Zaagpoort

Het Marnixbad was een zwembad in Amsterdam-Centrum, gelegen op de kruising van de Marnixstraat en het Marnixplein. Het oorspronkelijke ontwerp werd vermoedelijk geleverd door architect Jan Leupen.

Alle eendjes zwemmen in het water is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Centrum. Het is een creatie van kunstenaar René Nijssen uit 1975 aldus de ondertekening op het beeld. Nijssen had toen net abstract-expressionisme ingeruild voor een meer figuratieve stijl. Het bronzen beeld, voorstellende twee watertrappende kinderen, werd vermoedelijk geplaatst naar aanleiding van de vernieuwing van het Marnixbad, gereed in 1974. Het beeld staat bij de hoofdingang aan de Marnixstraat. Op het front is de tekst gekrast: Alle eendjeszwemmen inhet waterfalderalderiere.

Het Marnixplein is een plein in Amsterdam-Centrum. De aanduiding plein staat hier alleen voor open ruimte. Het heeft de vorm van een dubbele T-kruising. Het plein is net als kade en straat vernoemd naar Filips van Marnix van Sint-Aldegonde (1540-1598), schrijver, politicus en vertrouweling van Willem van Oranje. Het plein kent in 2017 slechts één gebouw met een oneven huisnummer (Het Marnix op nummer 1), dat de even huisnummering (tussen 104 en 106) van de Marnixstraat onderbreekt. De even huisnummering (2-8) onderbreekt de oneven huisnummering (tussen 213 en 215) van de straat. Ze vormt een oost-westverbinding tussen de oostelijk gelegen Westerstraat en het westelijk gelegen Frederik Hendrikplantsoen. Beide verbindingen komen tot stand via bruggen, naar het westen de Zaagpoortbrug (brug 161) over de Singelgracht en naar het oosten de anonieme brug 128 over de Lijnbaansgracht.

De Kat was de naam van een stellingmolen op het Amsterdamse bolwerk Karthuizen, naast de Zaagmolenpoort. De molen, een achtkante bovenkruier, werd gebruikt voor het malen van koren, en is in 1869 met het slechten van de stadswallen afgebroken. De naam van het Bolwerk is afkomstig van het kartuizerklooster, een in 1392 gesticht klooster dat voor de Alteratie door de Geuzen in 1566 verwoest is. Een nazaat van dit klooster staat er heden ten dage nog, het Huiszittenweduwenhof.

Het Frederik Hendrikplantsoen is een plantsoen in Amsterdam-West, aan de rand van de Jordaan. Het plantsoen ligt in de Frederik Hendrikbuurt, aan de Frederik Hendrikstraat en de Nassaukade. De Kostverlorenstraat, de Amaliastraat, de Gerard Schaepstraat en de Lodewijk Tripstraat komen uit op het plantsoen. Een verkeersweg met trambaan scheidt het noordelijk deel van het plantsoen van het zuidelijk deel. Aan de westzijde ligt een pleintje met oude bomen. De aan het plantsoen gelegen bebouwing bestaat voor een groot deel uit laat-19e en vroeg-20e-eeuwse huizen. Aan de noordwestzijde liggen twee, in de jaren tachtig door de architectenbureaus Lopes Cardozo en J. Nust ontworpen, blokken met etagewoningen. De Zaagpoortbrug (brug nr. 161) verbindt het plantsoen met het Marnixplein. Schuin tegenover de brug staat in het plantsoen het Droombeeld, een bronzen beeld van een fabeldier met een opengesperde bek. Het werd in 1965 gemaakt door beeldhouwer Cephas Stauthamer. In de nabijheid van het beeld staan waardevolle oude bomen, zoals een esdoorn uit 1947 en twee platanen uit 1910. Het Cartesius Lyceum is gevestigd op nummer 7a. Bij het tegenovergelegen basketbalveld stond vanaf 1981 de plastiek Monument voor een verzonken stad van Berend Peter, dat in november 2013 is verplaatst naar het Erasmuspark.

Het gebouw Marnixplein 2-2B is gelegen aan het Marnixplein in Amsterdam-Centrum. Het ligt ten noorden van de verbinding via brug 128 naar de Westerstraat. Op het terrein nummer 2 was in 1875 en 1876 het wooncomplex Marnixplein 2C-8M gebouwd. In 1891 vond de gemeente dat er nog voldoende ruimte was voor een gebouw daarnaast en deed een perceel van 200 m² in de verkoop. De Hervormde gemeente Amsterdam kocht het terrein aan en liet er een wijkgebouw neerzetten. Als architect werd Christiaan Posthumus Meyjes sr. aangetrokken en in februari 1892 was men druk aan het bouwen. Hij kwam met een wijkgebouw op de begane grond en twee woonetages. De stijl waarin het gebouwd werd is onduidelijk, het vertoont tekenen van de Hollandse neorenaissance. In 1967 werd naast het gebouw het beeldhouwwerk Vroedvrouw van Henk Henriët geplaatst. Het verloor in de loop der tijden haar oorspronkelijke functie. In 1995 vestigde pianorestaurateur en –handelaar Bockting zich op de begane grond van het gebouw.

