Betondorp

Brink is een plein in Amsterdam-Oost, Watergraafsmeer.

Rijksmonument 335310 omvat een blok woningen en winkels rondom de Brink en zijstraten in Betondorp, Amsterdam-Oost. Ze heeft betrekking op Brink 24-32 en aanbouwsels in zowel de Veeteelt- (huisnummers 123-125) en Landbouwstraat (80-82). Het blok werd op 20 oktober 1988 tot rijksmonument verklaard, deel uitmakend van het grotere monumentencomplex Brink (rijksmonument 335305). Dit complex staat aan de zuidwestelijke rand van het plein. Naar ontwerp van Dick Greiner werd hier in de periode van 1924 tot 1926 een blok winkels met bovenwoningen neergezet. Het centrale deel bestaat uit een viertal winkels met bovenwoningen. Boven de winkeldeuren zijn twee (2x huisnummer 26 en huisnummers 30-32) om twee luifels geplaatst met daarboven lichtstroken. De etalageruiten en deuren zijn daarbij ook twee om twee gespiegeld. De deuren hebben daarbij een vlakverdeling die doet denken aan de werken van Piet Mondriaan (rechthoekig en vierkant met klein vlak in het midden, alleen kleuren blauw en wit). De vier etalageruiten bestaan uit een rechthoekig groot deel, vervolgens een kalf. Boven de kalf twee kleine ruiten geflankeerd door zeven ruitjes in trapmodel. Boven de winkels is enigszins teruggetrokken een galerij annex balkon geplaatst met toegangsdeuren en ruiten. Boven de bouwstrook met ramen en deuren vindt middels een uitkraging aansluiting met het platte dak plaats. Aansluitend op deze vier eenheden is aan beide zijden onder stompe hoek een afwijkend woon- en winkelhuis (huisnummers 24 en 32) geplaatst Hier is geen balkon/galerij aan de voorzijde gebouwd, boven de winkels loopt de gevel direct naar het dak. Beide hoeken zijn spiegelbeelden van elkaar. De toegangspartijen van deze twee gebouwen zijn naar voren geplaatst, waarbij die naar voren geplaatste delen juist wel weer een balkon bevatten. De deuren zijn van dezelfde constructie als die van de vier eerdergenoemde winkels, maar worden geflankeerd door eerdergenoemde raampjes in trapmodel. Achter deze hoekgebouwen loopt de bebouwing de Landbouw- en Veeteeltstraat in. Het bovengenoemde ensemble gaat hier over in een gebouw met drie bouwlagen, dat rechttoe rechtaan is gebouwd. Opvallend zijn daarbij de teruggetrokken vensters op de tweede verdieping en een knalgele deur opnieuw in Mondriaanmotief. Er wordt afgesloten met blokje van slechts twee bouwlagen met raamstroken. In de vooral hoekige constructie van het geheel bevinden zich hier portieken met rondbogen.

Gedenkteken Johan Cruijff is een artistiek kunstwerk in de vorm van een gedenkteken. In de Amsterdamse wijk Watergraafsmeer herinneren diverse artistieke en bouwkundige kunstwerken aan voetballer Johan Cruijff. Zo zijn er bijvoorbeeld de Muurschildering Johan Cruijff en de Johan Cruijffbrug, beide zijn geplaatst in de wijk Park de Meer, de wijk waar Cruijff voetbalde. De wijk Betondorp waar hij geboren was moest het tot 2021 doen zonder monument. In dat jaar kwam er onder initiatief van de bewoners van die wijk dan eindelijk een gedenkteken voor de voetballer. De bewoners zamelden door middel van een petitie handtekeningen in om hun beweging te ondersteunen en Stadsdeel Oost nam het initiatief over. Kunstenaar Steffen Maas, die in de buurt enige bekend heeft vanwege zijn Rue des Reves, werd gevraagd het monument te ontwerpen. Hij kwam met een constructie opgetrokken uit baksteen; die bakstenen werden overigens ook gestoken in den nieuwe bestrating van het omliggende plein Brink. Het grootste deel van het beeld bestaat uit een sokkel opgetrokken uit bruin en geel baksteen. Op de strekzijden worden 14 (shirtnummer van Cruijff) en een voetbal weergegeven, op de korte zijden de initialen J en C geplaatst. Het eigenlijke gedenkteken bestaat uit een voetbalschoen opgetrokken uit zwarte en witte bakstenen, een verwijzing naar de Pumaschoenen die Cruijff droeg. Het beeld zou in december 2021 onthuld worden, maar de lockdowns in het kader van de coronapandemie verhinderden dat.

