Lijnbaansgracht 61

Op het gebouw Lijnbaansgracht 60 te Amsterdam bevindt zich een titelloze muurschildering naar Vanessa Jane Phaff. Phaff is geboren in Tarleton, 1965 en opgeleid aan de Willem de Kooning Academie. Het gebouw Lijnbaansgracht 59-60 doorlopend tot Westerstraat 252-254 is relatieve nieuwbouw aan de westelijke grens van de Jordaan. Het gebouw stamt uit 1931 en is ontworpen door architect Justus Hendrik Scheerboom. Het heeft een bedrijfsverdieping, drie bovenverdiepingen en daarboven nog een zolderetage. Op nummer 61 staat een “gebouwtje” van slechts één bouwlaag met laag puntdak; het is een gemeentelijk monument (59-60 is dat niet). Huisnummer 60 heeft dus aan die kant een enorme blinde witte dan wel grijze gevel zonder enige tekening. In 2010 liet een bewoner of eigenaar bij het aanbrengen van een isolatielaag er een tekening van Phaff van opzetten. Zij is bekend vanwege haar kunst met dunne lijntjes en onvriendelijk ogende figuurtjes. Voor de muurschildering werd een titelloze linosnede uit 2004 gebruikt, een origineel is het bezit is van het Museum Boijmans Van Beuningen (in depot). Er hangen hier drie “krengetjes” in de ringen. Net als het origineel is de muurschildering uitgevoerd in zwart en wit.

De Lijnbaansgracht is een deels gedempte gracht in Amsterdam die zich langs de grens van het centrum buigt. De gracht loopt evenwijdig aan de Singelgracht, tussen de Brouwersgracht en de Reguliersgracht.

Concordia Noordwest is een complex woninkjes op de hoek van de Westerstraat en Lijnbaansgracht in Amsterdam-Centrum. Amsterdam kent drie Concordiahofjes; twee aan de Westerstraat (de andere zijn Concordia Noordoost) en Concordia Zuid aan de Elandstraat. Concordia Noordwest omvat de adressen 327 tot en met 405 alsmede Lijnbaansgracht 63-65. Het is een van de vroege uitingen van sociale woningbouw. De woningen werden gebouwd op initiatief van Henrick Samuel van Lennep een vermogend jurist die iets wilde doen aan de abominabele woningen en woninguitbuiting in de Jordaan. De gemeente had net de Anjeliersgracht (op het tracé van de Westerstraat) gedempt vanwege de slecht hygiënische toestanden. Van Lennep schakelde architect Pieter Hamer in voor een complex van tweeënzeventig arbeiderswoningen. De arbeiderswoninkjes werd destijds veelal rug-tegen-rug gebouwd (zonder tussentuin) om ruimte te besparen. Het complex verrees in 1862 en is gebouwd in de eclectische bouwstijl. Het complex is diverse malen gerenoveerd en werd in februari 2006 tot gemeentelijk monument verklaard. Een natuurstenen ligger boven de toegang op de afgeronde hoek draagt een tekst uit Lukas 10: "Vreden zij deze huize!" Op de binnenplaats staat een lantaarnpaal op een sokkel met de tekst "De vreeze des heeren is een springbron des levens". (Spreuken 14:27) Bij een van de renovaties werd de onderdoorgang vanuit de Westerstraat naar de binnentuin voorzien van artistieke tegeltableaus.

