Chachabrug

Het Sarphatipark is een rechthoekig park van 4,5 hectare midden in de Amsterdamse woonwijk De Pijp in stadsdeel Zuid. Het park is in 1888 vernoemd naar de arts, stedenbouwer en weldoener Samuel Sarphati.

Het gebouw Sarphatipark 67 bestaat uit een herenhuis aan het Sarphatipark (straat en park) in De Pijp te Amsterdam-Zuid. Het gebouw is ontworpen door architect J.A. van der Sluys Veer. Zijn originele ontwerp was voor vijf herenhuizen aan het Sarphatipark, maar daar is slechts een deel van uitgevoerd. Het is opgetrokken in de eclectische bouwstijl, een stijl die veelvuldig ter plaatse werd gehanteerd. Opvallend daarbij is de relatief grote erker, die aan de gevel hangt. Daarnaast vallen de relatief hoge etageplafonds op. Voor het overige vertoont het veel overeenkomsten met de gebouwen Sarphatipark 71-73. Van J A van der Sluys Veer als architect is weinig bekend. Hij hield een lezing bij genootschap Architectura et Amicitia in november 1885. Hij hield toen een betoog over Byzantijnse en Romaanse bouw, gespecialiseerd op gewelfconstructies. Hij was enige tijd penningmeester bij genoemd genootschap. Het is dan 1891, het jaar waaruit de oorspronkelijke tekening stamt. Het jaar daarop was hij ook nog penningmeester. In dat jaar was hij ook even plaatsvervangend voorzitter. Hij woonde destijds aan Sarphatipark 13. Ook in later jaren bekleedde hij die functie. Hij schreef (mee aan) Kronyk, Geschiedenis van het genootschap Architectura et Amicitia van 1855-1905, een boekwerk over de eerste vijftig jaar van het genootschap. Tijdens zijn deelname aan het bestuur heeft hij reizen ondernomen naar Leipzig en Dresden. Het "Nieuws van den dag" meldde nog dat hij zijn architectdiploma eerst in 1914 haalde. Hij haalde dat diploma in de hoedanigheid van leraar aan de "Industrieschool van de Maatschappij van de Werkenden Stand". In 1910 had hij zijn diploma bouwkundig opzichter gehaald. In 1912 heeft hij met anderen een protest ingediend bij de gemeente Rotterdam. Hij en zijn vele medestanders vonden het een schande dat Hendrik Petrus Berlage niet was uitgenodigd voor het ontwerp van het nieuw raadhuis. Hij vertaalde een boekwerk uit het Duits: "De bouw en inrichting van een broeikast".

Het gebouw Sarphatipark 65 bestaat uit een herenhuis aan het Sarphatipark (straat en park) in De Pijp te Amsterdam-Zuid. Het gebouw is ontworpen door architect W.J. Nijman. Het is opgetrokken in de eclectische bouwstijl, een stijl die veelvuldig ter plaatse werd gehanteerd. Opvallend daarbij is dat de raampartijen rechthoekig zijn uitgevoerd, terwijl dat elders in de straat in een boogconstructie is vervaardigd. Het gebouw bestaat uit een begane grond, twee verdiepingen met elk een balkon en een zolderetage met dakkapel. Opmerkelijk aan de tekening is dat er vermeld wordt, dat het gebouw geplaatst wordt naast Sarphatipark 67 (voorheen Jan Steenstraat). Het andere buurpand Sarphatipark 63 wordt daarbij niet genoemd, dat werd pas een aantal jaren later gebouwd, kennelijk om het “gat” dat ontstaan was te dichten. De architect is Wilhelm Johan Nijman (Amsterdam 16 maart (april) 1852-Amsterdam, 6 april 1914) die meerdere gebouwen in Amsterdam (en ook Bussum) ontwierp. Hij was tevens aannemer. Hij ontwierp en bouwde mee aan bijvoorbeeld een bewaarschool aan de Eerste Oosterparkstraat 12. Zijn zoon Johan Theodoor Nijman was bouwkundige, makelaar en verzekeringsagent. Een andere zoon met dezelfde voornamen was baas over een hout- en betonhandel. W.J. Nijman was getrouwd met Antje Bruin (Amsterdam Buiksloot 2 maart 1854-circa 10 december 1924) en woonde een tijdlang aan allerlei straten in De Pijp. Een deel van de door hem ontworpen gebouwen, zoals Eerste van der Helststraat 27-31 is in de 20e eeuw gesloopt.

