Krommeniestraat

De Spaarndammerbuurt is een buurt in het stadsdeel West in Amsterdam, in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De buurt ontleent zijn naam aan de Spaarndammerstraat die op zijn beurt op 20 november 1878 is vernoemd naar de plaats Spaarndam ten noordoosten van Haarlem evenals de Spaarndammerdijk en het Spaarndammerplantsoen die de noordelijke en oostelijke begrenzing vormen. Aan de zuidzijde grenst de buurt aan de vroegere spoorlijn via de Hembrug naar Zaandam, thans deel van het terrein van de lijnwerkplaats van de Nederlandse Spoorwegen. De Spaarndammerbuurt vormde samen met de Staatsliedenbuurt, de Zeeheldenbuurt en de Frederik Hendrikbuurt tussen 1990 en 2010 het stadsdeel Westerpark. Tot 1877 maakte het gebied deel uit van de gemeente Sloten. In dat jaar werd het meest noordoostelijke deel van Sloten door Amsterdam geannexeerd, maar pas aan het eind van de 19e eeuw werd begonnen met de bouw van de Spaarndammerbuurt. De straten zijn vernoemd naar plaatsen ten westen en noordwesten van Amsterdam, zeevaarders, plaatsen in het uiterste noorden van Europa en naar actieve Nederlandse communisten: Ferdinand Domela Nieuwenhuisplantsoen (1846-1919) - Nederlands politicus, sociaal-anarchist, geheelonthouder, antimilitarist (zie zijn standbeeld op het Nassauplein bij de toegang tot de Spaarndammerbuurt). Henk Curièrekade (1911-1981) - verzetsstrijder van de CPN en strijder voor de belangen van de Spaarndammerbuurt tijdens de renovatie in de jaren 1970. Martin Vlaarkade - raadslid voor de CPN in de jaren 1970. De arbeiderswoningen waren vooral bestemd voor havenarbeiders, die hun werk in de nabije havens vonden. Blikvanger van de buurt was sinds 1891 de Maria Magdalenakerk, een ontwerp van Pierre Cuypers. Wegens bouwvalligheid werd de kerk in 1968 afgebroken. Op het terrein van de kerk kwam in 1972 het Domela Nieuwenhuisplantsoen. De Spaardammerstraat is de centrale winkelstraat en loopt van de Spaarndammerdijk/Tasmanstraat naar het Domela Nieuwenhuisplantsoen en gaat voor het spoorviaduct met een bocht naar links en komt dan uit de Houtmankade. Het doorgaande verkeer gaat onder het spoorviaduct naar het Nassauplein. De beroemdste gebouwen in de Spaarndammerbuurt zijn de door Michel de Klerk ontworpen arbeiderswoningen in de stijl van de Amsterdamse School, gelegen bij het Spaarndammerplantsoen. In de jaren rond 1920 werden hier drie door hem ontworpen blokken neergezet. Het meest opvallende ontwerp is 'Het Schip', gelegen langs de Zaanstraat. De woningen waren 'paleisjes voor de arbeiders'. Niet eerder was er zoveel zorg besteed aan de vormgeving van arbeiderswoningen. Ook een postkantoor was onderdeel van het blok. Nadat het postkantoor in 2000 zijn deuren had gesloten, is hier sinds 2001 het Museum Het Schip gevestigd. Andere opvallende architectuur kwam in de jaren twintig van de hand van K.P.C. de Bazel aan het Zaandammerplein en van H.J.M. Walenkamp aan het Zaanhof. Tussen 1906 en 1955 had de buurt en straat een tramverbinding met het Centraal Station. Tot 1944 was dit tramlijn 5, vanaf 1945 lijn 12. In 1955 werd de lijn omgezet in een buslijn met hetzelfde lijnnummer, sinds 1975 maakt de lijn onderdeel uit van de huidige bus 22. Daarnaast rijdt ook bus 48 langs de wijk. In het westen van de wijk bevindt zich een openluchtzwembad, het Brediusbad naast de lijnwerkplaats van de spoorwegen. Ten noorden van de Spaarndammerbuurt is een nieuwe wijk ontstaan: de (nieuwe) Houthavens ook bekend als 'Spaarndammerhout'.

