Rebirth magick

De Theo Fransmanbrug (brugnummer 1788) is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Noord. De Papaverweg in de buurt Buiksloterham was bijna een eeuw lang een doodlopende weg vanuit bebouwing naar Zijkanaal I. Er was ook een insteekhaventje met de naam Papaverkanaal waar jarenlang een afvoerdepot was van de Stadsreiniging. In de 21e eeuw werd na vertrek van veel bedrijven een sanering doorgevoerd om terreinen toegankelijk te maken voor modernere industrie en woningbouw. In het kader van die herontwikkeling was het noodzakelijk om voor omwonenden een betere verbinding te krijgen met het NDSM-plein op het NDSM-terrein, waar één van de Amsterdamse veren een aanlegsteiger kreeg. Het ontwerp voor deze tachtig meter lange (zestig meter over water) voet- en fietsbrug was afkomstig van architect Cyrus Clark werkend voor de gemeente Amsterdam bij inrichting van open ruimten. Hij kwam met een uit drie delen bestaande overspanning, waarvan de middelste beweegbaar is uitgevoerd. Dat middenstuk is een hydraulisch aangedreven basculebrug. De andere twee zijn zogenaamde aanbruggen. De overspanning wordt gedragen door betonnen krammen (pijlers met jukken). Het geheel kreeg door het groene vakwerk, dat tevens tot leuning dient, het uiterlijk van een Baileybrug, maar dan met versieringen, met name het midden en westelijk deel. De overspanningen werden in mei/juni 2013 door een hijskranen op hun plaats gehesen. De brug werd op 30 augustus 2013 inclusief naamplaat, in gebruik genomen. De brug wordt beschermd door remmingswerk. De Theo Fransmanbrug maakt samen met de Kadoelenbrug en Bongerdbrug deel uit van een pakket bruggen voor de ontsluiting van deze omgeving. De brug is vernoemd naar Theo Fransman, de eerste stadsdeelvoorzitter van Amsterdam-Noord (tussen 1981 en 1990) die veel gedaan heeft om de ontwikkeling rondom het NDSM-terrein mogelijk te maken na het sluiten van de werf. Zijn zoon was bij de opening.

In tune is een tijdelijk artistiek kunstwerk in Amsterdam-Noord. Het werd op 1 oktober 2022 (werkzaam 2 oktober) onthuld (of beter te water gelaten) en de planning is dan dat het tot december 2023 blijft staan. Het kunstwerk bestaat uit een vrij grote geluidsinstallatie en staat in een van de vele waters die het voormalige NDSM terrein omringen, in dit geval het water van de Y-helling. Het idee en ontwerp is afkomstig van kunstenaar Henk Schut die dan al twintig jaar op dat terrein atelier voert. Op ongeregelde tijdstippen slaat een hamer tegen een stemvork, die is verbonden met een onderliggende klankkast. Stemvork en bovenzijde van de klankkast (3 × 3 meter) brengen na de hamerslag de trillingen als geluid de omgeving in. Onder water worden diezelfde trillingen omgezet in geluiden die via buizen naar vier hoorns worden gebracht die ze op zich ook in de omgeving brengen. De gehele installatie is dan weer geplaatst in een soort bassin. Water erin en wanden eromheen brengen veranderingen in het geluid teweeg, voordat die een oor bereiken. De kunstenaar was naar eigen zeggen jaren bezig om de juiste verhoudingen te krijgen om uiteindelijk trillingen van 54 hertz de lucht in te kunnen slingeren (een frequentie die volgens de kunstenaar direct wordt opgepakt door mensen). Zelfs de Klokkengieterij Eijsbouts moest eraan te pas komen om alle verhoudingen juist te krijgen. Schut probeert met zijn beeld de mensen die langs trekken bewust te laten worden van omgevingsgeluiden al dan komend van het terrein of het IJ. Daarbij constateerde hij dat hij juist geprikkeld wordt doordat hij in perioden van stilte dan extra alert wordt van de omgeving. Hij beschouwt het daarom niet puur als een geluidsinstallatie, maar ook als een beeldend werk. De kunstenaar liet zich inspireren door zijn eigen geschiedenis. Hij stond ooit als acteur op het podium, waarbij hij zijn rol steeds moest afstemmen (tunen) met regisseur en publiek. Een tweede inspiratiebron vormden de graafwerkzaamheden in en om bovengenoemd terrein waarbij allerlei in de grond weggewerkte bedrijven ineens boven de grond kwamen te liggen. Een derde inspiratie werd gevormd door een vele bouwwerkzaamheden in de buurt van het terrein, waarbij de kunstenaar waarnam dat de mens het gevoel met die omgeving kwijt raakte. De benodigde gelden werden bijeengebracht door de NDSM-Werf, Mondriaan Fonds en Amsterdamse Fonds voor de Kunst en Artery. Het kunstwerk maakt geluid tussen 9:30 en 19:00. Schut maakte eerder The Van Gogh mile, een kilometers lange kabel tussen het Van Gogh Museum en Hermitage Amsterdam.

