Het 4e Gymnasium

Woezel is een kunstwerk in Amsterdam-West. De creatie van Marijke van Lis staande in het Zaanhof vormt samen met een woezelfamilie in Amsterdam-Noord een (gespleten) eenheid. Naar aanleiding van een grotere woezel (Woezelflat) in 1972 op de Floriade 1972 lichtte kunstenares het toe. Die woezel was gebaseerd uit een zin waarbij Winnie door een bos liep en constateerde dat er "Hier lopen wilde woezels rond". De Tijd van 9 september 1972 over Woezels: De woezels van nu zijn speelse wonderbeesten van polyester waar kinderen op kunnen klimmen, zitten, schommelen en glijden en die op een ontwapende manier een grauwe vervelingswijk nieuw leven geven. Het felkleurige beeld in vorm van twee vogels werd geplaatst tijdens de grote saneringsbeurt die de Spaarndammerbuurt eindjaren negentig onderging. Woningen werden gerenoveerd of gesloopt en herbouwd. Het wordt gezien als toegepaste kunst. Het is een kunstobject, klimobject en fonteintje (waterinstallatie) in een. Een echte fontein vond de gemeente te duur. Het geheel is gefabriceerd van met glasvezel versterkte polyester. Net als de buurt moest het beeld regelmatig onderhouden worden; zo is het twintig jaar na plaatsing gerenoveerd; tegelijkertijd werd de ondergrond kindveilig gemaakt, eerst met(rubber stoeptegels, later met een plateau). Marijke van Lis had sociale psychologie gestudeerd, trouwde met Rob Ouëndag, met wie ze drie kinderen kreeg. Het gezin vestigde zich in een van de wijken die niet op kinderen berekend was, zeker niet op contacten tussen kinderen onderling. Zij stichtte daarop een "peuterzaal nieuwe stijl" met speelgelegenheden. Een eerste versie van een woezel bleek niet stevig genoeg, waarop Van Lis zich liet bijscholen in/door een kunststofverwerkende fabriek.

Stopplaats Amsterdam Zaanstraat was een stopplaats aan de spoorlijn Den Helder - Amsterdam. De stopplaats werd geopend op 1 oktober 1916 en gesloten op 23 januari 1924. De stopplaats was alleen toegankelijk voor spoorwerknemers. De Zaanstraat is nog wel in gebruik als opstelterrein.