Marnixplein 2C-8M is een wooncomplex aan het Marnixplein ingeklemd tussen de Marnixstraat en de Lijnbaansgracht in Amsterdam-Centrum, de Jordaan. Van origine zitten er 20 eenkamerwoningen en 16 tweekamerwoningen in. Een aantal jaren na oplevering kwam ten zuiden van het complex een wijkgebouw Na het slechten van de stadswal, en de verbreding van de Marnixstraat rond 1862 met delen van de langs de Lijnbaansgracht gelegen lijnbanen, was ruimte ontstaan voor de bouw van woningen. Veel kavels werden uitgegeven aan particulier initiatief. Woningbouwverenigingen bouwden er arbeiderswoningen en beleggers in vastgoed zetten er revolutiebouw neer voor de verhuur. Ten noorden van de ingang van de Westerstraat en ten zuiden van de voormalige Zaagbarrière, aan het Marnixplein, bouwde de Remonstrantsche Stichting in 1875 een complex met 36 arbeiderswoningen. De architect was Gerlof Salm. Hij bracht de woningen onder in vier huizen, 2 smalle in het midden met tweekamerwoningen en twee bredere, iets vooruitspringende, aan weerszijden met vier rug-aan-rug-woningen van één kamer per verdieping, twaalf per portiek. De bouw van deze woningen door een kerkgenootschap was een rechtstreeks gevolg van een rapport dat was geschreven in 1870 door Henrick S. van Lennep, J.B. Stokvis en G.H. Kuiper, waarin kerkelijke instanties werden uitgenodigd eenvoudige woningen te bouwen voor de minstbedeelden. Niet als investering, maar met een minimaal rendement op het geïnvesteerde vermogen om de huren betaalbaar te houden voor de doelgroep. De Remonstrantsche Gemeente werd over de streep getrokken door Everdina Wilhelmina de Lanoy-van Manen, weduwe van de in 1874 overleden Frans de Lanoy. Uit zijn nalatenschap deed zij een schenking van 72.000 gulden voor de bouw. De woningen moesten worden verhuurd door de Remonstrantsch Gereformeerde gemeente. Leden van deze gemeente zouden de voorkeur hebben, maar gezinnen met een andere geloofsbelijdenis zouden niet worden uitgesloten. De helft van de zuivere opbrengst zou ten gunste moeten komen van diaconie, de andere helft voor een weduwen- en wezenfonds. De eerste bewoners waren 26 remonstrantse gezinnen en 10 niet-remonstrantse, die wekelijks fl. 1,75 tot fl. 3,- huur betaalden. Tot 1976 werd het blokje beheerd door de Remonstrantsche gemeente. Aangezien deze stichting niet was erkend als woningcorporatie en daarom geen aanspraak kon maken op broodnodige rijkssubsidies voor renovatie tot hateenheden, verkocht de stichting het blok in 1976 aan de gemeente Amsterdam. De Stichting HUIS (Huisvesting Uit Ideëel Oogpunt) verhuurde de woningen nog een aantal jaar aan jongeren, voordat het Gemeentelijk Woningbedrijf Amsterdam een renovatie uitvoerde in 1982. Sindsdien worden de 36 "burger- en werkmanswoningen" verhuurd aan één- en tweepersoonshuishoudens. Het Gemeentelijk Woningbedrijf Amsterdam werd in 1994 geprivatiseerd in de Stichting Het Woningbedrijf Amsterdam. Tussen 2004 en 2014 fuseerde deze stichting met woningcorporaties in Almere, Amsterdam, Alkmaar, Haarlem, Haarlemmermeer en Weesp tot de huidige Stichting Ymere, waardoor een van de grootste woningcorporaties van Nederland ontstond. De woningen worden tegenwoordig verhuurd door deze woningcorporatie (gegevens 2017).

Het gebouw Marnixplein 2-2B is gelegen aan het Marnixplein in Amsterdam-Centrum. Het ligt ten noorden van de verbinding via brug 128 naar de Westerstraat. Op het terrein nummer 2 was in 1875 en 1876 het wooncomplex Marnixplein 2C-8M gebouwd. In 1891 vond de gemeente dat er nog voldoende ruimte was voor een gebouw daarnaast en deed een perceel van 200 m² in de verkoop. De Hervormde gemeente Amsterdam kocht het terrein aan en liet er een wijkgebouw neerzetten. Als architect werd Christiaan Posthumus Meyjes sr. aangetrokken en in februari 1892 was men druk aan het bouwen. Hij kwam met een wijkgebouw op de begane grond en twee woonetages. De stijl waarin het gebouwd werd is onduidelijk, het vertoont tekenen van de Hollandse neorenaissance. In 1967 werd naast het gebouw het beeldhouwwerk Vroedvrouw van Henk Henriët geplaatst. Het verloor in de loop der tijden haar oorspronkelijke functie. In 1995 vestigde pianorestaurateur en –handelaar Bockting zich op de begane grond van het gebouw.