Het Crane Hotel Faralda (Kraanhotel Faralda) is een hotel gevestigd boven in een Rijksmonumentale hijskraan op het NDSM-terrein, een voormalige scheepswerf aan de oevers van het IJ in Amsterdam-Noord. De voormalige NDSM-kraan (nummer 13) werd in de jaren 1950 gebouwd door de firma Hensen. Na 1984 werd de kraan na het faillissement van de "Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij" niet meer gebruikt. Het lot van de vervallen kraan leek na 25 jaar bezegeld. Net als andere kranen zou de beeldbepalende kraan 13 zonder onderhoud zijn omgewaaid of vanwege gevaar voor de omgeving worden gesloopt. De vervallen kraan werd net op tijd van de ondergang gered door projectontwikkelaar Edwin Kornmann Rudi. In augustus 2011 kreeg Kornmann Rudi van de gemeente Amsterdam de toelating voor de aanvang van een ontwikkelingsplan om de stalen kolos te restaureren en te herontwikkelen. Op 7 juni 2013 vond onder de kraan de uiteindelijke ondertekening plaats tussen het Nationaal Restauratiefonds en Kornmann Rudi. Gelijktijdig gaf de gemeente Amsterdam de goedkeuring voor de door Kornmann Rudi voorgestelde herontwikkeling en bestemmingswijziging van kraan 13. Op 22 juli 2013 werd begonnen met de ontmanteling en demontage van kraan 13. De kraan werd op 26 juli 2013 op een 100 meter lang ponton vervoerd naar Franeker om te worden gerestaureerd. Op 22 oktober 2013 keerde de kraan gerestaureerd terug. Op 4 april 2014 werd de kraan officieus in gebruik genomen als het Crane Hotel Faralda. Boven in de kraan bevinden zich drie luxe hotelsuites. In de top van de kraan bevindt zich een jacuzzi. Het project werd geprezen vanwege de unieke oplossingen die moesten worden bedacht voor talloze constructieve problemen. De toren van de kraan met daarin de drie suites, blijft draaien om een taatslager. In deze zeer kleine draaiende as van enkele centimeters doorsnee lopen alle leidingen, sleepkoppelingen en brandveiligheidsvoorzieningen. In juni 2016 ontving Kornmann Rudi de Pieter van Vollenhovenprijs voor degene die de uitdaging is aangegaan om een monument in Nederland te behouden door het een nieuwe bestemming te geven, uit handen van de naamgever.

Het NDSM-plein is een plein in Amsterdam-Noord. Het plein kreeg haar naam in de 21e eeuw, toen het voormalige scheepsbouwgebied van de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM) een herontwikkeling doormaakte. Wanneer de naam exact is vastgesteld is vooralsnog niet bekend, maar in 2014 komt het voor het eerst voor binnen de site Officiële bekendmakingen van de overheid (dit in verband met ontheffingen). In 2016 werd de omvang van het terrein opnieuw vastgesteld in verband met de verdere ontwikkeling van het gebied. Ook in de navolgende jaren kreeg ze nieuwe definities in verband met herinrichting van het plein, als ook nieuwe adresseringen (NDSM-straat, NDSM-kade). Het plein ligt voor 75 % ingeklemd tussen water. In het noorden ligt het oostelijk deel van het Cornelis Douweskanaal en Klaprozenweg, in het oosten het Zijkanaal I met daarover de Theo Fransmanbrug en in het zuiden het IJ. Aan het plein staan de oude fabriekshallen van de scheepswerf, die een herbestemming konden krijgen, maar ook nieuwbouwwoningen. Op huisnummer 1 is gevestigd het STRAAT Museum; het betrok een oude lasloods op het terrein. Het gebouw is herkenbaar aan de metershoge schildering Let me be myself van Eduardo Kobra met een portret van Anne Frank. Op het plein zijn meer kunstuitingen in de openbare ruimte terug te vinden. Sommige daarvan zijn tijdelijk, andere zijn blijvend. De oudste uiting van kunst is vermoedelijk de Naald van Goedkoop uit 1944 toen hier ondanks de Tweede Wereldoorlog een feest werd gehouden (50 jaar NSM). Een ander beeld is Rebirth magick van Camile Smeets. In de zomer van 2022 stond op het plein het grote kunstwerk opgebouwd uit stadsbussen Monument van Manaf Halbouni uit 2017, ter nagedachtenis van omgekomen Syriërs. Van oktober 2022 tot december 2023 is In tune van Henk Schut te horen en te zien. Geschat wordt dat herontwikkeling van het totale terrein tot minstens 2034 zal plaatsvinden. Vanuit Amsterdam-Centrum is het plein te bereiken via een van de Amsterdamse veren, zowel vanaf de Pontsteiger als vanaf de steigers achter het Station Amsterdam Centraal (gegevens 2022).

