De Kandelaar (Amsterdam-Zuidoost)

Brug 1080 was een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost.

Grubbehoeve is een straat en flatgebouw in Amsterdam-Zuidoost. De straat en flat kregen hun naam op 25 juni 1969 waarbij vernoemd werd naar boerderij Grubbe Hoeve nabij Albergen. De flat was in 1969 opgeleverd in een serie van vier honingraatflats ten zuiden van de Bijlmerdreef: Gooioord, Groeneveen, Grubbehoeve en Grunder. Het basisprincipe was voor alle vier de flats hetzelfde, hoogbouw met galerijen en een gemeenschappelijke ruimte. Per flat was een architect ingeschakeld, die binnen die richtlijnen mocht ontwerpen; voor Grubbehoeve was dat Fop Ottenhof. Grubbehoeve werd opgebouwd uit drie segmenten en heeft een plattegrond in de vorm van een schematisch weergegeven rivierbedding, een middenstuk met twee vleugels. De honingraatflats brachten niet het verwachte succes, werd al amper zes jaar na oplevering geconstateerd. De eerste flat die een hevige wijziging onderging was Groeneveen. Deze flat werd getroffen door de Bijlmerramp in 1992; het gevolg was dat twee van de vijf segmenten moesten worden afgebroken. De Bijlmerramp zorgde ervoor dat het gebied rondom die flat grondig gesaneerd werd; hoogbouw maakt daarbij plaats voor laagbouw. Het betekende voor de drie overgebleven ongewijzigde flats dat Grunder gesloopt werd en dat de parkeergarages behorend bij die drie flats werden gesloopt. Er werd lang over Grubbehoeve vergaderd, de flat kwam steeds verder leeg te staan door junkies en andere onverlaten. Vooral werd de toenmalige binnenstraat gebruikt door drugsverslaafden, daklozen, dealers en andere mensen, zodat ze toch droog bleven en soms moeilijk te vinden waren, in de 400 meter lange binnenstraat, met veel "schuilplekken". Overgebleven bewoners wilden hun ruime woningen echter niet kwijt. Grubbehoeve kreeg twee onderdoorgangen voor voet- en fietspaden, bovendien kreeg het de heuvelbrug 1437, die aansloot op de galerij op de eerste verdieping. De onderdoorgangen bestaan nog, de heuvelbrug is gesloopt. Het zou uiteindelijk tot 2003 duren voordat een grootscheepse renovatie en herindeling op gang kwam onder leiding van Koen Crabbendam van CASA Architecten. De belangrijkste elementen waren daarin het verdwijnen van de privéboxen op de begane grond; daar kwamen woningen en kantoren voor in de plaats en gedeeltelijke afscherming van de loopstraten met glas. De eigenaar Rochdale wist een aantal van de 313 flats verdeeld over tien verdiepingen (waarvan negen verdiepingen met een galerij, met trap en lift bereikbaar) te verkopen onder de noemer Koop je eigen Bijlmer (KJEB), waarbij je eigenlijk een casco koopt, die je zelf verder mag afbouwen. Het betekende opnieuw een gedeeltelijke teloorgang; de kopers hadden geen enkele binding met de flat dan dat ze er woonden en opnieuw ging de flat achteruit. Toen in 2009 de renovatie van de gehele flat klaar was, bleek de situatie gestabiliseerd. Overleg tussen bewoners (onder andere Bijlmerbelievers), Bijlmermuseum, woningbouwvereniging en architecten bleek de samenhang (een van de uitgangspunten in de Bijlmermeer) te herstellen. Overgebleven zijn dan 150 sociale huurwoningen en 163 koopappartementen. De verbouwing kostte circa dertig miljoen euro. Speciaal voor deze flat is de collectieve ruimte bewaard gebleven. Op de begane grond zijn allerlei bedrijven en winkels, ook gezamenlijke bergingen voor fietsen, die niet zo veilig zijn als ze lijken. Op de eerste etage bevinden zich appartementen die veelal via een afgesloten portiek op de begane grond (aan de straatzijde) bereikt kunnen worden. Boven de hal en boven de gezamenlijke bergingen, zijn ook appartementen. De binnenstraat, is op een klein 'historisch' stukje na verdwenen tijdens de grote renovatie. Naar eigen zeggen van het architectenbureau won ontwerp en uitvoering van de renovatie de Zuidoost Architectuurprijs 2009 en de Metropoolprijs voor gebiedsontwikkeling 2009. Grubbehoeve is de naamgever van een vijver ten zuiden van de flat; deze heet in de volksmond Grubbezee; daarin staat het beeld Mama Aïsa, een idee van Henno Eggenkamp, die al vanaf het begin in de Grubbehoeve woont.

