Spaarndammerplantsoen

Het Spaarndammerhart (ook wel De Verbinding) is een tweedelig appartementencomplex in de Krommeniestraat, Spaarndammerbuurt in Amsterdam-West (Oud-West). De Krommeniestraat wijzigde gedurende haar bestaan tweemaal extreem van uiterlijk. In de jaren zeventig werd de straat grotendeels gesloopt en vervangen door een schoolgebouw. Dat schoolgebouw werd rond 2014 gesloopt. Na de sloop van de school gaf de gemeente Amsterdam een tender uit om het terrein weer te bebouwen. Ze had het bestemmingsplan echter zonder publicatie gewijzigd; er volgde nog een kort geding om de buurt wel bij de nieuwbouw te betrekken. Het leverde in ieder geval op dat er niet boven de elf meter gebouwd mocht worden. Opmerkelijk daarbij was dat de buurtbewoners handhaving wensten van het oorspronkelijke stratenplan, dat door de school juist verdwenen was. Heijmans Vastgoed won samen met Korth Tielens Architecten en Marcel Lok_Architect de prijsvraag voortkomend uit de tender. De architecten noemde de plek een litteken in de stad. Doordat beide gevelwanden weer gesloten werden ontstond er een tweedeling. De tachtig woningen (26 sociale huur, 18 vrije sector en 36 koop) werden aan weerszijden van de straat geprojecteerd, zodat weer een “normale straat” ontstond. Het ene deel is een lichtgeel woonblok rondom een publieke toegankelijk groen geglazuurde hof, de andere (koopwoningen) bestaat uit donkerrode klassieke strokenbouw. ARCAM omschreef het blok als Amsterdamse School nieuwe stijl. De stijl is terug te vinden in bijvoorbeeld de typografie van de huisnummers, de toepassing van poorten en golfmotieven in de gevel. Ook de wisselende metselverbanden, de diverse kleuren baksteen en detaillering voeren terug op genoemde stijl. De Amsterdamse School is verder te vinden in een ingemetseld artistiek kunstwerk van Martijn Sandberg. Hij kwam met een tekst als baksteen reliëf. Dit reliëf is niet alleen in de poorten te zien, maar ook deels in de bestrating van de hof waarin de geschiedenis van de plek wordt aangehaald: De oude weg naar de nieuwe tijd; De nieuwe weg naar de oude tijd. Het openbaar toegankelijke hof is ingericht door DS Landschapsarchitecten (de koopwoningen hebben privétuinen). Zij moesten rekening houden met de ecologie van de stad, via en in het hof kunnen dieren zich in de stad verplaatsen. Bovendien voorkomt het groen hittestress en kan het hemelwater opvangen en vasthouden. Op hoge delen zijn zonnepanelen geplaatst. Volgens de architecten is er sprake van integraal ontwerp, zoals dat ook tijdens de periode van de Amsterdamse School het geval was (denk bijvoorbeeld aan beeldhouwwerken in gevels). Een van de poorten geeft een verbinding met Museum Het Schip, via het deel dat rondom het hof is gebouwd bleef de Oostzaanstraat bereikbaar. Dat hof stond origineel niet in de tenderuitvraag, maar kwam er door voorstellen van de architecten. Het project is meermaals onderscheiden. Het won de prestigieuze Abe Bonnema architectuurprijs 2021 en tevens de Amsterdamse Zuiderkerkprijs. Het project won de Amsterdamse Nieuwbouwprijs, dé publieksprijs voor nieuwbouw in Amsterdam en de Arie Keppler Prijs 2022 in de categorie Samen Wonen. Het Spaarndammerhart is genomineerd voor de Dutch Design Award 2021. Het complex werd in 2022 genomineerd voor BNA Beste Gebouw van het Jaar van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) in de categorie "Leefbaarheid en sociale cohesie" maar won die ondanks de omschrijving ‘prestatie van formaat’ niet. De prijs ging naar Little C in Rotterdam. Het complex werd in 2022 met negen andere projecten genomineerd voor de Amsterdamse Architectuur Prijs (AAP). Het complex is opgenomen in (en sierde de cover) van het Jaarboek Architectuur in Nederland 2021/22, hét jaaroverzicht van de meest opmerkelijke Nederlandse architectuur. In 2023 is bij The Architecture Observer onder redactie van Hans Ibelings een boek verschenen over het complex: ‘Spaarndammerhart - Een verhaal van de stad’.

