Huygenika

De Jan Swammerdambrug (brug 2291) is een vaste brug in Amsterdam Oud-West. De brug verbindt de Bilderdijkkade (de westelijke oever van de Bilderdijkgracht) met de Tweede Constantijn Huygensstraat. Ze overspant het Jacob van Lennepkanaal. De brug maakt onderdeel uit van een fietsroute, die eind jaren negentig werd aangelegd. De toenmalige route over de parallel lopende Bilderdijkstraat en Eerste Constantijn Huygensstraat met Pesthuysbrug was door het overvloedig verkeersaanbod gevaarlijk geworden voor fietsers. Na het gereedkomen van de brug werd die parallelroute aangepast met separaat liggende fietspaden. De vernoeming van deze voetgangers- en fietsersbrug is tot stand gekomen na een prijsvraag. Die vernoeming had nogal van voeten in aarde. Eigenlijk kon de naam Jan Swammerdambrug niet, want Amsterdam had al een Jan Swammerdamstraat, die kilometers verwijderd van deze brug ligt in de wijk Watergraafsmeer. Ook de toen geopperde naam van Pesthuisbrug werd afgewezen, vanwege de negatieve connotatie. De naamcommissie kwam met de naam WG-brug, naar het voormalige Wilhelminagasthuis, maar ook die naam sneuvelde. Dat de brug toch de naam Jan Swammerdam draagt is te danken aan het toen nabijgelegen Jan Swammerdam Instituut. Het gebouw werd in 2004 gesloopt (ongeveer gelijk met de naamgeving van de brug), het zou gaan dienen tot woningen en verpleegruimten, maar bleek bij herinrichting te veel asbestcement te bevatten. Ten zuidwesten van de brug staat het rijksmonument WG-plein 500, het voormalige hoofdgebouw van het WG. Voor een voetgangers- en fietsersbrug is het bouwwerk relatief steil. Op het noordelijk landhoofd is/was geen ruimte voor een talud, terwijl de brug wel een doorvaarthoogte moest krijgen die gelijk was aan bijvoorbeeld de eerder genoemde Pesthuysbrug. Ook vanuit het zuiden kreeg de brug geen aanloop. Bij sneeuw en ijzel is brug dus nauwelijks begaanbaar. De brug is daarbij tevens bijna geheel van staal. De brug vertoont qua uiterlijk enige overeenkomst met de Enneüs Heermabrug, maar dan in enkelvoudige vorm.

De beeldengroep Entree WG-Plein 100-873 is een artistiek kunstwerk in Amsterdam Oud-West. De groep bestaande uit vier (eigenlijk zes) beelden van graniet van Hildo Krop versiert beide entrees van de voormalige chirurgische klinieken van het Wilhelmina Gasthuis. Dat gebouw van het ziekenhuis werd ontworpen door stadsarchitecten Eduard Pieter Messer en Allard Remco Hulshoff, beiden werkend voor de Dienst der Publieke Werken. Het gebouw bestaande uit een centraal gebouw en twee vleugels, is in strak symmetrische vorm opgezet volgens de expressionistische stijl. Het centrale deel heeft dan ook twee ingangen. Voor beide ingangen ontwierp Krop twee beelden met elk een toevoeging. De linker toegang laat links een verpleegster met patiënt zien en rechts een manlijke chirurg; de rechter toegang links een manlijke chirurg en rechts de verpleegster met patiënt. Beide paren zijn ingepast in de symmetrie van het gebouw. Krop zorgde ook voor asymmetrie. Bij de linker toegang staat boven de verpleegster met patiënt een boogschutter, bij de rechter een afbeelding van een “schot in de roos”. Beide tableaus stammen uit de periode rond 1931. De aanbestedingen van bouw van de gebouwen vonden plaats in de periode 1931 tot 1937, De dubbele kliniek kon in november 1937 geopend worden.

Het WG-Plein is een plein in Amsterdam Oud-West.