Berta de Vriesbrug (brug 128) is een vaste brug in Amsterdam-Centrum. De verkeersbrug, waarover geen openbaar vervoer rijdt, verbindt de Westerstraat met het Marnixplein en overspant de Lijnbaansgracht. Rondom de brug ligt een aantal gemeentelijke monumenten: woonblok Marnixplein 2C-8M, voormalig wijkgebouw Marnixplein 2-2B, woonblok Concordiahuizen, Lijnbaansgracht 61 (Drentgebouw), twee woonblokken van de A.V.A. aan de Marnixstraat en rijksmonumenten Westerstraat 268 en Westerstraat 266. Bovendien kan men hier vinden het beeld Volksvrouw van Henk Henriët en het oorlogsmonument Bevrijdingslinde van de Jordaankinderen. In 1862 vond de gemeente Amsterdam, dat door de uitbreidingen van de stad richting Amsterdam-West een verkeersbrug noodzakelijk werd in het verlengde van de toen net gedempte Anjeliersgracht, toen al omgedoopt tot Westerstraat. Het aanleggen van de brug maakte twee andere bruggen over de Lijnbaansgracht overbodig, die ter hoogte van de Gietersstraat en die ter hoogte van de Anjeliersstraat. In 1907 was die nieuwe brug aan vervanging toe en in april vond aanbesteding plaats voor een nieuwe brug. Dat was opnieuw het geval in mei 1921. Het ontwerp voor die laatste brug kwam van de voorloper van de Dienst der Publieke Werken, waar toen architect Jo van der Mey verantwoordelijk was voor de bruggen. Zijn naam ontbreekt echter op het ontwerp. De vroege tekenen van de Amsterdamse Schoolstijl wijzen erop dat hij zich minstens bemoeid heeft met het ontwerp, dat nu op naam staat van “bureau van Jo van der Mey”. Zijn bemoeienissen zijn terug te vinden in de afwisseling van het bak- en natuursteen, maar vooral de afdekstenen van de kolommen op de einden der bruggen wijzen op Jo van der Mey. Er hebben in later jaren nog wel reparaties aan de brug plaatsgevonden, maar in wezen ligt die brug er in 2017 nog. De officieuze naam Anjeliersbrug, vernoemd naar gracht en straat, kwam in 2016 te vervallen, toen de gemeente alle officieuze tenaamstelling van bruggen introk. Sinds april van dat jaar, gaat de brug naamloos (dat wil zeggen alleen met nummer) door het leven. In julii 2022 werd de brug per raadsbesluit vernoemd naar de Amsterdamse strijdster tegen armoede Berta de Vries. In oktober 2022 kwam de fysieke vernoeming tot stand.

Volksvrouw is een plastiek van de kunstenaar Henk Henriët. Het zag er lange tijd naar uit, dat het beeld er niet zou komen. Henriët zou al in de jaren dertig het gipsen beeld hebben gemaakt, maar Henriët was van huis uit geen beeldhouwer, hij was meer schilder en tekenaar. Hij kreeg daarin daarvoor een (te) korte scholing van Jan Havermans, maar onderbrak die voor het bestrijden van het opkomende fascisme. Het beeld kwam er op initiatief van het wijkcentrum en de aan de Westerstraat gelegen Theo Thijssenschool. Zij schakelden Ben Guntenaar in voor de maak van de sokkel waarop het beeld geplaatst moest worden. Het beeld zou een hommage zijn aan een volksvrouw, die moest proberen het hoofd boven water te houden tijdens de crisis van de jaren twintig en dertig. Model voor het beeld stond zijn toenmalige vriendin Tonia Sluyter (zus van schilder Gerard Sluyter, ze trouwden in 1939) of een werkvrouw uit de Czaar Peterbuurt. Guntenaar liet destijds weten dat hij dit het enige beeldhouwwerk van Henriët vond, dat op straat tentoongesteld kon worden, de andere verdienden meer intimiteit. Hij prees de strakke gelaatsuitdrukking met licht optimistische blik. In 1967 werd van het in het Stedelijk Museum bewaarde gipsen beeld een bronzen afgietsel gemaakt.