De Spaarndammerbuurt is een buurt in het stadsdeel West in Amsterdam, in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De buurt ontleent zijn naam aan de Spaarndammerstraat die op zijn beurt op 20 november 1878 is vernoemd naar de plaats Spaarndam ten noordoosten van Haarlem evenals de Spaarndammerdijk en het Spaarndammerplantsoen die de noordelijke en oostelijke begrenzing vormen. Aan de zuidzijde grenst de buurt aan de vroegere spoorlijn via de Hembrug naar Zaandam, thans deel van het terrein van de lijnwerkplaats van de Nederlandse Spoorwegen. De Spaarndammerbuurt vormde samen met de Staatsliedenbuurt, de Zeeheldenbuurt en de Frederik Hendrikbuurt tussen 1990 en 2010 het stadsdeel Westerpark. Tot 1877 maakte het gebied deel uit van de gemeente Sloten. In dat jaar werd het meest noordoostelijke deel van Sloten door Amsterdam geannexeerd, maar pas aan het eind van de 19e eeuw werd begonnen met de bouw van de Spaarndammerbuurt. De straten zijn vernoemd naar plaatsen ten westen en noordwesten van Amsterdam, zeevaarders, plaatsen in het uiterste noorden van Europa en naar actieve Nederlandse communisten: Ferdinand Domela Nieuwenhuisplantsoen (1846-1919) - Nederlands politicus, sociaal-anarchist, geheelonthouder, antimilitarist (zie zijn standbeeld op het Nassauplein bij de toegang tot de Spaarndammerbuurt). Henk Curièrekade (1911-1981) - verzetsstrijder van de CPN en strijder voor de belangen van de Spaarndammerbuurt tijdens de renovatie in de jaren 1970. Martin Vlaarkade - raadslid voor de CPN in de jaren 1970. De arbeiderswoningen waren vooral bestemd voor havenarbeiders, die hun werk in de nabije havens vonden. Blikvanger van de buurt was sinds 1891 de Maria Magdalenakerk, een ontwerp van Pierre Cuypers. Wegens bouwvalligheid werd de kerk in 1968 afgebroken. Op het terrein van de kerk kwam in 1972 het Domela Nieuwenhuisplantsoen. De Spaardammerstraat is de centrale winkelstraat en loopt van de Spaarndammerdijk/Tasmanstraat naar het Domela Nieuwenhuisplantsoen en gaat voor het spoorviaduct met een bocht naar links en komt dan uit de Houtmankade. Het doorgaande verkeer gaat onder het spoorviaduct naar het Nassauplein. De beroemdste gebouwen in de Spaarndammerbuurt zijn de door Michel de Klerk ontworpen arbeiderswoningen in de stijl van de Amsterdamse School, gelegen bij het Spaarndammerplantsoen. In de jaren rond 1920 werden hier drie door hem ontworpen blokken neergezet. Het meest opvallende ontwerp is 'Het Schip', gelegen langs de Zaanstraat. De woningen waren 'paleisjes voor de arbeiders'. Niet eerder was er zoveel zorg besteed aan de vormgeving van arbeiderswoningen. Ook een postkantoor was onderdeel van het blok. Nadat het postkantoor in 2000 zijn deuren had gesloten, is hier sinds 2001 het Museum Het Schip gevestigd. Andere opvallende architectuur kwam in de jaren twintig van de hand van K.P.C. de Bazel aan het Zaandammerplein en van H.J.M. Walenkamp aan het Zaanhof. Tussen 1906 en 1955 had de buurt en straat een tramverbinding met het Centraal Station. Tot 1944 was dit tramlijn 5, vanaf 1945 lijn 12. In 1955 werd de lijn omgezet in een buslijn met hetzelfde lijnnummer, sinds 1975 maakt de lijn onderdeel uit van de huidige bus 22. Daarnaast rijdt ook bus 48 langs de wijk. In het westen van de wijk bevindt zich een openluchtzwembad, het Brediusbad naast de lijnwerkplaats van de spoorwegen. Ten noorden van de Spaarndammerbuurt is een nieuwe wijk ontstaan: de (nieuwe) Houthavens ook bekend als 'Spaarndammerhout'.

De spreeuwen is een gebouw en artistiek kunstwerk in Amsterdam-West, wijk Houthavens.