MediaWharf is de naam voor het mediacentrum in stadsdeel Amsterdam-Noord, gelegen op het oostelijk deel van het NDSM terrein aan het IJ. Op de voormalige scheepswerf worden de oude hallen en loodsen herontwikkeld tot kantoorruimte voor de creatieve sector.

Het Gedenkteken Atatürk is een monument in Amsterdam-Noord. De kunstenaar M. Turkmen, verder onbekend, ontwierp een monument met een tweeledige betekenis. Het werd opgericht ter herinnering aan een woonoord (barakken) voor Turkse gastarbeiders die in Amsterdam-Noord werkten bij de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij, wat de (bij)namen Atatürk Yurdu (Woonoord Atatürk) en minder vriendelijk Turkenkamp kreeg. Dat bestond tussen 1965 en 1978 en werd toen afgebroken omdat die NDSM afstevende op een faillissement en arbeiders afvloeiden of ontslagen werden. Het is tevens een monument ter nagedachtenis van Kemal Atatürk. Het monument staat aan de verbindingsweg Atatürk tussen de Strekkerweg en Klaprozenweg en is opgebouwd uit sierbeton en grindtegels met koperen plaquettes. De Volkskrant omschreef het in 1993 meer als grafsteen met de afmeting 1800 bij 200 bij 50 cm in een wat troosteloze omgeving. Dat kwam mede doordat de buurt herontwikkeld werd. Op de plaquettes zijn de volgende teksten leesbaar: Hier stond het woonoord Atatürk, er woonden turken, eenheid en samenzijn heeft gelukgebracht; ter herinnering aan hen dit gedenkteken; 1965-1978 Vrede in huis; Vrede in de wereld, K. Atatürk Het monument is in de jaren negentig enige tijd weggeweest, omdat er veel bouwwerkzaamheden plaatsvonden. In 1993 kwam het in het nieuws omdat het met racistische leuzen en afbeeldingen beklad was. Trouw berichtte over de bekladding, Het Parool en de Volkskrant over de schoonmaak. In 1988 kreeg de weg waaraan het staat de officiële naam Atatürk.

De Naald van Goedkoop (officieel Zuil van Goedkoop) is een gedenkteken annex artistiek kunstwerk in Amsterdam-Noord. In de oorlogsjaren vond er toch een feest plaats bij de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij. Het feest op 25 augustus 1944 betrof het vijftigjarig bestaan van dat bedrijf. Het betekende tevens het afscheid van directeur Daniël Goedkoop, die overigens verder ging als gedelegeerd commissaris; zijn zoon werd directeur. Hem werden twee tekenen van herdenking overhandigd; een portret geschilderd door Bart Peizel. Tegelijkertijd schonk het personeel De zuil van Goedkoop met een medaillon van Goedkoop gemaakt door Carel Kneulman. Carel Kneulman was in 1937 tot en met september 1941 in dienst bij de werf, maar nam ontslag vanwege haar werk voor de bezetter; de werf bleef hem wel ondersteunen, zoals bij de maak van dit medaillon. Het medaillon was volgens zeggen Kneulmans eerste opdracht. Kneulman zette zijn naam rechts in het medaillon. Het beeld stond jarenlang op Werf Oost gestaan, maar in 1984 ging de NDSM failliet en verdween het even. In 1987 kwam het terug op het NDSM-terrein. In verband met de herontwikkeling van de voormalige industrieterrein werd het beeld minstens nog twee keer verplaatst, waaronder een keer naar Tuindorp Oostzaan (Stenendokweg). De laatste verplaatsing vond plaats in 2011. Deze verplaatsing was een gevolg van een buurtinitiatief startend in 2006; het stadsdeelkantoor gaf in 2008 aan dat zij ook wel wat in de verplaatsing zag, maar het zou dus tot zomer 2011 duren voordat daadwerkelijk verplaatsing plaatsvond. Inmiddels was het wel schoongemaakt. De lamp die het werk afsluit is slechts af en toe te zien, door de verplaatsingen ging het origineel verloren. In 2017 kreeg het een nieuwe positie ter plekke, nadat de gemeente graafwerkzaamheden had verricht. Voor de toekomst werd in datzelfde jaar een replica gemaakt van het medaillon, mocht het origineel om wat voor reden dan ook verloren gaan. Daniël Goedkoop kon er maar kort van genieten; hij overleed in maart 1947.