Brug 1017 was een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Ze maakte vanaf 1966 deel uit van de infrastructuur van deze toen nog toekomstige woonwijk. In de woonwijk werd een systeem van gescheiden verkeersstromen geïntegreerd. Snelverkeer werd afgewikkeld via dreven op een dijklichaam, langzaam verkeer werd afgewikkeld op straten en paden op maaiveld niveau. Om dit te kunnen realiseren was een groot pakket aan bruggen en viaducten nodig. Deze werden voor het merendeel ontworpen door architect Dirk Sterenberg voor of in samenwerking met de Dienst der Publieke Werken. Sterenberg ontwierp daarbij viaducten en bruggen in allerlei maten. Een van de grootste viaducten was deze brug 1017 die zorgde voor de T-kruising van de Bijlmerdreef en Elsrijkdreef, dat op een verhoogd niveau lag. In de periode 1966-1970 lag het viaduct er wat verlaten bij in een grote zandvlakte. De kruising was dan alleen een hoek in de Bijlmerdreef; vanaf 1970 werd die dreef verder getrokken naar het oosten. De viaducten van Sterenberg zijn te herkennen aan de afgeronde randplaten, de standaard leuningen, de betegeling van de taluds en betonblokken op het wegdek. Dit viaduct 1017 met een lengte van 460 meter strekte zich uit vanaf de kruising Bijlmerdreef en Groesbeekdreef dat (nog) op een heuvel lag tot de bebouwing van Grubbehoeve ten zuiden van de Bijlmerdreef. Ze had een zijtak van ongeveer zestig meter in de Elsrijkdreef. Onder deze viaducten en aangelegen parkeergarages lag het door Evert Jelle Jelles ontworpen winkelcentrum Ganzenhoef met maar liefst 28 ingangen dat in 1975 werd geopend. Bij nieuw inzicht in de jaren negentig zag de Gemeente Amsterdam liever dat het oostelijke stuk van de Bijlmerdreef vanaf de Gooiseweg geen weg voor snelverkeer meer bleef, maar een brede stadsstraat met middenberm. Het dijklichaam werd afgegraven en de kruising Bijlmerdreef en Elsrijkdreef kwam daar ook op maaiveldniveau te liggen. Een aantal hoogbouwflats maakten plaats voor laagbouw woningen. Het viaduct werd dus overbodig en verdween net als brug 1015 en brug 1016. Elders in het stadsdeel zijn de bruggen van Sterenberg behouden gebleven, bijvoorbeeld de wel veel kleinere Putterbrug (brug 1014), die circa een kilometer naar het westen in hetzelfde ontwerp in dezelfde dreef ligt. Met brug 1017 verdwenen ook parallelviaducten brug 1054, brug 1079 en brug 1080 maar ook het verloederde winkelcentrum Ganzenhoef uit het straatbeeld. In de nieuwbouw verscheen winkelcentrum Ganzenpoort. In het noordwestelijk kwadrant van de kruising staan de flats Geldershoofd en Gravestein, voorheen het beruchte Gliphoeve. De kinderboerderij met die naam staat er ook nog steeds. De kruising werd een rotonde en daarmee filegevoelig in tegenstelling tot de verhoogde dreef.

Gouden Leeuw is een straat en een appartementencomplex in Amsterdam-Zuidoost. De straat, het gebouw en de omgeving werden in 2021 benoemd tot gemeentelijk monument (onder nummer 200956). Het complex heeft een soortgelijk gebouw in Groenhoven.