Rijksmonument 335336 omvat een bouwblok aan de rand van Brink, Betondorp, Amsterdam-Oost. Het gebouw staat deels op Brink (huisnummers 43-45) en deels in de Landbouwstraat (huisnummer 61). Het gebouw werd in de jaren 1926-1928 neergezet als bibliotheek annex leeszaal in de wijk Betondorp. Al eerder verschenen hier woningen en winkels. Het gehele complex rondom Brink is ontworpen door architect Dick Greiner, die alles ontwierp als een soort totaalontwerp. Hij hanteerde daarbij een combinatie van Amsterdamse School en Nieuwe Bouwen. Het gebouw is de tegenhanger van het verenigingsgebouw, rijksmonument 335330 en is daarmee mee verbonden via een galerij, rijksmonument 335342. Het gebouw op Brink 43-45, Landbouwstraat 61, is op eerste blik het spiegelbeeld van dat verenigingsgebouw, maar een blik op de achterzijde levert verschillen op. De bibliotheek mist een erker en ook de ruitverdeling binnen de raampartijen verschillen. Het geheel is opgetrokken uit beton, het hier alom aanwezige korrelbeton, dat alles hier een grijze kleur geeft. Opvallend zijn daardoor de toegangsdeuren Brink 43 en 45 die uitgevoerd zijn in diepgroen en knalrood. Op de knalrode deur zijn twee stroken aangebracht met de letters Leeszaal in de typografie van de Amsterdamse School. Ook is de plint ter plaatste van de toegangsdeuren voorzien van tegeltableaus in zwart-wit. In 1972 moest er actie ondernomen worden. Het gebouw bevond zich in een deplorabele staat en kwam eigenlijk in aanmerking voor sloop. Dit werd uiteindelijk verhinderd door het tot een (vermoedelijk gemeentelijk) monument te verklaren. Dat laatste zou er toe leiden dat sloopplannen binnen geheel Betondorp van tafel verdwenen; de woningbouwvereniging zag geen rendabele verbouwing en toekomst van de woninkjes; ze zouden allemaal blijven staan. Het gebouw werd na die dreigende ineenstorting van het hoge deel in de jaren tachtig gerenoveerd. Het kreeg daarbij een nieuwe buitenwand bestaande uit polystyreen voorzien van een laag spuitpleister, waarbij ze haar oorspronkelijk uiterlijk behield. Bij GGH Architecten werkte toen de zoon van de architect, Onno Greiner. Het gebouw is sinds april 1988 een rijksmonument. In 1991 volgde nog een plaquette ter ere van Arie Keppler. Een ander verschil is terug te vinden in de aanbouw richting het zuidwesten, dit waren oorspronkelijk allemaal garages (met een dubbele deur), maar de oostelijke (Landbouwstraat 63) daarvan werden in 1981-1984 omgebouwd tot buurthuis. Daarbij werd ook aandacht besteed aan het oorspronkelijke glas-in-lood.

Rijksmonument 335357 omvat een blok woningen aan de noordzijde vande Brink en zijstraten in Betondorp, Amsterdam-Oost. Ze heeft betrekking op de adressen Brink 4-22. Het blok werd op 20 oktober 1988 tot rijksmonument verklaard, deel uitmakend van het grotere monumentencomplex Brink (rijksmonument 335305). De noordzijde van het plein was ingeruimd voor een bouwblok met middenstadswoningen. De geschakelde woningen bestaan uit drie bouwlagen. De eerste laag volgt de rooilijn, de tweede is een uitkraging daarboven, de derde is juist weer teruggetrokken. Het geheel is uitermate hoekig en kubistisch uitgevoerd. Opvallende details zijn dat de toegangen aan het eind van de set een portiekje kregen met luifel, daar waar de andere deuren aan de rooilijn staan. Bovendien zijn de uitkragende schoorstenen weggewerkt in de balkonafscheidingen, die op zich weer de hemelwaterafvoeren ondersteunen. Beide uiteinden van het blok gaan over in een stenen erfafscheiding met openingen in de vorm van rondbogen. Architect van het gehele plein was Dick Greiner.