De NSM-brug (brug 356) is een basculebrug gelegen in de Klaprozenweg en overspant het Zijkanaal I in Amsterdam-Noord. De brug die op 22 april 2018 geopend werd is de derde versie. De brug was van belang voor de ontsluiting van Tuindorp Oostzaan en was oorspronkelijk een enkelvoudige stalen ophaalbrug waarbij de brug, met veel aanbruggen, met landhoofden was verbonden met de Klaprozenweg. De brug werd gebouwd in 1919 en op 3 april 1925 kwam GTA buslijn B over deze brug te rijden waardoor Tuindorp Oostzaan kon worden ontsloten met het openbaar vervoer. Vanwege het drukkere verkeer werd in 1956 de oude brug vervangen door een dubbele basculebrug met een brugwachtershuisje ontworpen door Aldo van Eyck en kwamen er gescheiden fiets- en voetpaden. De oude brug werd gebruikt om de oude en in slechte staat verkerende Westergasbrug over de Haarlemmervaart te vervangen en ligt daar nog steeds. De brug kende vanaf toen voor het scheepvaartverkeer een viertal doorvaarten waarbij de middelste doorvaarten bestemd zijn voor het grotere en doorgaande scheepvaartverkeer. Van 1 maart 1920 tot 31 oktober 1968 had IJveer III (De Ruijterkade – Grasweg – Distelweg – Papaverweg) zijn aanlegsteiger vlak bij de brug aan de Papaverweg. Heden ten dage rijden GVB buslijn 35, 36 en EBS lijn 391 en 394 over de brug. Ten noordoosten van de brug bevindt zich een woonschepenhaven.

De knoop is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Noord. De al jarenlang in omloop zijnde naam verwijst naar een van oorsprong titelloos werk van André Volten. Het metershoge beeld is een uitwerking van een in wezen simpel idee; het is een grensmarkering en tevens verbinding tussen Amsterdam-Noord en het IJ. Twee in elkaar verstrengelde schakels staan op twee sokkels waarvan er een op land staat (Amsterdam-Noord) en één in het water (IJ). Het idee kwam mede tot stand omdat Volten al sinds 1950 in Amsterdam-Noord woonde en werkte (terrein Asterdorp) maar zag dat dat stadsdeel nog geen kunstwerk van hem had. Het eenvoudige idee was veel moeilijker uit te voeren dan in zijn hoofd verbeeld. Allereerst was de grond van de geopteerde plek instabiel; er ligt daar een dikke modderlaag. Bovendien is de plek een onderdeel van een dijklichaam dat op haar plaats wordt gehouden door een fundering, waardoorheen niet geheid mag worden. De uitvoering werd door het zoeken van een alternatief (plaatsing naast die plek) steeds duurder, maar een soort crowdfunding bracht de benodigde financiële middelen bijeen. Toen de plek bekend werd, moest er nog gewerkt worden aan het beeld. Daarbij bleek dat geen Nederlandse firma zich aan die roestvaste stalen constructie wilde wagen; Volten moest uitwijken naar Duitsland. Ook die firma had moeite het stugge staal in ronde vormen te krijgen. Toen dat allemaal klaar was moesten in Amsterdam die schakelsegmenten aan elkaar gelast worden; dit gebeurde bij de Noord-Amsterdamse Machinefabriek, waarmee Volten vaker samenwerkte. Tot slot moest de brandweer eraan te pas komen om het geheel met bouten onder water vast te zetten. Van het grote beeld is trouwens ook een miniatuurversie gemaakt, maar dan omgekeerd geconstrueerd (staande schakel op land, liggende boven water). Op verzoek van Volten wijdde Bert Schierbeek een gedicht aan dit kunstwerk; hij kwam met de aanduiding Stalen stilte; zijn gedicht werd geschreven op een aquarel van het kunstwerk. Het gedicht werd later opgenomen in de bundel Gedichten 2004. Weer een ander zag twee om elkaar gaande ogen en wees op de precaire balans in de overgang van staanders naar cirkels; de cirkels rusten op relatief dunne pinnen. Het beeld maakt deel uit van de zogenaamde Sleutelwerken van Stichting BK van het Vakblad voor beeldende kunstenaars. Nog weer later werd er een erespeld van het beeld gemaakt voor mensen die zich inzetten voor Amsterdam-Noord. Knoop van Volten. Architect Trude Hooykaas kreeg hem opgespeld voor haar ontwerp van Gebouw Kraanspoor; Pieter Roemer voor een boekwerk over kunst in de openbare ruimte in Amsterdam-Noord; Tom Tossijn ontving de speld in 2023 voor zijn journalistieke verslagen van de Stadsdeelcommissie van Amsterdam-Noord. De knoop geeft ook op ander gebied verbinding aan: het beeld staat nabij de plaats waar de Grasweg verbinding heeft met de Distelweg; beide straten liepen tot beginjaren negentig dood op een industrieterrein; de Wim Ibobrug (brug 1774) zorgt sinds die tijd voor verbinding; het staat nabij een aanlegsteiger van de Distelwegveer.