Marnixplein 2C-8M is een wooncomplex aan het Marnixplein ingeklemd tussen de Marnixstraat en de Lijnbaansgracht in Amsterdam-Centrum, de Jordaan. Van origine zitten er 20 eenkamerwoningen en 16 tweekamerwoningen in. Een aantal jaren na oplevering kwam ten zuiden van het complex een wijkgebouw Na het slechten van de stadswal, en de verbreding van de Marnixstraat rond 1862 met delen van de langs de Lijnbaansgracht gelegen lijnbanen, was ruimte ontstaan voor de bouw van woningen. Veel kavels werden uitgegeven aan particulier initiatief. Woningbouwverenigingen bouwden er arbeiderswoningen en beleggers in vastgoed zetten er revolutiebouw neer voor de verhuur. Ten noorden van de ingang van de Westerstraat en ten zuiden van de voormalige Zaagbarrière, aan het Marnixplein, bouwde de Remonstrantsche Stichting in 1875 een complex met 36 arbeiderswoningen. De architect was Gerlof Salm. Hij bracht de woningen onder in vier huizen, 2 smalle in het midden met tweekamerwoningen en twee bredere, iets vooruitspringende, aan weerszijden met vier rug-aan-rug-woningen van één kamer per verdieping, twaalf per portiek. De bouw van deze woningen door een kerkgenootschap was een rechtstreeks gevolg van een rapport dat was geschreven in 1870 door Henrick S. van Lennep, J.B. Stokvis en G.H. Kuiper, waarin kerkelijke instanties werden uitgenodigd eenvoudige woningen te bouwen voor de minstbedeelden. Niet als investering, maar met een minimaal rendement op het geïnvesteerde vermogen om de huren betaalbaar te houden voor de doelgroep. De Remonstrantsche Gemeente werd over de streep getrokken door Everdina Wilhelmina de Lanoy-van Manen, weduwe van de in 1874 overleden Frans de Lanoy. Uit zijn nalatenschap deed zij een schenking van 72.000 gulden voor de bouw. De woningen moesten worden verhuurd door de Remonstrantsch Gereformeerde gemeente. Leden van deze gemeente zouden de voorkeur hebben, maar gezinnen met een andere geloofsbelijdenis zouden niet worden uitgesloten. De helft van de zuivere opbrengst zou ten gunste moeten komen van diaconie, de andere helft voor een weduwen- en wezenfonds. De eerste bewoners waren 26 remonstrantse gezinnen en 10 niet-remonstrantse, die wekelijks fl. 1,75 tot fl. 3,- huur betaalden. Tot 1976 werd het blokje beheerd door de Remonstrantsche gemeente. Aangezien deze stichting niet was erkend als woningcorporatie en daarom geen aanspraak kon maken op broodnodige rijkssubsidies voor renovatie tot hateenheden, verkocht de stichting het blok in 1976 aan de gemeente Amsterdam. De Stichting HUIS (Huisvesting Uit Ideëel Oogpunt) verhuurde de woningen nog een aantal jaar aan jongeren, voordat het Gemeentelijk Woningbedrijf Amsterdam een renovatie uitvoerde in 1982. Sindsdien worden de 36 "burger- en werkmanswoningen" verhuurd aan één- en tweepersoonshuishoudens. Het Gemeentelijk Woningbedrijf Amsterdam werd in 1994 geprivatiseerd in de Stichting Het Woningbedrijf Amsterdam. Tussen 2004 en 2014 fuseerde deze stichting met woningcorporaties in Almere, Amsterdam, Alkmaar, Haarlem, Haarlemmermeer en Weesp tot de huidige Stichting Ymere, waardoor een van de grootste woningcorporaties van Nederland ontstond. De woningen worden tegenwoordig verhuurd door deze woningcorporatie (gegevens 2017).

Bevrijdingslinde van de Jordaankinderen is een oorlogsmonument in Amsterdam-Centrum. Op 4 mei 1946 werd in een plantsoen aan het Marnixplein ten zuiden van brug 128 op de westelijke van de Lijnbaansgracht een linde geplant. De bevrijdingslinde werd geplant ter nagedachtenis van kinderen in de Jordaan (de wijk ligt aan de andere kant van de Lijnbaansgracht), die de Tweede Wereldoorlog niet overleefd hadden. Drie jaar later werd een grijze steen onthuld, waarop in zwarte letters de tekst staat: Bevrijdingslinde van de Jordaankinderen, 4 mei 1946. De boom en plaquette moeten de herinnering levend houden aan de Bevrijding van de Duitse bezetting in Nederland in de periode 1940-1945. Onder de gedenksteen bevindt zich een urn met daarin de namen van de kinderen die meebetaalden aan de gedenksteen. In 1984 gingen boom en gedenksteen bijna verloren toen het Gemeentelijk Energie Bedrijf hier een elektriciteitshuisje wilde bouwen.