Rijksmonument 335342 omvat een galerij die parallel loopt aan de zuidkant van Brink, Betondorp, Amsterdam-Oost. De overdekte galerij vormt de verbinding tussen twee gebouwen aan Brink. Enerzijds is gelegen het voormalige Verenigingsgebouw, zelf Rijksmonument 335330, en anderzijds de voormalige Leeszaal en Bibliotheek, Rijksmonument 335336. Het bouwwerk dateert uit de periode 1926-1928 toen er ook gewerkt werd aan genoemde gebouwen. De galerij sluit aan op de toegangsdeuren van beide gebouwen die teruggetrokken van de plaatselijke rooilijn werden gesitueerd. Het bouwwerk is samengesteld uit vloer, borstweringen, aan boven- en onderzijde ingesnoerde kolommen en dak (met verlichting). De galerij heeft in het midden een verlaagd aangelegde onderbreking ten behoeve van de toegang van de achterliggende woningen. Op de vier hoeken van die onderbreking zijn betonnen bloembakken geplaatst in hetzelfde kubistische patroon; bovendien staan er twee kolommen naast elkaar. Galerij en bouwblok kennen een symmetrische opbouw. Aan beide uiteinden van de galerij loopt ze in een stompe hoek voor de ingangen door (één borstwering) en worden zo afgesloten met twee tegeltableaus (zwart-wit). Het ontwerp is afkomstig van architect Dick Greiner en is net als de overige bebouwing aan Brink uitgevoerd in korrelbeton. In detail is de symmetrie enigszins verloren gegaan. In de onderdoorgang eindigt het ene deel van de galerij op een trapje; het andere deel op een rolstoeloprit; die zijde is tevens voorzien van een leuning, die de andere kant moet ontberen (toegankelijkheid minder validen voor de bibliotheek). Het monumentenregister omschrijft het als een arcade liggend tegenover Brink 13. Deze arcade, normaliter een bogengang, heeft echter kubusvormige kolommen; ze ligt niet tegenover, maar voor Brink 9A tot en met 35.

Rijksmonument 335363 is een blokje woningen met hoekwinkel aan de Landbouwstraat, Betondorp, Amsterdam-Oost. Ze heeft betrekking op Landbouwstraat 72-78. Het blokje werd op 20 oktober 1988 opgenomen in het monumentenregister. De Landbouwstraat is een straat die de Brink van noordoost naar zuidwest doorkruist. Landbouwstraat 72-78 ligt aan de oostzijde van het plein en is via een poortconstructie verbonden met Brink 4 tot en met 22 (Rijksmonument 335357). Het blokje is opgetrokken naar ontwerp van architect Dick Greiner en uitgevoerd in korrelbeton, naamgever van de wijk. Het geheel is net als de andere bebouwing kubistisch van opzet, rechte bouwlijnen uit het Nieuwe bouwen met hier en daar nog invloeden van de Amsterdamse School. Het gebouw kent een soort terrasachtige opbouw. Er zijn drie bouwlagen. Het winkelgedeelte heeft in principe één bouwlaag, maar daarop zijn het balkon en uitbouw van de eerste verdieping geplaatst. De uitbouw van de eerste verdieping dient dan weer tot balkon van de tweede verdieping. Een weerspiegeling van dit gebouw is te vinden aan de Veeteeltstraat 118-120 (Rijksmonument 335369). Toch is er een aantal verschillen: de etalageruiten van het winkelgedeelten met toegangsdeur zijn anders geplaatst; toegang tot de woningen heeft een luifel met daarboven drie vensters met glas-in-lood aansluitende bebouwing heeft geen teruggetrokken rooilijn hemelwaterafvoeren zijn hier recht.