De Krommeniestraat is een straat in de Spaarndammerbuurt in Amsterdam-West. De straat kreeg per raadsbesluit van 2 september 1913 haar naam. Ze werd vernoemd naar dorp Krommenie. Straten en pleinen in de buurt werden alle vernoemd naar plaatsen in de Zaanstreek. De straat was gelegen tussen het Spaarndammerplantsoen en de Hembrugstraat. De straat werd in daaropvolgende jaren volgebouwd met strokenbouw. De woningen vertoonden in de jaren zeventig zoveel gebreken dat een rendabele renovatie er niet meer inzat. In het kader van stadsvernieuwing ging eigen alles tegen de vlakte om plaats te maken voor een schoolcomplex. Dat schoolcomplex (kleuter- en lagere school) ontworpen door architectenbureau van der Pol nam eigenlijk het gehele binnenterrein van Polanenstraat (oost), Spaarndammerplantsoen (zuid), Oostzaanstraat (west) en Hembrugstraat (noord) in beslag. Het kwam er op neer dat de Krommeniestraat van de kaart kon verdwijnen ware het niet dat aan het noordeinde twee stompjes woningen overbleven en er uiteraard toegang tot de school over moest worden uitgespaard. De school zou er ruim dertig jaar staan; in 2014 was ze alweer verdwenen. De school had onvoldoende capaciteit om kinderen uit de nieuwe gezinnen uit de nieuwe woonwijk Houthavens te herbergen. De school week daarom uit naar die wijk. Het schoolgebouw werd daarop gesloopt en vervangen door twee grote bouwblokken, die bekend staan als Spaarndammerhart. Het complex werd gebouwd in een moderne variant van de Amsterdamse School, die historisch alom vertegenwoordigd is in de wijk, maar zeer beperkt in de Krommeniestraat. Het nieuwe complex zorgde er wel voor dat het oude stratenplan terugkeerde. De straat is te nauw voor openbaar vervoer, noch kon kunst in de openbare ruimte worden geplaatst. Sinds 2021 is echter in het complex Spaarndammerhart baksteenkunst te zien van Martijn Sandberg.