Totem today is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Het bestaat uit een aantal marmeren zuilen, waarop teksten staan, die volgens de kunstenaar Jennifer Tee verwijzen naar mijlpalen in de geschiedenis van de mensheid en de verwachting van de nabije toekomst met de (schijnbare) tegenstelling technologie en spiritualiteit. Zo zijn er palen met de teksten Belonging, Local myths, Open horizon, Tussenstaat, Origin present, Public Assembly, Walk of life, The everyday, The soul of limbo en Gathering of people. Zelf noemde de kunstenares het een rite de passage, een ritueel bij overgang nieuwe werkelijkheid. De zuilen zijn geïnspireerd op de kolommen die de Bijlmerdreefmetrobrug dragen. Het kilometerslange viaduct loopt over doorvoerwegen en grasvelden, die werden gezien als onbestemd gebied. Een deel daarvan werd opgevuld met het kunstwerk dat Tee ontwierp met in het achterhoofd juist die onbestemdheid van het gebied, waar ze meer de nadruk op de beleving wilde leggen. De zuilen vormen een patroon met de veel grotere en dikkere zuilen van de metrobaan. Er staan twee rijen van vijf zuilen, die gemaakt zijn van carraramarmer en afmetingen hebben van 28 x 28 x 450 cm (lengte, breedte, hoogte). Het kunstwerk kwam er dankzij de manifestatie Internationale kunst in de Bijlmer, dat van mei tot juli 2009 gehouden werd onder de titel Straat van Sculpturen. De palen hadden er al een lange reis opzitten; ze werden in Buitenpost, Friesland gefabriceerd. Koningin Beatrix der Nederlanden kwam de groep op 9 mei 2009 onthullen. Het zou met een kostprijs van meer dan 100.000 euro het duurste artistieke kunstwerk van Amsterdam-Zuidoost zijn. In 2010 maakte Tee opnieuw een zuil Open myths, die bestemd was voor een tentoonstelling in het Engelse Birmingham.

De lange glijbaan ook wel De grote glijbaan was een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Het werd in 1976 geplaatst in een van de taluds van het toen nog niet geopende Metrostation Ganzenhoef en was ontworpen door Karin Daan. Het was haar eerste gemeentelijke opdracht. Bij de aanleg van de Amsterdamse metro (Oostlijn) werd geld vrijgemaakt voor een modern kunstwerk per metrostation, voor deze plek circa 100.000 gulden. De lange glijbaan was het alternatief voor een eerder samen ontworpen gigantisch ganzenei, aldus Daan in 2022. Meerdere generaties groeiden op met dit werk binnen toegepaste kunst in Amsterdam-Zuidoost. Op het talud van een metroviaduct werden een aantal bielsen geplaatst, waarop weer twee lange glijbanen werden gemonteerd. De glijgleuven waren haast een voortzetting van de bovenliggende metrorails. Daan haalde inspiratie uit haar eigen jeugd in Deventer, ze speelde dikwijls onder de spoorbrug over de IJssel. Bijkomend voordeel van deze plaats was dat de glijbanen ook bij slecht weer gebruikt konden worden; ze lagen direct onder een viaduct. Het kunstwerk verdween rond 2002-2003 toen het metrostation rigoureus gerenoveerd werd en er een grootscheepse sanering van de wijk Bijlmermeer plaatsvond. Niemand wist wat ze met de glijbanen moesten aanvangen. De dwarsbalken bleven als ongebruikt relekwie achter. Het ontbreken van de glijbanen werd steeds meer een aandachtspunt, totdat een lid van stadsdeelcommissie het idee opperde het kunstwerk terug te halen of te kijken of het hersteld kon worden. Dat eventuele terugplaatsen heeft meer voeten in aarde dan het plaatsen destijds. Een dergelijk kunstwerk moet in 2022 aan allerlei voorschirften voldoen, vastgelegd in het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen (WAS) (voorschriften veiligheid en beheer), die binnen de gehele Europese Unie geldt. In 2018 waren er pogingen ondernomen het “beeld” terug te krijgen, ze liepen op niets uit. Al was een weergave van kunstenaar Floor Wesseling enige tijd deel van de tentoonstelling Ode aan de Bijlmer. Ook in 2022 kwam het verzoek tot herstel terug. Daarna kregen de plannen vastere vorm. De gemeente ging op zoek naar een nieuwe plek (of de originele) en keek hoe het kunstwerk met de benodigde veiligheidsmaatregelen kon worden gerealiseerd. Desgevraagd leverde de kunstenaar over haar mogelijke medewerking, dat zij het alleen ziet zitten, als er rekening wordt gehouden met de originele opzet, naar beneden glijden over een "dubbelrails" glijbaan onder de metro.