Rijksmonument 335379 omvat een bouwblokje in de Landbouwstraat, Betondorp, Amsterdam-Oost. Het blokje betreft van oorsprong meerdere ongenummerde particuliere garages (ofwel karrenbergplaatsen) dat op 20 oktober 1988 opgenomen werd in het monumentenregister. Het blok sluit aan op rijksmonument 335336, de voormalige bibliotheek en leeszaal van de buurt. Ze zijn ontworpen door architect Dick Greiner en opgetrokken uit beton/korrelbeton, die het hun grijze kleur geeft. De toegangen bestonden uit dubbele houten deuren tussen pilaren. In de jaren tachtig bevond het complex inclusief bibliotheek en leeszaal zich in een deplorabele toestand; er werd gestut. Er werd in diezelfde jaren een uitgebreide renovatie/restauratie op touw gezet, waarbij alles dat op garages wees werd vervangen. Het complexje werd omgebouwd tot zaal voor het buurthuis, dat de gehele ruimte in beslag ging nemen. De dubbele deuren werden voorzien van een plint met ramen, die passen bij bibliotheek en leeszaal. De verbouwing werd onder meer begeleid door Onno Greiner, zoon van de oorspronkelijke architect. Sindsdien vormen de gebouwen als het ware één geheel (Brink 43-45, Landbouwstraat 61-63).

Rijksmonument 335369 is een blokje woningen met hoekwinkel aan de Veeteeltstraat, Betondorp, Amsterdam-Oost. Ze heeft betrekking op Veeteeltstraat 118-120. Het blokje werd op 20 oktober 1988 opgenomen in het monumentenregister. De Veeteeltstraat is een straat die de Brink van oost naar west doorkruist. Veeteeltstraat 118-120 ligt aan de westzijde van het plein en is via een poortconstructie verbonden met Brink 4 tot en met 22 (Rijksmonument 335357). Het blokje is opgetrokken naar ontwerp van architect Dick Greiner en uitgevoerd in korrelbeton, naamgever van de wijk. Het geheel is net als de andere bebouwing kubistisch van opzet, rechte bouwlijnen uit het Nieuwe Bouwen met hier en daar nog invloeden van de Amsterdamse School. Het gebouw kent een soort terrasachtige opbouw. Er zijn drie bouwlagen. Het winkelgedeelte heeft in principe maar één bouwlaag, maar daarop zijn het balkon en uitbouw van de eerste verdieping geplaatst. De uitbouw van de eerste verdieping dient dan weer tot balkon van de tweede verdieping. Het enige rondingen aan het gebouw zijn de later aangebracht hemelwaterafvoeren. De aansluitende bebouwing aan de Veeteeltstraat (122-130) kent een teruggetrokken rooilijn. Rijksmonument 335363 met Landbouwstraat 72-78 vormt de weerspiegeling aan de andere zijde van het plein.

Rijksmonument 335347 omvat een bouwblok aan de rand van Brink, Betondorp, Amsterdam-Oost. Het omvat de gebouwen Brink 1 en 2, Landbouwstraat 51-57, Brinkstraat 82-88 en 151-157 en Veeteeltstraat 106-116. Het maakt deel uit van het monumentencomplex Brink (rijksmonument 335305).

Rijksmonument 335330 omvat een bouwblok aan de rand van Brink, Betondorp, Amsterdam-Oost. Het omvat de gebouwen Brink 1AB en Veeteeltstraat 121. Het blok werd op 20 oktober 1988 tot rijksmonument verklaard. Het maakt deel uit van het monumentencomplex Brink (rijksmonument 335305).

Rijksmonument 335325 omvat een blok woningen in de nabijheid van Brink en zijstraten daarvan in Betondorp, Amsterdam-Oost. Ze heeft betrekking tot de adressen en aanbouwsels aan de Veeteeltstraat 127-145. Het blok werd op 20 oktober 1988 te rijksmonument verklaard, deel uitmakend van het grotere monumentencomplex Brink (rijksmonument 335305). Dit blok wordt ook wel omschreven als de "Westelijke reeks woningen", wijzend op de plaatsing ten opzichte van Brink. Naar ontwerp van architect Dick Greiner werd hier in de periode 1924-1926 een blok woningen neergezet. Het blok staat los van het woon/winkelblok aan de Brink; er loopt een nauw voetpad tussen. Het bouwblok kent twee bouwlagen met aan het westelijk uiteinde een iets hogere en naar voren geplaatst hoekdeel met een overkraging; deze zijde is tevens voorzien van een geïntegreerde bloembak. Het geheel wordt gekenmerkt door twee lange ramenrijen, op de begane grond onderbroken door toegangsdeuren. De beide uiteinden worden bediend door twee deuren aan de kopse kant van het blok; één van die deuren in rechthoekig, de ander juist getoogd (ronde vorm). Opvallend aan die westzijde zijn ook de raampjes voor de trap naar de bovenverdieping. Het complexje is uitermate hoekig uitgevoerd.