Het Spaarndammerhart (ook wel De Verbinding) is een tweedelig appartementencomplex in de Krommeniestraat, Spaarndammerbuurt in Amsterdam-West (Oud-West). De Krommeniestraat wijzigde gedurende haar bestaan tweemaal extreem van uiterlijk. In de jaren zeventig werd de straat grotendeels gesloopt en vervangen door een schoolgebouw. Dat schoolgebouw werd rond 2014 gesloopt. Na de sloop van de school gaf de gemeente Amsterdam een tender uit om het terrein weer te bebouwen. Ze had het bestemmingsplan echter zonder publicatie gewijzigd; er volgde nog een kort geding om de buurt wel bij de nieuwbouw te betrekken. Het leverde in ieder geval op dat er niet boven de elf meter gebouwd mocht worden. Opmerkelijk daarbij was dat de buurtbewoners handhaving wensten van het oorspronkelijke stratenplan, dat door de school juist verdwenen was. Heijmans Vastgoed won samen met Korth Tielens Architecten en Marcel Lok_Architect de prijsvraag voortkomend uit de tender. De architecten noemde de plek een litteken in de stad. Doordat beide gevelwanden weer gesloten werden ontstond er een tweedeling. De tachtig woningen (26 sociale huur, 18 vrije sector en 36 koop) werden aan weerszijden van de straat geprojecteerd, zodat weer een “normale straat” ontstond. Het ene deel is een lichtgeel woonblok rondom een publieke toegankelijk groen geglazuurde hof, de andere (koopwoningen) bestaat uit donkerrode klassieke strokenbouw. ARCAM omschreef het blok als Amsterdamse School nieuwe stijl. De stijl is terug te vinden in bijvoorbeeld de typografie van de huisnummers, de toepassing van poorten en golfmotieven in de gevel. Ook de wisselende metselverbanden, de diverse kleuren baksteen en detaillering voeren terug op genoemde stijl. De Amsterdamse School is verder te vinden in een ingemetseld artistiek kunstwerk van Martijn Sandberg. Hij kwam met een tekst als baksteen reliëf. Dit reliëf is niet alleen in de poorten te zien, maar ook deels in de bestrating van de hof waarin de geschiedenis van de plek wordt aangehaald: De oude weg naar de nieuwe tijd; De nieuwe weg naar de oude tijd. Het openbaar toegankelijke hof is ingericht door DS Landschapsarchitecten (de koopwoningen hebben privétuinen). Zij moesten rekening houden met de ecologie van de stad, via en in het hof kunnen dieren zich in de stad verplaatsen. Bovendien voorkomt het groen hittestress en kan het hemelwater opvangen en vasthouden. Op hoge delen zijn zonnepanelen geplaatst. Volgens de architecten is er sprake van integraal ontwerp, zoals dat ook tijdens de periode van de Amsterdamse School het geval was (denk bijvoorbeeld aan beeldhouwwerken in gevels). Een van de poorten geeft een verbinding met Museum Het Schip, via het deel dat rondom het hof is gebouwd bleef de Oostzaanstraat bereikbaar. Dat hof stond origineel niet in de tenderuitvraag, maar kwam er door voorstellen van de architecten. Het project is meermaals onderscheiden. Het won de prestigieuze Abe Bonnema architectuurprijs 2021 en tevens de Amsterdamse Zuiderkerkprijs. Het project won de Amsterdamse Nieuwbouwprijs, dé publieksprijs voor nieuwbouw in Amsterdam en de Arie Keppler Prijs 2022 in de categorie Samen Wonen. Het Spaarndammerhart is genomineerd voor de Dutch Design Award 2021. Het complex werd in 2022 genomineerd voor BNA Beste Gebouw van het Jaar van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) in de categorie "Leefbaarheid en sociale cohesie" maar won die ondanks de omschrijving ‘prestatie van formaat’ niet. De prijs ging naar Little C in Rotterdam. Het complex werd in 2022 met negen andere projecten genomineerd voor de Amsterdamse Architectuur Prijs (AAP). Het complex is opgenomen in (en sierde de cover) van het Jaarboek Architectuur in Nederland 2021/22, hét jaaroverzicht van de meest opmerkelijke Nederlandse architectuur. In 2023 is bij The Architecture Observer onder redactie van Hans Ibelings een boek verschenen over het complex: ‘Spaarndammerhart - Een verhaal van de stad’.