Paleisbeeld is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Zuid. In het Sarphatipark staat in de vijver voor het Liefdesbruggetje een kaal platform. In 2020 ontstond het idee om dat platform, tot dan toe in gebruik bij eenden en andere vogels, op te vullen met een beeld. Ongeveer tegelijkertijd vond 450 meter verderop de ontmanteling plaats van de toren van De Nederlandsche Bank, dat steevast eindigt op de lijst met lelijkste gebouwen van Amsterdam. Deze twee zaken brachten de culturele projectontwikkelingstichting "Het Nieuwe Zuiden" ertoe kunstenaar Marjet Wessels Boer in te schakelen of er op dat platform een kleine versie van het Paleis voor Volksvlijt geplaatst kon worden. De verbinding tussen Sarphatipark en Paleis voor Volksvlijt moet gezocht worden in Samuel Sarphati. Hij bezocht Londen en zag daar het glazen Crystal Palace. Hij richtte vervolgens de "Vereeniging voor Volksvlijt" op, die in 1857 binnen de kortste keren geld bijeen wist te brengen voor de bouw van de schepping van architect Cornelis Outshoorn. Er werd vervolgens maanden aan gebouwd, werd een zeer geliefd centrum, maar het brandde in de nacht van 17 april 1929 in een mum van tijd af. Er kwam een lege plek in de stad die in 1968 opgevuld werd door het kantoor van De Nederlandsche Bank van Marius Duintjer. In 1991 werd het complex uitgebreid met de toren van Jelle Abma. Die combinatie werd jarenlang een doorn in het oog van sommige Amsterdammers, mede onder aanvoering van kunstenaar Wim T. Schippers (Stichting tot herbouw en exploitatie van het Paleis voor Volksvlijt), die begonnen te ijveren het gebouw af te breken en het Paleis weer ter plekke te herbouwen. Het Nieuwe Zuiden en Wessels Boer kwamen tot minipaleis, dat opgetrokken wordt uit de dragende constructie (bouwskelet) van het paleis. Daarbij moet rekening gehouden blijven worden met de in het park aanwezig vogels; zij moeten door de structuur kunnen wandelen, probleem is de afvoer van de uitwerpselen van de dieren. Voor de financiering werd dezelfde methode gebruikt als voor het Paleis. Er werden volksaandelen uitgegeven a vijftig euro, een nieuwe wijze binnen crowdfunding. Circa 300 mensen tekenden in, andere bijdragen kwamen van Amsterdams Fonds voor de Kunst, Stadsdeel Zuid en het Fonds voor Zuid. Fabricage van het dunne ribwerk werd uitgevoerd bij Instaal in Bergeijk. Het bronzen beeldje bovenop is gegoten door Vacuum Slingergieterij Hosson. Het werk werd vervolgens naar Amsterdam verplaatst waar het in januari 2022 kon worden bevestigd aan het platform; het moest daarbij in de vijver ingevaren worden. In dezelfde tijd was Wessels Boer bezig met toegepaste kunst: Voortdurend in de Houthavens.

Het gebouw Sarphatipark 75-77 bestaat uit een dubbel herenhuis aan het Sarphatipark (straat en park) in De Pijp te Amsterdam-Zuid. Het gebouw is ontworpen door architect Jacob van den Ban. Hij liet de gebouwen optrekken in de neorenaissancestijl. Van den Ban, die later furore maakte in Kennemerland werkte in 1891 samen met architect Simon Roog (Roog & van den Ban, vanuit de Vondelstraat 17 in Amsterdam). Zij waren vrij actief in de stad. Ze waren bijvoorbeeld ook betrokken bij de verbouwing van zeven huizen aan de Prinsengracht. Van den Ban week af van de bouwstijl ter plaatse. Meestal werd er bij de bouw van dubbele herenhuizen in symmetrie ontworpen. Dat is hier niet het geval (behalve de begane grond): huisnummer 75 heeft een trapgevel, huis nummer 77 een relatief grote topgevel huisnummer 75 is een maatje kleiner dan huisnummer 77 huisnummer 75 heeft op één en twee hoog een twee ramen breed open balkon, nummer 77 heeft een erker op één hoog en een één raam breed balkon op twee hoog; huisnummer 75 heeft als versieringen drie soldatenhoofden tussen twee hoog en de zolder, bovendien heeft het een meisjeshoofd op de scheiding tussen één en twee hoog; huisnummer 77 heeft twee dierenkoppen op de scheiding begane grond en één hoog. Jan van den Ban kon hier bouwen, hij was mededirecteur van Bouwmaatschappij Sarphatipark, een in 1891 opgerichte firma. Jacob van den Ban ontwierp een jaar hiervoor het gebouw Leidsekade 76, eveneens te Amsterdam.