Lijnbaansgracht 55-57/Gietersstraat 5-57 is een appartementencomplex in Amsterdam-Centrum, hoek Lijnbaansgracht en Gietersstraat. Amsterdam richtte op deze plaats in 1614 een Giethuis in. Het zou tot 1821 dienst doen tot de gemeentelijke klok- en geschutsgieterij, al dan niet geëxploiteerd door de gemeente zelf (Giethuis werd later verbasterd tot Gieters). In 1856/1857 trok Stoommeelfabriek Weichsel in het gebouw. Het gebouw werd vervolgens in 1865 verkocht middels een veiling in het Oudezijds Heerenlogement. In 1872 brandde de fabriek af, de opslagplaatsen bleven gespaard. De aanvoer verliep nog per schuit via de Lijnbaansgracht, kranten brachten in mei 1884 nog het nieuws, dat een schuit deels gekapseisd was, waarbij 247 balen graan en vier werklieden in de gracht belandden. In 1886 wordt het complex uitgebreid met een gebouw waarin graansilo's ontworpen door Jacob Frederik Klinkhamer. Niet veel later zou hij samen met Dolf van Gendt het ontwerp leveren voor de Stenen Silo. Rond 1900 kwam het complex in handen van Hellingman’s Bouwmaatschappij, die er in samenwerking met de heer Johannes Reynvaan (een neef van Anna Reynvaan) van dan CV De Weichsel er een soort bedrijfsverzamelgebouw van maakt. Het gebouw, dat voorzien was van een moderne elektrische installatie door de Nederlandsche Electriciteit Maatschappij NV, herbergde een magnesietfabriek (N. Haag en Co), een stoomkoffiebranderij (De Blauwe Reiger), een papierfabriek, lithografische inrichting met cartonagefabriek, een stoomschoenenfabriek, tegelfabriek, boogspitsenfabriek, metaalwarenfabriek, een boardfabriek en een draadwarenfabriek. In september 1903 gaat een deel van het complex opnieuw door brand verloren. De brand in de houtmeelfabriek. De brandweer die met groot materieel, inclusief blusboot uitrukte kon voorkomen dat het gehele complex verloren ging, maar de houtmeelfabriek en magnesietfabriek gingen wel verloren. In 1934 wordt het gebouw wederom door brand getroffen. Eind 20e eeuw werd het gehele complex omgebouwd tot appartementengebouw. Er werd toen een soort hofje geschapen of beter een Amsterdamse gang. In 2004 werd het aangewezen als gemeentelijk monument. Een gedenksteen herinnert nog aan de brand in 1902.

Lijnbaansgracht 63-65/Westerstraat 327-405 is een complex in Amsterdam-Centrum op de zuidelijke hoek Lijnbaansgracht en Westerstraat. Hier stond al eeuwen bebouwing, maar deze verkrotte in de 19e eeuw in toenemende mate. Tegelijkertijd was er een enorme vraag naar goedkope arbeiders- en huurwoningen. Jurist Henrick S. van Lennep kocht dit terrein op en liet er tweeënzeventig woningen neerzetten, die later opgingen in Bouwmaatschappij Concordia NV. Architect van het complex was Pieter Johannes Hamer. Even ten oosten van het complex kwam een nieuwe serie arbeiderswoninkjes aan een hofje Westerstraat 215-295/Anjeliersstraat, dat benoemd werd tot rijksmonument. Sinds de bouw is het complex steeds in andere handen overgegaan, in 2017 zijn ze eigendom van Ymere. Het complex is dan diverse keren gerenoveerd. In 2006 benoemde de gemeente Amsterdam het complex tot gemeentelijk monument.