Het Spaarndammerplantsoen in de Spaarndammerbuurt in Amsterdam-West is in 1913 vernoemd naar het dorp Spaarndam. Aan het Spaarndammerplantsoen liggen drie door Michel de Klerk in de jaren 1914-1920 ontworpen woonblokken met arbeiderswoningen in de stijl van de Amsterdamse School. Het meest opvallende ontwerp is 'Het Schip' uit 1920, gelegen langs de Zaanstraat. De woningen waren 'paleisjes voor de arbeiders'. Niet eerder was er zoveel zorg besteed aan de vormgeving van arbeiderswoningen. Ook een postkantoor was onderdeel van het blok. Nadat het postkantoor in 2000 zijn deuren had gesloten, is hier sinds 2001 het Museum Het Schip gevestigd. Ook de beide andere eerder door De Klerk ontworpen woonblokken zijn interessante voorbeelden van de Amsterdamse School. Dit zijn de complexen begrensd door Spaarndammerplantsoen / Oostzaanstraat / Krommeniestraat uit 1914 en Spaarndammerplantsoen / Wormerveerstraat / Zaanstraat uit 1918. Beide werden gebouwd in opdracht van K. Hille, maar het tweede complex werd tijdens het ontwerpproces overgenomen door woningbouwvereniging Eigen Haard.

Het Polanentheater is een theater gevestigd aan de Polanenstraat, Spaarndammerbuurt, Amsterdam Oud-West.

Wormerveerstraat is een straat in de Amsterdamse Spaarndammerbuurt, genoemd naar het gelijknamige dorp in de Zaanstreek in Noord-Holland. De straat loopt van de Knollendamstraat naar de Adrichemstraat. De straten in de Spaarndammerbuurt zijn genoemd naar plaatsen ten noordwesten van Amsterdam. Tot 1877 lag het gebied in de toenmalige gemeente Sloten maar dat jaar werd dit noordoostelijke deel van die gemeente door Amsterdam geannexeerd. De straat kreeg bij een raadsbesluit van 2 september 1913 haar naam en stond daarvoor sinds 1 februari 1888 deels bekend als de Houtrijkkade aangelegd in 1888. Die was vernoemd naar Houtrijk en Polanen. Het bijbehorende water bij die kade zou nooit gegraven worden. Enkele gebouwen aan de straat zijn gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School. Een in 1914 door Michel de Klerk ontworpen huizenblok op de hoek met het Spaarndammerplantsoen is Rijksmonument 5499.