Het gebouw Sarphatipark 63 bestaat uit een herenhuis aan het Sarphatipark (noordzijde) in De Pijp te Amsterdam-Zuid. Het gebouw is ontworpen door architect Pieter Jacobus de Kam en een collega van hem uit Kralingen, Leendert Hertog. Van beiden is in Amsterdam weinig terug te vinden. De Kam vertrok terug naar Zeeland. Hertog vertrok naar Nijmegen. Het gebouw is opgetrokken in een eclectische bouwstijl en is ruim van opzet. Deze stijl is terug te vinden aan de gehele noordkant van het Sarphatipark, maar dit gebouw valt op door een afwijkende constructie. De bijzonderheden zijn (hier): een afwijkende kleur van het gebruikte baksteen, meer gelig dan elders; en scherp oranje bakstenen in de raambogen twee balkons (1e en 2e etage) twee ramen breed (het pand is drie raamgangen breed) de balkons worden ondersteund door dierenkoppen de dakkapel is eveneens over twee raamgangen verdeeld, de derde raamgang is bovenaan afgewerkt met een puntdakje. De bouwtekeningen zijn gedateerd in februari 1895, een flink aantal jaren later dan de panden met een lager huisnummer. Die datering is verder terug te vinden in het feit dat de tekening vermeldde dat dit gebouw gebouwd zou worden aan het Sarphatipark. De bouwtekeningen van de buurpanden vermeldden steeds de oude straat naam hier: Jan Steenstraat. Het gebouw werd geroemd in het blad "Vademecum der Bouwvakken" met daarbij de opmerking: "Niet altijd bestaat er de gelegenheid, al is de wil van den bouwmeester ook nog zoo goed, om aan een woonhuis een sierlijken gevel te geven". Pieter Jacobus de Kam was afkomstig uit Wissenkerke, toen nog een zelfstandige gemeente op Noord-Beveland. Hij werd in 1842 geboren en haalde in 1861 een diploma in de 2e klasse der bouwkunde. Hij ontwikkelde zich verder van plaatselijk timmerman via boer tot uiteindelijk architect in Amsterdam. Hij keerde terug naar Wissenkerke en emigreerde waarschijnlijk naar de Verenigde Staten of Canada. Leendert Hartog (Bleiswijk, 1868-Nijmegen, 1925) was afkomstig uit Kralingen en had samen met een andere De Kam (Jacobus Jan) een houtdraaierij. Leendert Hartog was daarbij geboren in Bleiswijk en was getrouwd met Maria Cornelia de Kam, de dochter van de hierboven omschreven Pieter Jacobus de Kam en Adriana Josina Tazelaar. Hij werd later directeur van Hartog & Co, ook wel Asphaltfabriek Holland.

Het gebouw Sarphatipark 59-61 bestaat uit een dubbel herenhuis aan het Sarphatipark (noordzijde) in De Pijp te Amsterdam-Zuid. De huizen zijn ontworpen door M.H.G. ten Cate, zich architect noemende. De bouwtekening vermeldde dat ze op kosten van de heer ten Cate gebouwd zijn. De gebouwen zijn opgetrokken in een eclectische bouwstijl en zijn ruim van opzet. De twee panden zijn in spiegelbeeld gebouwd. In de 20e eeuw is er echter een klein verschil te constateren. De derde etage van gebouw heeft haar uitstekend balkon zoals op de tekening aangegeven, nummer 61 niet (alleen hekje). WIZO Nederland, een Joodse liefdadigheidsinstelling was hier een aantal jaren gevestigd. Rond 2000 was er een huisartsenpraktijk gevestigd.

Het gebouw Sarphatipark 55-57 bestaat uit een dubbel herenhuis aan het Sarphatipark (noordzijde) in De Pijp te Amsterdam-Zuid. De huizen zijn ontworpen door de architect Pieter Jacobus de Kam, die zelf het pand op nummer 55 betrok. De Kam wilde in 1896 zowel de beneden- als de bovenwoning op Sarphatipark 55 verhuren: "een Benedenhuis met Tuin en Tuinhuis, prachtig uitzicht, 5 groote Kamers, waarvan 2 ensuite, Badkamer en 2 kleine Kamers, Dienstbodenkamer, grote Keuken en Bijkeuken, Kolenbergplaats enz." en "een vrij Bovenhuis, 4 groote Kamers, waarvan 2 ensuite, 5 kleine Kamers, één Badkamer, één Alcoof, Keuken en groote Zolder". De gebouwen zijn opgetrokken in een eclectische bouwstijl en zijn ruim van opzet. De twee panden zijn in spiegelbeeld gebouwd, waarbij alleen de kroonlijst verschilt. Opvallend aan de gebouwen is dat alle drie de etages een naar voren uitstekend balkon hebben, een rariteit aan die straat. Pieter Jacobus de Kam was afkomstig uit Wissenkerke, toen nog een zelfstandige gemeente op Noord-Beveland. Hij werd in 1842 geboren en haalde in 1861 een diploma in de 2e klasse der bouwkunde. Hij ontwikkelde zich verder van plaatselijk timmerman via boer tot uiteindelijk architect in Amsterdam. In 1892 keerde hij terug naar Wissenkerke. In 1919 overleed hij op 76 jarige leeftijd in Kalamazoo (Verenigde Staten).