Ganzenhoef is een station van de Amsterdamse metro, gelegen aan de Bijlmerdreef in het stadsdeel Amsterdam-Zuidoost. Het bovengrondse metrostation opende op 14 oktober 1977 en maakt deel uit van Gaasperplaslijn 53. Het station is verwerkt in de Bijlmerdreefmetrobrug (brug 1613). De naam Ganzenhoef verwijst, zoals de meeste oorspronkelijke straatnamen in de Bijlmermeer, naar een historische boerderij of buitenplaats in Nederland. In dit geval een boerderij aan De Vecht bij Maarsseveen (provincie Utrecht). Ten westen van station Ganzenhoef staat sinds 2002 het winkelcentrum Ganzenpoort met daarboven gelegen woningen, dat het oude onder brug 1017 in de dreven en onder de parkeergarages gelegen winkelcentrum Ganzenhoef verving. Oorspronkelijk was er toegang vanuit het winkelcentrum op maaiveldniveau en vanaf de halfhoog gelegen dreef welke na het verlagen van de dreef verviel. In 2004 werd het station vernieuwd in het kader van het project MetroMorfose. De oude betonnen constructie werd geheel gesloopt en vervangen door een hal en overkapping van glas en staal, ontworpen door Zwarts & Jansma architecten. Een bijzonderheid is de diagonale lift, die parallel aan de roltrappen verloopt. Ganzenhoef was het eerste Amsterdamse metrostation dat een dergelijke modernisering onderging; de grote kostenoverschrijding bij de vernieuwing van dit station leidde tot het stopzetten van het MetroMorfoseproject behalve de oostelijke hal van metrostation Reigersbos. De overige stations zullen volgens het veel soberdere project Renovatie Oostlijn (ROL) worden gerenoveerd. Op 21 maart 2019 vond er rond 4 uur 's morgens een plofkraak plaats op de geldautomaat in het metrostation. Dit had een ravage tot gevolg: de geldautomaat is volledig verbrijzeld, vele ramen zijn gesprongen en een groot deel van de nacht reed de metro niet, omdat men bang was dat de stabiliteit van de metrobaan aangetast was. Drie maanden later was het metrostation nog steeds niet hersteld, maar afgesloten met houten panelen. In de maanden die volgden vond er alsnog herstel plaats.

Op de blinde zuidelijke zijgevel van flat Groeneveen in Amsterdam-Zuidoost is een titelloos artistiek kunstwerk te zien. Het wordt zowel omschreven als Schotels, Spiegels, maar ook als monument. Kunstenaar Rein Jelle Terpstra was/is gefascineerd door het gebruik van pailletten, versierselen aangebracht op kleding binnen welke cultuur dan ook. Het beeld is dan ook deels een verwijzing naar de multiculturele samenleving in Amsterdam-Zuidoost. Hij vertaalde de pailletten naar een soort spiegels op de blinde zuidelijke gevelwand van flat Groeneveen. Kijkend naar het beeld dat hoog in de gevel is aangebracht zie je in de weerkaatsing de omgeving met flats, parken, eigenlijk het complete landschap terug. Een andere functie van de paillette, amulet, zou de omgeving moeten vrijwaren van (verder) ongeluk. Groeneveen was namelijk samen met Klein Kruitberg een flat, die getroffen werd door de Bijlmerramp. De kunstenaar wilde er niet rechtstreeks naar verwijzen, maar verpakte het in ruimere zin. Het heeft een tweeledige werking. Het haalt de omgeving binnen, maar weerkaatst die ook naar buiten. Anderen vonden het een verwijzing naar de vele schotelantennes, die hier ten tijde van kabeltelevisie te zien waren. Volgens de site van de kunstenaar bestaat het kunstwerk uit achtendertig roestvaststalen schalen waarop hier en daar zwarte folie waarop zelf beelden zijn aangebracht. Het kwam tot stand met steun voor het Amsterdamse Fonds voor de Kunst en woningcorporatie Patrimonium, dat opging in Rochdale.