Brug 1723 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Noord. De vaste brug ligt in de Scheepsbouwweg en voert over de afwateringstocht van het buurtje Hoge Land, onderdeel van Terrasdorp. De brug dateert uit omstreeks 1989 toen hier een industrieterreintje, leeggekomen door vertrokken scheepsbouw, ten zuiden van de Werktuigweg werd omgevormd tot woonwijk. Straatnamen in de buurt werden dan ook gerelateerd aan die scheepsbouw. De brug is grotendeels van (gewapend) beton met vermoedelijk een betonnen paalfundering. Leuningen zijn uitgevoerd in lichtblauw geschilderd metaal en witte balusters. De brug hangt laag boven het water en de afwateringstocht is ondiep zodat scheepvaart anders dan met kano niet mogelijk is. Bijzonder aan de brug is dat zij aan de leuningen twee plaquettes heeft hangen. De ene vermeld Bernard, de Volharding (Scheepswerf De Volharding), Kromhout (Kromhout), Oranjewerf; de andere kant ADM (Amsterdamsche Droogdok Maatschappij), Verschure & Co (Verschure & Co.’s Scheepswerf en Machinefabriek), NDSM (Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij) en De Vries Lentsch (Amsterdamsche Scheepswerf G. de Vries-Lentsch). Aan de noordzijde sluit een lange keermuur aan op het landhoofd van de brug. Deze keermuur is voorzien van leuningen in het patroon van de brugleuningen. Tussen die leuningen zijn silhouetafbeeldingen gemaakt van beroepen werkzaam in de scheepsbouw, zoals de "klinker", die op een constructiewerkplaats met klinknagels metalen delen aan elkaar bevestigt. Kunstenaar en architect van de brug zijn vooralsnog onbekend.

Windgolf is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Noord, Terrasdorp. Irene Vonck (geboren 1952) is voornamelijk bekend als keramiste, opgeleid door Jan van der Vaart, maar werd daarna beïnvloed door de West Coast Ceramics in Californië. Het Stedelijk Museum Amsterdam heeft een elftal werken van haar in hun bezit. Windgolf (1991) werd daarbij uiting van het bewerken van grillige materialen zoals in dit geval klei en brons. Het beeld is een weergave van de werkzaamheden rondom scheepsbouw, die hier tot in de jaren tachtig plaatsvonden, waarna een woonwijk werd volgebouwd. Het oogt als een massief donker stuk brons, dat langzaam door wind en erosie uit elkaar is gereten Het beeld is gemaakt in een door de kunstenares handgemaakte mal van klei.

De Norderney, een trawler uit 1949, was van november 1964 tot 31 augustus 1974 het zendschip van de toenmalige zeezender Radio Veronica.