Voortdurend is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-West. Bij de bouw van de Spaarndammertunnel verdween een stuk historisch Spaarndammerdijk. Zij werd afgegraven om plaats te maken voor die tunnel. Daarmee verdween een historische plek; die Spaarndammerdijk hield eeuwenlang water van de Zuiderzee/ IJ uit dit gebied. Amsterdam plempte echter door de eeuwen heen rustig door en zo kwamen hier de Houthavens te liggen, een havengebied, later een industrieterrein en vanaf 2010 na structurele herinrichting een woonwijk. Dat had tot gevolg dat de plaats waar de dijk had gelegen veranderde in een stadspark op een tunnel. Plannen voor het kunstwerk dateren al vanaf 2017. Er werd toen een wedstrijd uitgeschreven met drie kunstenaars Marjet Wessels Boer, Alphons ter Avest (kwam met straatlantaarns) en Ram Katzir (kwam met drijvende vlotten en boomstam-banken). Wessels Boer had meerdere objecten ontworpen: buurtbakens en een bank. Een van de bakens zou geplaatst worden in een binnenhaven bij de Gevlebrug. Zij mocht in 2018 haar ideeën uitwerken; ze had wel het geluk dat haar praktijk/atelier om de hoek gevestigd is, aan de Haparandadam. De opdracht gold onder het thema “ongedeelde buurt”. Men voorzag dat de bovenbouw van de tunnel een barrière zou vormen tussen Spaarndammerbuurt en de nieuwe Houthavens. Door een park op de bovenbouw te realiseren probeerde de gemeente dat de voorkomen. Van haar totale idee bleef alleen een zitbank van 170 meter lang (in vier delen) over. De bank bestaat uit 2 segmenten die door elkaar gevlochten zijn, een gele en een blauwe. De kleuren voeren terug op zonweerspiegelingen in/van water (vanaf de Haparandadam kijkt Wessels Boer over het IJ). Het blauwe segment wordt per bankdeel donkerder. Tijdens de beginfase was er nog geen park, tijdens het eind werd ze geconfronteerd met betonnen boordingen (keerwallen). Omdat de banken om die boordingen zijn gevouwen moesten ook die banken qua vorm steeds aangepast worden. Ook mocht de bank van de supervisors niet doorlopen. Het werd een proces van continue aanpassingen. De bank golft zowel verticaal golft (leuning hoger en lager) als horizontaal (zitvlak dieper en ondieper). Het kwam er op neer dat in de vier banken geen deel gelijk is. Het eerste deel werd rond april 2021 geplaatst. Het kunstwerk kon vanwege de coronapandemie niet officieel onthuld worden, buurtbewoners trokken zich daar niets van aan. Vanaf het moment dat de banken klaar waren (september 2021), gingen men op deze toegepaste kunst zitten. Wessels Boer ging hierna verder met een volgend project in Amsterdam: een miniatuur Paleis voor Volksvlijt (Paleisbeeld) voor het Sarphatipark.

De Spaarndammertunnel is een tunnel voor autoverkeer in Amsterdam-West. Het is een verdiept aangelegde verkeersweg evenwijdig aan de Tasmanstraat en Spaarndammerdijk in Amsterdam. De weg loopt van de Westerkeersluis bij de Houtmankade / Westerkanaal tot aan kruising Archangelweg / Spaarndammerdijk. Hij ligt ten noorden van de Spaarndammerbuurt en ten zuiden van de Houthavens. De tunnel werd nodig in verband met de aanleg van de nieuwe woonwijk in de Houthavens. Daardoor zou de Spaarndammerdijk een obstakel worden in het verkeer tussen nieuwe en oude wijken, terwijl over die dijk relatief weinig bestemmingsverkeer reed. Door het snelverkeer (de schatting is dat dat 80 % van het verkeer is) via een tunnel te leiden konden de Tasmanstraat en de Spaarndammerdijk de functie voor plaatselijk verkeer verbeteren. De eigenlijke tunnel, het overdekte gedeelte, is 470 meter lang en loopt van een punt bij Spaarndammerdijk en Uitgeeststraat tot bij de Tasmanstraat en Bontekoestraat. De hellende stukken weg aan weerszijden zijn ongeveer 150 m lang. De tunnel was al begin 2017 klaar, maar de opening werd steeds uitgesteld vanwege problemen bij de besturingssoftware. Hij werd op 5 februari 2018 officieel in gebruik genomen, nadat een week eerder al buurtbewoners per voet en/of fiets door de tunnel konden trekken. Na opening van de tunnel begon de gemeente met het aanpassen van Tasmanstraat en Spaarndammerdijk, alsook met de aanleg van het Houthavenpark op het tunneldek. De tunnelwanden en de verdere afwerking van de tunnel zijn ontworpen door ipv Delft. In zomer 2019 werden de ventilatietorens van de tunnel ontworpen en geplaatst door Frank Tjepkema.

De spreeuwen is een gebouw en artistiek kunstwerk in Amsterdam-West, wijk Houthavens.