Brug 1145 was en is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Bij de inrichting van de Bijlmermeer werd gekozen voor een gescheiden infrastructuur. Auto’s reden over dreven die op een dijklichaam lagen, voetgangers en fietsers verplaatsten zich op maaiveldniveau. Vanwege de gescheiden verkeersstromen moesten tal van viaducten en bruggen gebouwd worden. Brug 1145 was een zogenaamde maaiveldbrug. Deze vaste bruggen lagen over de vele (af-)waterwegen in de wijk. Architect Dirk Sterenberg en de Dienst der Publieke Werken ontwierpen hiervoor een standaard brug, die aangepast kon worden in lengte en breedte. Brug 1145 maakt dan deel uit van een hele serie bruggen (bruggenserie 114X), die een voet- en fietspad over een gracht/afwateringstocht leidde tussen in dit geval de honingraatflats Groeneveen en Kikkenstein. Het type bruggen is herkenbaar aan de borstweringen met ankergaten, de ronde, iele leuningen, nummerplaatje tussen de leuningen en de lantaarn buiten de overspanning op een van de pijlers. De eerste betonnen heipalen gingen in oktober 1968 de grond in. Groeneveen en Klein Kruitberg zijn de flats die in 1992 getroffen werd bij de Bijlmerramp. In de nasleep werd deze brug (overigens niet getroffen door de ramp) overbodig geacht of ze lag in de weg bij een herindeling van de terreinen rondom Groeneveen. De brug verdween in de vroege jaren nul van de 21e eeuw uit het straatbeeld. Het brugnummer werd tegen de gewoonte in hergebruikt voor een brug elders bij Groeneveen; die brug kreeg in 2016 de naam Pa Sembrug.

Brug 1093 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. De brugserienummer reeks 1000-1099 bevat meest bruggen die werden gebouwd met de inrichting van de nieuwe woonwijk Bijlmermeer van eind jaren zestig. De reeks stopte echter bij brug 1089, die rond 2007 gesloopt is. Bij de herinrichting van de wijk, die al in de jaren negentig begon, pakte men bij de nummering de draad weer op. Zo stamt brug 1093 uit circa 2005. De honingraatflat Grunder in de G-buurt was net als andere van dat type in ongenade gevallen. Ze werd in 2003 afgebroken om plaats te maken voor een wijk met eengezinswoningen (twee bouwlagen met dak). De grijze flat werd daarbij vervangen door wisselend gekleurde woningen, hetgeen de wijknaam Mi Akoma di Color opleverde. Het wijkje werd gebouw in de hoek van Bijlmerdreef en 's-Gravendijkdreef, waarbij eigenlijk de gehele plattegrond gewijzigd werd. Beide dreven waren al van dijklichaam naar het maaiveld verplaatst. De groenstrook tussen Grunder en Grubbehoeve werd eveneens afgegraven voor een gracht. Die gracht bracht met zich mee dat tussen de oude omgeving (Grubbehoeve) en nieuwe (Gaandeweg) twee overspanningen nodig waren om van de ene naar de andere wijk (en omgeving) te komen. Het Gulden Kruispad, dat van west naar oost door de gehele Bijlmermeer slingert kreeg een nieuwe brug. Deze gewelfde brug 1093 voert tussen twee landhoofden en wordt in het midden ondersteund door jukken op brugpijlers. Buiten de brug zijn de brugpijlers verlengd om ruimte te bieden aan verlichting. De brug was niet naar ieders zin; ze is relatief steil daar waar de oude bruggen juist plat waren (zie bijvoorbeeld brug 1132). De brug heeft in brug 1094 een broertje. Het Bijlmermuseum omschreef de brug in 2018 als “Een brug te hoog”. De ontwerper van de brug is vooralsnog onbekend.