Microben (ook wel Microbe) is een artistiek kunstwerk in Amsterdam Oud-West. Kunstenaar Pauline Wiertz ontwierp een 2003 een twaalftal ronde hardstenen tegels voor het WG-Plein, vernoemd naar het Wilhelmina Gasthuis, dat tussen 1891 en 1983 hier gevestigd was. Toen het daadwerkelijke ziekenhuis was verhuisd naar het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam-Zuidoost werden de omliggende terreinen heringericht. Voor de deur van het oorspronkelijke hoofdgebouw werd een pleintje aangelegd. In 2003 werd dat (deels) weer opnieuw betegeld waaronder de twaalf tegels van Wiertz en sportveldjes. Wiertz beeldde micro-organismen/ziektekiemen af door afbeeldingen door het zandstralen van hardsteen. Het is of de kijker ze onder een microscoop of een petrischaal ziet liggen. De tegels worden begeleid door een betonnen plaquette met een afbeelding van elf ziekten: miltvuur Ziekte van Lyme Tuberculose Tyfus Lepra Malaria Difterie Syfilis Tetanus Longontsteking Pest Ze werden aangevuld met een weergaven van gistmicroben. Binnen het oeuvre van Pauline Wiertz zijn de Microben een unicum; ze was voornamelijk ontwerper van kunst in keramiek en porselein. De kunstenaar woonde en werkte op WG-plein 25.

De dag is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-West. Het beeld stamt uit de jaren 1933 tot 1937 uit het oeuvre van Hildo Krop. Hij maakte De dag voor de oogheelkundige kliniek van het Wilhelmina Gasthuis. Dat gebouw staat aan de zuidkant van het WG-Plein. Krop beeldde een in een veld geknielde vrouw af met een vogel in haar hand. Naast haar schijnt de zon volop. Het totaal staat als een soort hoeksteen op een muurtje aan de oostzijde van het gebouw, aan de westzijde staat De nacht.

De Belle van Zuylenbrug (brug 184) is een vaste brug in Amsterdam-West. De verkeersbrug is gelegen in de Jacob van Lennepstraat en voert over de Bilderdijkgracht. De huizen aan beide zijden van de gracht gelegen staan langs de Bilderdijkkade met even en oneven nummering, lopend van Hugo de Grootkade tot Jacob van Lennepkade. Aan sommige delen van die kaden liggen woonboten, andere delen moeten vrijgelaten worden. De eerste versie van de brug dateert uit 1891. Toen besteedde de gemeente Amsterdam de levering van nagenoeg 53 ton balkijzer en 18 ton buckelplaten aan voor deze brug én de brug Kinkerstraat/Da Costagracht (brug 183). Ook het bouwen van de bruggen werd toen aanbesteed. Vrijwel direct na de oplevering kwamen er klachten. De Jacob van Lennepstraat ligt een niveau lager dan de parallel lopende Kinkerstraat, terwijl de bruggen in beide straten over de Bilderdijkgracht dezelfde hoogte moesten krijgen. De brug werd als steil ervaren. De brug is in 1992 gerenoveerd, hetgeen is terug te vinden in de nieuwe verbanden in de pijlers, maar het uiterlijk is daarbij nauwelijks gewijzigd. De brug ging vanaf haar oplevering naamloos door het leven als brug 184. De gemeente Amsterdam vroeg in 2016 aan de Amsterdamse bevolking om mogelijke namen voor dergelijke bruggen. Het voorstel van de Commissie Naamgeving Openbare Ruimten (CNOR) deze brug te vernoemen naar de 18e-eeuwse schrijfster, componiste, essayiste en feministe Belle van Zuylen (1740-1805) werd in december 2017 door B&W goedgekeurd en opgenomen in de Basisregistraties Adressen en Gebouwen. De Nederlandse biografen van Belle van Zuylen waren Simone Dubois (1910-2001) en Pierre H. Dubois (1917-1999). Pierre Dubois woonde in zijn jeugd aan de Bilderdijkkade 76, waar zijn vader horlogemaker was.