Het Spaarndammerhart (ook wel De Verbinding) is een tweedelig appartementencomplex in de Krommeniestraat, Spaarndammerbuurt in Amsterdam-West (Oud-West). De Krommeniestraat wijzigde gedurende haar bestaan tweemaal extreem van uiterlijk. In de jaren zeventig werd de straat grotendeels gesloopt en vervangen door een schoolgebouw. Dat schoolgebouw werd rond 2014 gesloopt. Na de sloop van de school gaf de gemeente Amsterdam een tender uit om het terrein weer te bebouwen. Ze had het bestemmingsplan echter zonder publicatie gewijzigd; er volgde nog een kort geding om de buurt wel bij de nieuwbouw te betrekken. Het leverde in ieder geval op dat er niet boven de elf meter gebouwd mocht worden. Opmerkelijk daarbij was dat de buurtbewoners handhaving wensten van het oorspronkelijke stratenplan, dat door de school juist verdwenen was. Heijmans Vastgoed won samen met Korth Tielens Architecten en Marcel Lok_Architect de prijsvraag voortkomend uit de tender. De architecten noemde de plek een litteken in de stad. Doordat beide gevelwanden weer gesloten werden ontstond er een tweedeling. De tachtig woningen (26 sociale huur, 18 vrije sector en 36 koop) werden aan weerszijden van de straat geprojecteerd, zodat weer een “normale straat” ontstond. Het ene deel is een lichtgeel woonblok rondom een publieke toegankelijk groen geglazuurde hof, de andere (koopwoningen) bestaat uit donkerrode klassieke strokenbouw. ARCAM omschreef het blok als Amsterdamse School nieuwe stijl. De stijl is terug te vinden in bijvoorbeeld de typografie van de huisnummers, de toepassing van poorten en golfmotieven in de gevel. Ook de wisselende metselverbanden, de diverse kleuren baksteen en detaillering voeren terug op genoemde stijl. De Amsterdamse School is verder te vinden in een ingemetseld artistiek kunstwerk van Martijn Sandberg. Hij kwam met een tekst als baksteen reliëf. Dit reliëf is niet alleen in de poorten te zien, maar ook deels in de bestrating van de hof waarin de geschiedenis van de plek wordt aangehaald: De oude weg naar de nieuwe tijd; De nieuwe weg naar de oude tijd. Het openbaar toegankelijke hof is ingericht door DS Landschapsarchitecten (de koopwoningen hebben privétuinen). Zij moesten rekening houden met de ecologie van de stad, via en in het hof kunnen dieren zich in de stad verplaatsen. Bovendien voorkomt het groen hittestress en kan het hemelwater opvangen en vasthouden. Op hoge delen zijn zonnepanelen geplaatst. Volgens de architecten is er sprake van integraal ontwerp, zoals dat ook tijdens de periode van de Amsterdamse School het geval was (denk bijvoorbeeld aan beeldhouwwerken in gevels). Een van de poorten geeft een verbinding met Museum Het Schip, via het deel dat rondom het hof is gebouwd bleef de Oostzaanstraat bereikbaar. Dat hof stond origineel niet in de tenderuitvraag, maar kwam er door voorstellen van de architecten. Het project is meermaals onderscheiden. Het won de prestigieuze Abe Bonnema architectuurprijs 2021 en tevens de Amsterdamse Zuiderkerkprijs. Het project won de Amsterdamse Nieuwbouwprijs, dé publieksprijs voor nieuwbouw in Amsterdam en de Arie Keppler Prijs 2022 in de categorie Samen Wonen. Het Spaarndammerhart is genomineerd voor de Dutch Design Award 2021. Het complex werd in 2022 genomineerd voor BNA Beste Gebouw van het Jaar van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) in de categorie "Leefbaarheid en sociale cohesie" maar won die ondanks de omschrijving ‘prestatie van formaat’ niet. De prijs ging naar Little C in Rotterdam. Het complex werd in 2022 met negen andere projecten genomineerd voor de Amsterdamse Architectuur Prijs (AAP). Het complex is opgenomen in (en sierde de cover) van het Jaarboek Architectuur in Nederland 2021/22, hét jaaroverzicht van de meest opmerkelijke Nederlandse architectuur. In 2023 is bij The Architecture Observer onder redactie van Hans Ibelings een boek verschenen over het complex: ‘Spaarndammerhart - Een verhaal van de stad’.

De Helsingforsbrug (brug 2421) is een vaste brug in Amsterdam-West. De naam verwijst naar de Finse Oostzeehaven Helsinki. Amsterdam koos bij de vernoeming voor de Zweedse tenaamstelling "Helsingfors", omdat tijdens de houthandel met de Oostzeegebieden Finland een onderdeel uitmaakte van Zweden.

Voortdurend is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-West. Bij de bouw van de Spaarndammertunnel verdween een stuk historisch Spaarndammerdijk. Zij werd afgegraven om plaats te maken voor die tunnel. Daarmee verdween een historische plek; die Spaarndammerdijk hield eeuwenlang water van de Zuiderzee/ IJ uit dit gebied. Amsterdam plempte echter door de eeuwen heen rustig door en zo kwamen hier de Houthavens te liggen, een havengebied, later een industrieterrein en vanaf 2010 na structurele herinrichting een woonwijk. Dat had tot gevolg dat de plaats waar de dijk had gelegen veranderde in een stadspark op een tunnel. Plannen voor het kunstwerk dateren al vanaf 2017. Er werd toen een wedstrijd uitgeschreven met drie kunstenaars Marjet Wessels Boer, Alphons ter Avest (kwam met straatlantaarns) en Ram Katzir (kwam met drijvende vlotten en boomstam-banken). Wessels Boer had meerdere objecten ontworpen: buurtbakens en een bank. Een van de bakens zou geplaatst worden in een binnenhaven bij de Gevlebrug. Zij mocht in 2018 haar ideeën uitwerken; ze had wel het geluk dat haar praktijk/atelier om de hoek gevestigd is, aan de Haparandadam. De opdracht gold onder het thema “ongedeelde buurt”. Men voorzag dat de bovenbouw van de tunnel een barrière zou vormen tussen Spaarndammerbuurt en de nieuwe Houthavens. Door een park op de bovenbouw te realiseren probeerde de gemeente dat de voorkomen. Van haar totale idee bleef alleen een zitbank van 170 meter lang (in vier delen) over. De bank bestaat uit 2 segmenten die door elkaar gevlochten zijn, een gele en een blauwe. De kleuren voeren terug op zonweerspiegelingen in/van water (vanaf de Haparandadam kijkt Wessels Boer over het IJ). Het blauwe segment wordt per bankdeel donkerder. Tijdens de beginfase was er nog geen park, tijdens het eind werd ze geconfronteerd met betonnen boordingen (keerwallen). Omdat de banken om die boordingen zijn gevouwen moesten ook die banken qua vorm steeds aangepast worden. Ook mocht de bank van de supervisors niet doorlopen. Het werd een proces van continue aanpassingen. De bank golft zowel verticaal golft (leuning hoger en lager) als horizontaal (zitvlak dieper en ondieper). Het kwam er op neer dat in de vier banken geen deel gelijk is. Het eerste deel werd rond april 2021 geplaatst. Het kunstwerk kon vanwege de coronapandemie niet officieel onthuld worden, buurtbewoners trokken zich daar niets van aan. Vanaf het moment dat de banken klaar waren (september 2021), gingen men op deze toegepaste kunst zitten. Wessels Boer ging hierna verder met een volgend project in Amsterdam: een miniatuur Paleis voor Volksvlijt (Paleisbeeld) voor het Sarphatipark.