Professor Joop van Stigtpark is de officieuze benaming van een parkachtige omgeving in Amsterdam-Zuidoost. Het park kreeg haar naam in 2013, toen buurtbewoners een initiatief ontwikkelden voor naamgeving van een groenstrook met watergang tussen de flatreeksen Gouden Leeuw en Groenhoven. Deze verzameling flats werd rond 1974 gebouwd naar ontwerp van architect Joop van Stigt. Deze overleed in 2011, voor officiële naamgeving was het te vroeg, daarvoor moet de naamgever minstens vijf jaar dood zijn. Toch staat er een officieel “straatnaambord” van Stadsdeel Amsterdam-Zuidoost. Het park begint in het zuiden aan de Bijlmerdreef en eindigt in het noorden op een sierwater ten noorden van genoemde flats, bij het noordelijkste deel van de Bijlmerweide. De westgrens zou gevormd worden door de kilometerlange Bijlmerdreefmetrobrug; de oostgrens is vooralsnog onbepaald. Het park wordt op de verticale as (noord-zuid) doorsneden door het Gaasperparkpad en op de horizontale as (oost-west) door het Ganzenhoefpad. Het “straatnaambord” werd op 13 december 2013 onthuld door een van de stadsdeelraadsleden in aanwezigheid van zoon André van Stigt. In het park staat/ligt het Monument voor de stad Amsterdam van Pieter Engels

Het Monument voor de stad Amsterdam is een kunstwerk, dat gelegen is in Amsterdam-Zuidoost. Kunstenaar Pieter Engels ontwierp voor 150.000 gulden voor de plek tussen de flats Groenhoven en Gouden Leeuw een beeld van 18.000 kilo Zweeds graniet, beton en staal. Het idee voor dit beeld kwam al in 1970 boven tafel en de gemeente Amsterdam vergoedde er toen 750 gulden voor. Het grootste deel van het kunstwerk bevindt zich echter onder de grond en dient als een bewaarplaats. Het geheel, geplaatst in 1977, bevat een aantal zaken die verwijzen naar die tijd in Amsterdam, zoals wat grondmonsters, water uit de Singel, Prinsengracht en het IJ. Ook een ademtocht van de kunstenaar bevindt zich onder de attributen. Zeventien kisten bevatten een tijdsbeeld dat begraven is. Films, kranten, weekbladen, foto's, een filmprojector en aarde van de Bijlmermeer en de Zeedijk. Dit is verzegeld in een roestvaststalen kist. Een vierkante plaat van Zweeds graniet dekt het monument af boven de grond. Diverse gouden letters heeft de kunstenaar laten graveren, met daarop de inhoud. De kunstenaar bepaalde dat de kist pas na 500 jaar geopend mocht worden. Als de kist dan geopend wordt kan er onder andere een filmpje teruggevonden worden waarop te zien is dat een reclamevliegtuigje de lap tekst achter zich aansleept: "Pieter Engels & Amsterdam 1977 groeten Amsterdam 2477", die tekst is ook terug te vinden aan de bovenzijde van de kist (NB voor de zekerheid werd ook een filmprojector meebegraven). Een opgeslagen radio-uitzending bevat het nieuws met gesteggel over de Tweede Kamerverkiezingen 1977 en de Treinkaping bij De Punt. Tegelijkertijd opende de kunstenaar bij de Nederlandsche Middenstandsbank een rekening met 100 gulden, die in 2477 pas opgenomen kan worden met alle rente erbij. Ook het rekeningboekje bevindt zich in een van de kisten. Het bedrag is dan bestemd voor nakomelingen van Engels en voor de oprichting van een Pieter Engelsmuseum. Het geheel werd in de grond gestopt door de Dienst der Publieke Werken. Koninklijke Saan takelde het rond 26 augustus 1977 op zijn plaats. Het kunstwerk kon op stevige kritiek rekenen. Een drietal kunstenaars onder leiding van Hans Verhoef zwoer dat het kunstwerk het jaar 1978 niet zou halen.