WG-Plein 1-78 te Amsterdam is een gebouw aan het WG-Plein in Amsterdam-West. Het WG-Plein werd aangelegd op de terreinen van het Wilhelminagasthuis. Voor dat ziekenhuis werd al in 1904 een oogheelkundige kliniek aanbesteed. De kliniek, waar toen al een jaar over gesproken werd, zou ook een zusterhuis herbergen. Al het jaar daarop werd geopend. Bij de ombouw van dat ziekenhuis naar een academisch ziekenhuis in de jaren dertig was een nieuw oogheelkundige kliniek nodig; het oude zou omgebouwd worden tot een kliniek voor KNO. Het besluittraject verliep traag, ook in februari 1933 was er nog sprake van een voorstel tot bouw. Het was crisistijd en de gemeente Amsterdam verzocht de regering om steun in het bestrijden van de werkloosheid; en schoof de bouw daaronder. Dat leidde er toen dat er ook in december 1935 nog geen oogheelkundige kliniek was gebouwd. Uiteindelijk werd het op 23 maart 1936 aanbesteed, samen met de dubbele chirurgische kliniek aan de overzijde. De bouw begon in mei 1936. De bouw werd verricht onder controle van het Werkfonds. In mei 1938 kon dan een aanbesteding verricht worden voor de inrichting. In november kwam burgemeester Willem de Vlugt deze kliniek ontworpen door Allard Remco Hulshoff van de Dienst der Publieke Werken en Abel Antoon Kok openen. Het was één van de modernste oogklinieken. In mei 1939 kwam kunstschilder Matthieu Wiegman de wandschildering Vreugde van het licht aanbrengen waarop een boom in het zonlicht het tableau in tweeën snijdt. Links daarvan een vrouw met kind op de arm; rechts een man met opengeslagen boek en jongen. In september 1982 verhuisde de oogheelkundige kliniek van Paviljoen 19 naar het Academisch Medisch Centrum. Vrijwel direct daarna werd de (gedeeltelijk) kliniek gekraakt. Daarna werd het gebouw herontwikkeld tot bedrijvencentrum (ateliers etc.). Het werd 14 april 2009 tot gemeentelijk monument verklaard. Het gebouw wordt geflankeerd door twee beelden van Hildo Krop: De nacht en De dag. In de erkers een beide zijden van de voorgevel zijn nog kleine beeldjes (deels beschadigd), ook van Krop, verwerkt.

De nacht is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-West. Het beeld stamt uit de jaren 1933 tot 1937 uit het oeuvre van Hildo Krop. Hij maakte De nacht voor de oogheelkundige kliniek van het Wilhelmina Gasthuis. Dat gebouw staat aan de zuidkant van het WG-Plein. Krop beeldde een reeënpaar af met daarboven een uil op een boomtak. Rondom de uil zijn sterren te zien; erachter de volle maan. Het totaal staat als een soort hoeksteen op een muurtje aan de westzijde van het gebouw, aan de oostzijde staat De dag.

De Helmersbuurt is een buurt in Amsterdam-West, in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De wijk werd vernoemd naar de Nederlandse dichter Jan Frederik Helmers en maakte deel uit van een van de stadsuitbreidingen aan het eind van de 19de eeuw. In de oorspronkelijke Stads- en Godshuispolder lag het Sophiapark dat als een achterbuurt werd beschouwd. Op de plaats hiervan verrees de bebouwing nabij de hoek van de Stadhouderskade en de Eerste Helmersstraat. Ontwerper was stadsingenieur J.G. van Niftrik. De N.V. 'Overtoom', exploitatie maatschappij van bouwterreinen, en architect Redeker Bisdom werden in 1883 met de uitwerking belast. Met de aanleg van het Jacob van Lennepkanaal werd in 1884 begonnen. De Overtoomsevaart werd in 1902 gedempt. Dat werd de belangrijke stadsstraat Overtoom, waar sinds 1904 tramlijn 1 over rijdt. De Helmersstraten (Eerste, Tweede en Derde Helmersstraat) worden rond 1891-1902 gebouwd. Ook andere straten in de buurt werden naar schrijvers en dichters genoemd. De eerste straten kregen in 1883 hun naam. De belangrijkste straat dwars op de Helmersstraten is de Eerste Constantijn Huygensstraat, waar sinds 1902 tramlijn 3 over rijdt. Evenwijdig daaraan ligt de Tweede Constantijn Huygensstraat, met een vroegere ingang van het Wilhelmina Gasthuis (1891-1983). De hoofdingang van dit ziekenhuis was aan de Eerste Helmersstraat. De nieuwe wijk werd ook bekend als de Dichtersbuurt of het Letterkundig kwartier. In 1889 was bepaald dat de straten nog maar 15 meter breed hoefden te zijn en de blokken 45 meter diep. Er werd zogenoemde revolutiebouw gepleegd. De bouw was matig van kwaliteit. Soms werd gesjoemeld met het aantal heipalen en het metselwerk was vaak slecht; in 1904 storten enkele huizen al tijdens de bouw in. De Woningwet van 1901 stelde daarna strengere eisen aan de woningbouw. Alhoewel aangelegd als volksbuurt waren de huurprijzen er te hoog voor de armen. Er werd veel onderverhuurd aan studenten en leraren. Onder de schrijvers die er kortere of langere tijd woonden kunnen genoemd worden: Lodewijk van Deyssel, Willem Kloos, Belcampo, Werumeus Buning op Overtoom 21 tegenover de Spieghelschool, en niet te vergeten W.F. Hermans in de Eerste Helmersstraat 208. Onder de scholen in de buurt waren de De Christelijke Voorbereidende Fröbelschool op de Overtoom 105, de Spieghelschool voor lager onderwijs daar schuintegenover op no.16. In de Da Costastraat waren ook enkele scholen, waaronder de Jacob van Lennepschool voor MULO. Alhoewel oorspronkelijk een volksbuurt steeg zij in de naoorlogse jaren in aanzien. De wijk had een gunstige ligging, dicht bij het centrum en winkelstraten. De nauwe kamertjes in de huizen werden al gauw uitgebroken tot grotere eenheden. Door gentrificatie is het een geliefde enclave geworden en worden aanzienlijke prijzen bedongen voor de woningen.