De Krommeniestraat is een straat in de Spaarndammerbuurt in Amsterdam-West. De straat kreeg per raadsbesluit van 2 september 1913 haar naam. Ze werd vernoemd naar dorp Krommenie. Straten en pleinen in de buurt werden alle vernoemd naar plaatsen in de Zaanstreek. De straat was gelegen tussen het Spaarndammerplantsoen en de Hembrugstraat. De straat werd in daaropvolgende jaren volgebouwd met strokenbouw. De woningen vertoonden in de jaren zeventig zoveel gebreken dat een rendabele renovatie er niet meer inzat. In het kader van stadsvernieuwing ging eigen alles tegen de vlakte om plaats te maken voor een schoolcomplex. Dat schoolcomplex (kleuter- en lagere school) ontworpen door architectenbureau van der Pol nam eigenlijk het gehele binnenterrein van Polanenstraat (oost), Spaarndammerplantsoen (zuid), Oostzaanstraat (west) en Hembrugstraat (noord) in beslag. Het kwam er op neer dat de Krommeniestraat van de kaart kon verdwijnen ware het niet dat aan het noordeinde twee stompjes woningen overbleven en er uiteraard toegang tot de school over moest worden uitgespaard. De school zou er ruim dertig jaar staan; in 2014 was ze alweer verdwenen. De school had onvoldoende capaciteit om kinderen uit de nieuwe gezinnen uit de nieuwe woonwijk Houthavens te herbergen. De school week daarom uit naar die wijk. Het schoolgebouw werd daarop gesloopt en vervangen door twee grote bouwblokken, die bekend staan als Spaarndammerhart. Het complex werd gebouwd in een moderne variant van de Amsterdamse School, die historisch alom vertegenwoordigd is in de wijk, maar zeer beperkt in de Krommeniestraat. Het nieuwe complex zorgde er wel voor dat het oude stratenplan terugkeerde. De straat is te nauw voor openbaar vervoer, noch kon kunst in de openbare ruimte worden geplaatst. Sinds 2021 is echter in het complex Spaarndammerhart baksteenkunst te zien van Martijn Sandberg.