Ventilatietorens Spaarndammertunnel is toegepaste kunst in Amsterdam-West. Gemeente Amsterdam bouwde van 2015 tot en met 2017 aan de Spaarndammertunnel. Diezelfde gemeente gaf aan kunstenaar Frank Tjepkema, kortweg Tjep, de opdracht vorm te geven aan de vier ventilatietorens nabij en voor die tunnel, terwijl ze ook moesten passen in het aan te leggen Houthavenpark, een groenstrook tussen de Spaarndammerbuurt en Houthavens. Tjep ontwierp vier torens van elk zes meter hoogte in de vorm van in zijn woorden een origami van filigreinpatronen. De torens zijn opgebouwd uit hoekige vlakken, zodat de constructies volgens sommigen doen denken aan kristalvormen. Het uiterlijk bestaat uit microscopische beelden van bladeren, een verwijzing naar fotosynthese en de bomen, die dan of net aangeplant zijn of nog aangeplant moeten worden. De torens zijn van roestvast staal en zijn volgens de kunstenaar door hun vorm zelfdragend. Het proces van fabricage nam twee jaar in beslag; de torens werden in juli 2019 geplaatst door aannemer Max Bögl, bouwer van de tunnel.

De Rostockbrug (brug 2422) is een vaste brug in Amsterdam-West. De naam verwijst naar de Duitse Oostzeehaven Rostock, dat belangrijk was voor de houthandel met Amsterdam. De brug verbindt over de Wismargracht het Stettineiland met het Wiborgeiland in de woonbuurt Houthavens die in de jaren tien van de 21e eeuw wordt aangelegd. De brug werd gebouwd toen in verband met de bouwactiviteiten er nog geen water te bekennen was, de geulen die later uitgegraven worden tot grachten waren wel al zichtbaar. Deze brug en de andere bruggen in deze wijk werden kaal opgeleverd omdat er nog druk bouwverkeer over de bruggen moest, alleen de pijlers en overspanning werden neergezet. Nadat de bebouwing gereed is wordt ze afgebouwd. Het ontwerp is afkomstig van Verburg Hoogendijk Architecten, Parkland Landschapsarchitecten en Paul de Kort. Zij lieten zich inspireren door dé bruggenarchitect van Amsterdam Piet Kramer. Zijn bruggen volgen qua ontwerp veelal de Amsterdamse School, een bouwstijl die alhoewel gemoderniseerd wordt teruggevonden in de bebouwing van het Stettineiland, maar ook in de Spaarndammerbuurt, gelegen net ten zuiden van de nieuwe woonwijk. De ontwerpers kozen daarbij voor de pylonen van de P.L. Kramerbrug (brug 400), maar dan in gemoderniseerde en afgeslankte vorm. De brug heeft vanaf boven gezien een vlindervorm met een breed lichaam. Zij werd opgebouwd uit prefab-betonelementen (zorgde voor minder vervuiling tijdens transport) waarin gerecycled betongranulaat (in het kader van duurzaam bouwen) is verwerkt. De brug was in augustus 2018 in zoverre af dat leuningen, naamplaat en balusters afgewerkt waren. De naamplaat kreeg in opdracht van de architect een lettertype mee van Janno Hahn. De balusters kregen een nep-edelsteen als dekplaat, een herinnering aan de dekplaatjes die Piet Kramer gebruikte bij zijn bruggen in het Amsterdamse Bos. De brug was nog geblokkeerd voor verkeer (er reed hier nog veel bouwverkeer). Samen met de Helsingforsbrug en de Kronstadtbrug verzorgt ze de zuidelijke verbindingsroute in de wijk. De naam Rostockbrug was tot midden 2018 toegeschreven aan een soortgelijke brug, die over de Pernaugracht het Stettineiland met het Revaleiland verbindt (Pernaubrug). Bij de uitvoer werden echter de naam van de Rostockbrug (leuning) en het bijbehorend brugnummer (randplaat) op de brug geplaatst.

Jan Wolkerstuin is een officieuze benaming voor een groenstrook in Amsterdam-West, Spaarndammerbuurt.

Stopplaats Amsterdam Zaanstraat was een stopplaats aan de spoorlijn Den Helder - Amsterdam. De stopplaats werd geopend op 1 oktober 1916 en gesloten op 23 januari 1924. De stopplaats was alleen toegankelijk voor spoorwerknemers. De Zaanstraat is nog wel in gebruik als opstelterrein.