De Spaarndammerbuurt is een buurt in het stadsdeel West in Amsterdam, in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De buurt ontleent zijn naam aan de Spaarndammerstraat die op zijn beurt op 20 november 1878 is vernoemd naar de plaats Spaarndam ten noordoosten van Haarlem evenals de Spaarndammerdijk en het Spaarndammerplantsoen die de noordelijke en oostelijke begrenzing vormen. Aan de zuidzijde grenst de buurt aan de vroegere spoorlijn via de Hembrug naar Zaandam, thans deel van het terrein van de lijnwerkplaats van de Nederlandse Spoorwegen. De Spaarndammerbuurt vormde samen met de Staatsliedenbuurt, de Zeeheldenbuurt en de Frederik Hendrikbuurt tussen 1990 en 2010 het stadsdeel Westerpark. Tot 1877 maakte het gebied deel uit van de gemeente Sloten. In dat jaar werd het meest noordoostelijke deel van Sloten door Amsterdam geannexeerd, maar pas aan het eind van de 19e eeuw werd begonnen met de bouw van de Spaarndammerbuurt. De straten zijn vernoemd naar plaatsen ten westen en noordwesten van Amsterdam, zeevaarders, plaatsen in het uiterste noorden van Europa en naar actieve Nederlandse communisten: Ferdinand Domela Nieuwenhuisplantsoen (1846-1919) - Nederlands politicus, sociaal-anarchist, geheelonthouder, antimilitarist (zie zijn standbeeld op het Nassauplein bij de toegang tot de Spaarndammerbuurt). Henk Curièrekade (1911-1981) - verzetsstrijder van de CPN en strijder voor de belangen van de Spaarndammerbuurt tijdens de renovatie in de jaren 1970. Martin Vlaarkade - raadslid voor de CPN in de jaren 1970. De arbeiderswoningen waren vooral bestemd voor havenarbeiders, die hun werk in de nabije havens vonden. Blikvanger van de buurt was sinds 1891 de Maria Magdalenakerk, een ontwerp van Pierre Cuypers. Wegens bouwvalligheid werd de kerk in 1968 afgebroken. Op het terrein van de kerk kwam in 1972 het Domela Nieuwenhuisplantsoen. De Spaardammerstraat is de centrale winkelstraat en loopt van de Spaarndammerdijk/Tasmanstraat naar het Domela Nieuwenhuisplantsoen en gaat voor het spoorviaduct met een bocht naar links en komt dan uit de Houtmankade. Het doorgaande verkeer gaat onder het spoorviaduct naar het Nassauplein. De beroemdste gebouwen in de Spaarndammerbuurt zijn de door Michel de Klerk ontworpen arbeiderswoningen in de stijl van de Amsterdamse School, gelegen bij het Spaarndammerplantsoen. In de jaren rond 1920 werden hier drie door hem ontworpen blokken neergezet. Het meest opvallende ontwerp is 'Het Schip', gelegen langs de Zaanstraat. De woningen waren 'paleisjes voor de arbeiders'. Niet eerder was er zoveel zorg besteed aan de vormgeving van arbeiderswoningen. Ook een postkantoor was onderdeel van het blok. Nadat het postkantoor in 2000 zijn deuren had gesloten, is hier sinds 2001 het Museum Het Schip gevestigd. Andere opvallende architectuur kwam in de jaren twintig van de hand van K.P.C. de Bazel aan het Zaandammerplein en van H.J.M. Walenkamp aan het Zaanhof. Tussen 1906 en 1955 had de buurt en straat een tramverbinding met het Centraal Station. Tot 1944 was dit tramlijn 5, vanaf 1945 lijn 12. In 1955 werd de lijn omgezet in een buslijn met hetzelfde lijnnummer, sinds 1975 maakt de lijn onderdeel uit van de huidige bus 22. Daarnaast rijdt ook bus 48 langs de wijk. In het westen van de wijk bevindt zich een openluchtzwembad, het Brediusbad naast de lijnwerkplaats van de spoorwegen. Ten noorden van de Spaarndammerbuurt is een nieuwe wijk ontstaan: de (nieuwe) Houthavens ook bekend als 'Spaarndammerhout'.

Wormerveerstraat is een straat in de Amsterdamse Spaarndammerbuurt, genoemd naar het gelijknamige dorp in de Zaanstreek in Noord-Holland. De straat loopt van de Knollendamstraat naar de Adrichemstraat. De straten in de Spaarndammerbuurt zijn genoemd naar plaatsen ten noordwesten van Amsterdam. Tot 1877 lag het gebied in de toenmalige gemeente Sloten maar dat jaar werd dit noordoostelijke deel van die gemeente door Amsterdam geannexeerd. De straat kreeg bij een raadsbesluit van 2 september 1913 haar naam en stond daarvoor sinds 1 februari 1888 deels bekend als de Houtrijkkade aangelegd in 1888. Die was vernoemd naar Houtrijk en Polanen. Het bijbehorende water bij die kade zou nooit gegraven worden. Enkele gebouwen aan de straat zijn gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School. Een in 1914 door Michel de Klerk ontworpen huizenblok op de hoek met het Spaarndammerplantsoen is Rijksmonument 5499.

Het Polanentheater is een theater gevestigd aan de Polanenstraat, Spaarndammerbuurt, Amsterdam Oud-West.