De Rostockbrug (brug 2422) is een vaste brug in Amsterdam-West. De naam verwijst naar de Duitse Oostzeehaven Rostock, dat belangrijk was voor de houthandel met Amsterdam. De brug verbindt over de Wismargracht het Stettineiland met het Wiborgeiland in de woonbuurt Houthavens die in de jaren tien van de 21e eeuw wordt aangelegd. De brug werd gebouwd toen in verband met de bouwactiviteiten er nog geen water te bekennen was, de geulen die later uitgegraven worden tot grachten waren wel al zichtbaar. Deze brug en de andere bruggen in deze wijk werden kaal opgeleverd omdat er nog druk bouwverkeer over de bruggen moest, alleen de pijlers en overspanning werden neergezet. Nadat de bebouwing gereed is wordt ze afgebouwd. Het ontwerp is afkomstig van Verburg Hoogendijk Architecten, Parkland Landschapsarchitecten en Paul de Kort. Zij lieten zich inspireren door dé bruggenarchitect van Amsterdam Piet Kramer. Zijn bruggen volgen qua ontwerp veelal de Amsterdamse School, een bouwstijl die alhoewel gemoderniseerd wordt teruggevonden in de bebouwing van het Stettineiland, maar ook in de Spaarndammerbuurt, gelegen net ten zuiden van de nieuwe woonwijk. De ontwerpers kozen daarbij voor de pylonen van de P.L. Kramerbrug (brug 400), maar dan in gemoderniseerde en afgeslankte vorm. De brug heeft vanaf boven gezien een vlindervorm met een breed lichaam. Zij werd opgebouwd uit prefab-betonelementen (zorgde voor minder vervuiling tijdens transport) waarin gerecycled betongranulaat (in het kader van duurzaam bouwen) is verwerkt. De brug was in augustus 2018 in zoverre af dat leuningen, naamplaat en balusters afgewerkt waren. De naamplaat kreeg in opdracht van de architect een lettertype mee van Janno Hahn. De balusters kregen een nep-edelsteen als dekplaat, een herinnering aan de dekplaatjes die Piet Kramer gebruikte bij zijn bruggen in het Amsterdamse Bos. De brug was nog geblokkeerd voor verkeer (er reed hier nog veel bouwverkeer). Samen met de Helsingforsbrug en de Kronstadtbrug verzorgt ze de zuidelijke verbindingsroute in de wijk. De naam Rostockbrug was tot midden 2018 toegeschreven aan een soortgelijke brug, die over de Pernaugracht het Stettineiland met het Revaleiland verbindt (Pernaubrug). Bij de uitvoer werden echter de naam van de Rostockbrug (leuning) en het bijbehorend brugnummer (randplaat) op de brug geplaatst.

Batman en Robin is een kunstwerk in Amsterdam-West. Deze Batman en Robin zijn van de hand van kunstenaar Stef Vedder. Hij maakte in 2006 twee beelden van superkoeien, zoals de kunstenaar zelf omschrijft. De versie 2006 bestond uit beeltenissen van Superman en Spiderman. Zij kwamen te staan in en rondom het WestCord Art Hotel aan de Spaarndammerdijk, Amsterdam-West. In 2017 werd het volgens het hotel tijd voor nieuwe helden en kwamen er deze Batman en Robin, eveneens in de vorm van koeien en eveneens van polyester. Batman en Robin kijken uit op Gebroken Cirkel van Ad Dekkers.

De Lijnwerkplaats Amsterdam Zaanstraat is een onderhoudswerkplaats van de Nederlandse Spoorwegen voor onderhoud aan elektrisch reizigersmaterieel in Amsterdam-West. Met de komst van het elektrisch buffermaterieel 'Materieel '24' eind jaren twintig / begin jaren dertig is er behoefte aan uitbreiding van de werkplaatscapaciteit. Vanuit Amsterdam werden in 1927 de spoorlijn naar Haarlem en in 1931 de spoorlijn naar Alkmaar geëlektrificeerd. Hiertoe werd aan de noordwestkant van de stad langs de spoorlijn naar Zaandam ter hoogte van de Zaanstraat in de Spaarndammerbuurt in 1932 een onderhoudswerkplaats geopend voor onderhoud aan het elektrische reizigersmaterieel. In 2007 werd het 75-jarige bestaan gevierd met een open dag. Het werkplaatscomplex bleef in gebruik tot 2009. Door streng winterweer in de jaren daarna werd de werkplaats weer in gebruik genomen voor herstel van defect materieel. Het was nu geen zelfstandige werkplaats meer, maar een filiaal van het revisiebedrijf Haarlem. Vooral dubbeldeksrijtuigen (DDM-1) worden in de jaren daarna nog opgeknapt voordat zij weer in dienst worden gesteld. De werkplaats zal tot medio 2027 open blijven. De gemeente Amsterdam heeft plannen voor woningbouw op dit terrein in het kader van het plan 'Haven-Stad'.

Het Polanentheater is een theater gevestigd aan de Polanenstraat, Spaarndammerbuurt, Amsterdam Oud-West.