Volksvrouw is een plastiek van de kunstenaar Henk Henriët. Het zag er lange tijd naar uit, dat het beeld er niet zou komen. Henriët zou al in de jaren dertig het gipsen beeld hebben gemaakt, maar Henriët was van huis uit geen beeldhouwer, hij was meer schilder en tekenaar. Hij kreeg daarin daarvoor een (te) korte scholing van Jan Havermans, maar onderbrak die voor het bestrijden van het opkomende fascisme. Het beeld kwam er op initiatief van het wijkcentrum en de aan de Westerstraat gelegen Theo Thijssenschool. Zij schakelden Ben Guntenaar in voor de maak van de sokkel waarop het beeld geplaatst moest worden. Het beeld zou een hommage zijn aan een volksvrouw, die moest proberen het hoofd boven water te houden tijdens de crisis van de jaren twintig en dertig. Model voor het beeld stond zijn toenmalige vriendin Tonia Sluyter (zus van schilder Gerard Sluyter, ze trouwden in 1939) of een werkvrouw uit de Czaar Peterbuurt. Guntenaar liet destijds weten dat hij dit het enige beeldhouwwerk van Henriët vond, dat op straat tentoongesteld kon worden, de andere verdienden meer intimiteit. Hij prees de strakke gelaatsuitdrukking met licht optimistische blik. In 1967 werd van het in het Stedelijk Museum bewaarde gipsen beeld een bronzen afgietsel gemaakt.

Parkeergarage Marnix, werktitel Singelgracht garage, is een ondergrondse parkeergarage in Amsterdam-Centrum. Plannen voor deze garage stammen al uit het begin van de 21e eeuw. De buurtbewoners maakten bezwaar en zagen het geld, €50 miljoen, liever aan andere zaken besteed, ook de bomenkap was uit den boze. Na een vertraging van bijna tien begon de bouw. De parkeergarage werd onder de Singelgracht tussen de Raampoortbrug en de Zaagpoortbrug aangelegd. Tijdens de bouw van 2019 tot 2024 werden er damwanden geplaatst, water weggepompt, gebouwd, getest, water teruggepompt en damwanden verwijderd, zodat op 27 februari 2024 deze garage kon worden geopend, terwijl de afbouw nog niet was afgerond. Er is plaats voor 800 auto’s. Tijdens de bouw kwam de energietransitie op gang, zodat er bij oplevering al een (beperkt) aantal laadplekken nodig waren. Het aantal kan indien nodig uitgebreid worden. De garage heeft twee lagen met parkeerplaatsen. Het ontwerp is van Studio Leon Thier uit Den Haag, die eerder een parkeergarage voor 's-Hertogenbosch ontwierp. De benodigde hellingbaan zorgde ervoor dat een deel van het Frederik Hendrikplantsoen verloren ging. De andere toegangen kregen de vorm van een soort liftinstallatie. Volgens de gemeentelijke brochure Singelgrachtgarage-Marnix van april 2021 zijn de technische gegevens: bouwkuip 418 x 25,5 x 11 meter (117.250 m³), 100.000 m³ afgegraven grond, 1.700 ankerpalen, 9.000 m² staalvezelonderwaterbeton, 1.250.000 m³ water weggepompt. Tijdens de bouw werd het kunstproject Buitenstebinnen van Dewy Elsinga uitgevoerd.

De Zaagmolenpoort, ook wel de Zaagmolenspoort of kortweg de Zaagpoort, was een van de acht Amsterdamse stadspoorten die bij de derde en vierde uitleg werden aangelegd. De Zaagmolenpoort, die deel uitmaakte van de vestingwerken van Amsterdam, was samen met de Raampoort en Weteringpoort een van de kleinere stadspoorten. De naam van de Zaagpoortbrug, Zaagmolenstraat en Zaagmolenbuurt doen herinneren aan de poort. De poort lag aan de toenmalige schans, tussen de huidige Lijnbaansgracht ter hoogte van huisnummer 54-55 en de Singelgracht. De poort was met een ophaalbrug verbonden met de tegenover liggende Gieterstraat, vernoemd naar 't Giethuis een stadsgeschut en klokkengieterij die hier van 1614-1821 stond. De poort, voorzien van een wachthuisje met klok, werd in 1630 aangelegd ten gerieve van de molenaars en het personeel van de vele zaagmolens die hier net buiten de stad stonden. In 1672-1673 was de poort tijdelijk gesloten en dichtgemetseld om de stad te beschermen tegen het naderende Franse leger. In 1857 viel het besluit de poort geheel te slopen en kwam daar de "Zaagbarrière", die bestond uit een hek met twee commiezenhuisjes waar, tot de afschaffing in 1868, stadsaccijnzen werden geïnd. De poort stond nabij Bolwerk de Kat en stellingmolen De Kat (bolwerk Karthuizen) die werd afgebroken in 1869.

De Lijnbaansgracht is een deels gedempte gracht in Amsterdam die zich langs de grens van het centrum buigt. De gracht loopt evenwijdig aan de Singelgracht, tussen de Brouwersgracht en de Reguliersgracht.