De Tweede Constantijn Huygensstraat is een straat in Amsterdam Oud-West. De straat kreeg in drie fasen haar naam (1894, 1898, 1985). Een eerdere naam voor de straat was de Tweede Bilderdijkstraat, de Eerste Bilderdijkstraat werd de Eerste Constantijn Huygensstraat.

Het Jacob van Lennepkanaal is een gracht in Amsterdam-West. Het verbindt de Singelgracht met de Kostverlorenvaart. De Da Costagracht en de Bilderdijkgracht monden aan de noordzijde uit in het Jacob van Lennepkanaal. Het kanaal werd gegraven in 1886 naar een ontwerp van Nicolaas Redeker Bisdom op de plaats van een oude sloot door het in 1896 geannexeerde gebied van de gemeente Nieuwer-Amstel ter vervanging van de Overtoomse Vaart die in 1902 werd gedempt en een bestemming kreeg als de invalsweg voor het verkeer naar het centrum. De gracht is vernoemd naar de Nederlandse prozaschrijver Jacob van Lennep (1802-1868). De naam is bij raadsbesluit van zowel de gemeente Nieuwer-Amstel (1892) als Amsterdam (1896) vastgesteld. De kades, waarlangs ook woonarken liggen, hebben de naam Jacob van Lennepkade. Opvallend is dat bij het voormalige Wilhelminagasthuis (WG) de kades aan de zuidzijde ontbreken. Ten noorden van het kanaal loopt evenwijdig de Jacob van Lennepstraat. Ten zuiden van het kanaal ligt de naar het kanaal vernoemde Kanaalstraat. In het metroplan 1968 was het (nooit aangelegde) tracé van de ondergrondse metrolijn naar Osdorp gepland om onder het Jacob van Lennepkanaal te lopen. Dit tracé zou een verlenging zijn van de huidige metrolijn 54.

Crystal growth is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-West. Woningbouwvereniging Stadgenoot schreef opdrachten uit voor de invulling van de terreinen aan de Eerste Constantijn Huygensstraat 36, waar tot 2004 het Jan Swammerdam Instituut stond. Het terrein werd in gedeelten opgevuld. Een van de nieuwe gebouwen (2006) in het stratenplan van Jo Crepain was Solid Furore (blok C), ontworpen door de Britse architect Tony Fretton met adviezen van Inbo. Het betreffen twee bouwblokken met daartussen een met glas afgeschermde binnenplaats. Het glas en de tussen de gebouwen lopende loopbruggen worden ondersteund door staanders met een boomachtige structuur (stam met zijtakken). Fretton vond na oplevering het gebouw "nog niet echt af". Stadgenoot Projectontwikkeling gaf vervolgens in samenwerking met Kunst en Bedrijf in wedstrijdvorm een opdracht voor een kunstwerk. Het werk van kunstenaar Hans van Bentem was de winnaar. Dit was handig want Van Bentem woonde in het complex. Hij kwam met een lichtkunstwerk voor de gevel aan die Eerste Constantijn Huygensstraat. Vijftien kristalachtige objecten gemaakt van glas-in-lood) werden opgehangen aan de eerder genoemde draagconstructie van de glaspartij. Ze zijn als in een wervelstorm geplaatst. Van Bentem wilde hiermee een verbinding weergeven tussen gebouw en stad. Overdag hangen de kristallen vol in het licht en verspreiden licht in de omgeving; het is dan stralend wit. Tussen avond- en ochtendschemering krijgen de kristallen een paars/lila-achtig kleur, dat een betoverende werking zou hebben. Vijftig meter zuidwaarts is het kunstwerk How to meet an angel te zien van Ilya en Emilia Kabakov.