Het Marnixplein is een plein in Amsterdam-Centrum. De aanduiding plein staat hier alleen voor open ruimte. Het heeft de vorm van een dubbele T-kruising. Het plein is net als kade en straat vernoemd naar Filips van Marnix van Sint-Aldegonde (1540-1598), schrijver, politicus en vertrouweling van Willem van Oranje. Het plein kent in 2017 slechts één gebouw met een oneven huisnummer (Het Marnix op nummer 1), dat de even huisnummering (tussen 104 en 106) van de Marnixstraat onderbreekt. De even huisnummering (2-8) onderbreekt de oneven huisnummering (tussen 213 en 215) van de straat. Ze vormt een oost-westverbinding tussen de oostelijk gelegen Westerstraat en het westelijk gelegen Frederik Hendrikplantsoen. Beide verbindingen komen tot stand via bruggen, naar het westen de Zaagpoortbrug (brug 161) over de Singelgracht en naar het oosten de anonieme brug 128 over de Lijnbaansgracht.

Bevrijdingslinde van de Jordaankinderen is een oorlogsmonument in Amsterdam-Centrum. Op 4 mei 1946 werd in een plantsoen aan het Marnixplein ten zuiden van brug 128 op de westelijke van de Lijnbaansgracht een linde geplant. De bevrijdingslinde werd geplant ter nagedachtenis van kinderen in de Jordaan (de wijk ligt aan de andere kant van de Lijnbaansgracht), die de Tweede Wereldoorlog niet overleefd hadden. Drie jaar later werd een grijze steen onthuld, waarop in zwarte letters de tekst staat: Bevrijdingslinde van de Jordaankinderen, 4 mei 1946. De boom en plaquette moeten de herinnering levend houden aan de Bevrijding van de Duitse bezetting in Nederland in de periode 1940-1945. Onder de gedenksteen bevindt zich een urn met daarin de namen van de kinderen die meebetaalden aan de gedenksteen. In 1984 gingen boom en gedenksteen bijna verloren toen het Gemeentelijk Energie Bedrijf hier een elektriciteitshuisje wilde bouwen.

De Zaagmolenpoort, ook wel de Zaagmolenspoort of kortweg de Zaagpoort, was een van de acht Amsterdamse stadspoorten die bij de derde en vierde uitleg werden aangelegd. De Zaagmolenpoort, die deel uitmaakte van de vestingwerken van Amsterdam, was samen met de Raampoort en Weteringpoort een van de kleinere stadspoorten. De naam van de Zaagpoortbrug, Zaagmolenstraat en Zaagmolenbuurt doen herinneren aan de poort. De poort lag aan de toenmalige schans, tussen de huidige Lijnbaansgracht ter hoogte van huisnummer 54-55 en de Singelgracht. De poort was met een ophaalbrug verbonden met de tegenover liggende Gieterstraat, vernoemd naar 't Giethuis een stadsgeschut en klokkengieterij die hier van 1614-1821 stond. De poort, voorzien van een wachthuisje met klok, werd in 1630 aangelegd ten gerieve van de molenaars en het personeel van de vele zaagmolens die hier net buiten de stad stonden. In 1672-1673 was de poort tijdelijk gesloten en dichtgemetseld om de stad te beschermen tegen het naderende Franse leger. In 1857 viel het besluit de poort geheel te slopen en kwam daar de "Zaagbarrière", die bestond uit een hek met twee commiezenhuisjes waar, tot de afschaffing in 1868, stadsaccijnzen werden geïnd. De poort stond nabij Bolwerk de Kat en stellingmolen De Kat (bolwerk Karthuizen) die werd afgebroken in 1869.