Het Liefdesbruggetje (brug 172) is een brug in Amsterdam Oud-Zuid. De voetbrug is van de drie bruggen in het Sarphatipark de meest oostelijk gelegen brug. Ze overspant het drainagesysteem van het park. Het water wordt net voor de brug uit een vijver omhoog gepompt; vervolgens stroomt het water via een kunstmatige watergang/val in de grote vijver. Door de val komt er meer zuurstof in het water. Het water stroomt vervolgens onder brug 191 en de Lies Visserbrug (brug 185) naar het pomphuis, van waaruit het water via een ondergrondse leiding weer terug gepompt wordt naar de hooggelegen vijver. Het ontwerp van de originele brug is afkomstig van ingenieur/architect Jacobus van Niftrik en stamt uit 1884 met de tekst "Ontwerp van een rustieke brug met waterval in het park in de Binnendijkschen Buitenvelderschen polder". De brug moest af en toe vervangen dan wel hersteld worden zoals in 1947 en 1976. De brug dankt haar naam aan de aantrekkelijkheid als decor voor trouwfoto’s. Vanaf de brug heeft men onbelemmerd uitzicht over een deel van het park. Brug en omgeving ondergingen diverse wijzigingen. Bij de herinrichting van het park in 2003 kwam de originele staat zoveel als mogelijk terug. Onder de brug ligt een enorme zwerfsteen.

Het gebouw Sarphatipark 53 bestaat uit een enkel herenhuis aan het Sarphatipark (zowel park als straat) in De Pijp te Amsterdam-Zuid. Het woonhuis is gebouwd in de eclectische bouwstijl. Het is wat dat betreft een voortzetting van de gevelwand aan dit luxe stuk van De Pijp. De belendende panden Sarphatipark 47-51 waren ook deels van de hand van architect B.J.G. Bos, makelaar en waarschijnlijk tevens aannemer (dat kwam vaker voor in De Pijp). Het gebouw bestaat uit begane grond, 1 hoog, 2 hoog, 3 hoog en een zolderetage met dakkapel. Opvallend is dat de eerste etage een uitstekend balkon heeft, de tweede etage heeft alleen een hekwerk; etage drie hoog moet het doen zonder uitgang naar buiten. Het is mogelijk dat de heer Bos hier zelf woonachtig was (het werd in 1904 verkocht als zijnde begane grond en drie verhuurde bovenhuizen, aldus De Telegraaf van 24 september). In het pand waren in het verleden ook notarissen dan wel curatoren gevestigd. De tekening van het gebouw ging nog uit van het adres Jan Steenstraat, maar die straatnaam werd later gewijzigd in Sarphatipark.

Het gebouw Sarphatipark 85-89 bestaat uit een drietal herenhuizen aan het Sarphatipark (park en straat) in De Pijp te Amsterdam-Zuid.

Het gebouw Sarphatipark 47-51 bestaat uit een drietal herenhuizen aan het Sarphatipark (zowel park als straat) in De Pijp te Amsterdam-Zuid. De woonhuizen zijn gebouwd in de eclectische bouwstijl. De huisnummers 49 en 51 zijn een spiegelbeeld van huisnummer 47. Ten aanzien van de balkons is het symmetrische principe losgelaten. Het ontwerp liet dakkapellen in een boogconstructie zien, in de bouw werd dat omgezet naar een rechthoekig model. Opvallend aan de gebouwen is de relatief hoge toegang tot de woningen; zij lopen door tot de tweede etage. Deze stijl geldt voor meerdere panden aan het Sarphatipark. De etages waren duidelijk weggelegd voor de rijken; de huur voor één etage bedroeg in 1894 550 gulden. Frans Hendrik Kiks (overleden 1925) was een Amsterdamse makelaar en timmerman. In De Pijp werden meerdere gebouwen neergezet door amateurarchitecten. Hij had meer panden in De Pijp, zoals Gerard Doustraat 1 en 178. Hij vestigde zich na zijn huwelijk met Anna Maria Pogge (circa 1856-overleden in 1940) in Nieuwer-Amstel, dat al snel werd opgeslokt door Amsterdam. In 1890 had hij nog een timmerwerkplaats in Gerard Doustraat 16, maar ging failliet.