Dragers van verre is een kunstwerk in Amsterdam-West. Het is een creatie van Nelson Carrilho, dat sinds 1989 staat in het Westerpark in Amsterdam. De dichter Kenneth Echteld over het beeld: "Laat ons erbij stil staan dat elk mens, waar hij of zij ook vandaan komt of naar toe gaat, zijn culturele rijkdom heeft meegenomen en uitdraagt. Opdat wij te allen tijde zijn schoonheid mogen ervaren." Het beeld zou de verdraagzaamheid tussen de verschillende rassen en culturen weergeven in de vorm van de last die de figuren boven hun hoofd dragen. Het is een eerbetoon aan de multiculturele samenleving. Het Parool meldde in 2020 dat het beeld werd gezien als het officieuze mascotte van Stadsdeel Amsterdam-Westerpark. Hetzelfde artikel maakte een vergelijking tussen Afrikaans houtsnijwerk en de manier waarop de personen zijn afgebeeld. Carrilo in 2023: De Engelstalige titel luidt Carriers from Afar, waarbij Afar een dubbele betekening heeft. Ten eerste staat het voor ver (far), maar de tweede verwijst naar Afar, de Ethiopische regio, waar Lucy gevonden werd. In 2023 wordt een groter exemplaar van de Dragers van verre neergezet aan de Italiaanse kunst bij San Ferdinando. Carrilho ontwierp voor Stichting Philadelphia in Nunspeet een soortgelijk beeld (de hoofden zijn daar verbonden door een schijf).

Gold in your mind, gold in your feet is een kunstwerk in Amsterdam-West. Het beeld van kunstenaar Mirjam Janse is een geschenk van de kunstenaar aan Stadsdeel Westerpark. Dat stadsdeel zat zonder geld, waardoor de kunstenaar het beeld zelf moest financieren; het stadsdeel faciliteerde alleen de plaats. Het werd geplaatst in het Westerpark en werd enigszins verhoogd geplaatst. Janse over het beeld (terug te vinden op het stadsdeelbordje): "Een meisje staat op haar hoofd en haar voeten en vormt zo een boog. Zij maakt een brug tussen het hebben van gouden gedachten met het doen van goede daden. Het beeld gaat over daadkracht, over jezelf tonen, krachtig zijn door je kwetsbaar op te stellen". De handen en "gedachten" zijn van origine goudkleurig. Het beeld werd begeleid door een boekje (oplage 300 stuks) getiteld Het meisje met de gouden haren, dat Janse zelf uitgaf bij privé-uitgeverij Nestor. Ze omschreef volgens Het Parool van 2024 daarin hoe stroef de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kunstnaar liep, maar tegelijkertijd blij dat het resulteerde in dit beeld en dat boekje. De dichteres Everdina Eilander liet zich door het beeld inspireren voor een van haar gedichten.

Jan Wolkerstuin is een officieuze benaming voor een groenstrook in Amsterdam-West, Spaarndammerbuurt.

Bruidsjurk is een kunstwerk in Amsterdam-West. Het kunstwerk is van de hand van het kunstenaarscollectief Patchwork bestaande uit Elleke Haspels, Karolien Helweg en Joanneke Meester. De kunstenaressen, werkend vanaf het terrein van de Westergasfabriek, wilden zelf binnen Nederland een groot kunstwerk tentoonstellen. Ze kwamen met een twintigtal baljurken, die vanaf 23 september 1993 tot en met 24 oktober willekeurig stonden opgesteld in de Hofvijver in Den Haag. Patchwork verdeelde ze zo over het oppervlak, alsof er daadwerkelijk een bal werd gehouden, maar waar bij de mannen en de lichamen van de vrouwen waren weggelaten. Het zou daarbij gaan om Vips (Very important persons) binnen een groot bal. De jurken zijn van stof (kant en vitrage) waarover een laag kaarsvet is aangebracht; de kunstenaars gebruikten er 2000 kilo voor. Dit geeft de jurken het idee alsof ze van hard marmer zijn, maar in werkelijkheid zijn ze zeer fragiel. De baljurken zijn ook elders te zien geweest. In Gent dreven de jurken in de zomer van 1994 in de Leie. Ze stonden daarbij in het volle zonlicht waardoor de beelden dreigden te smelten of te ontbranden. De Gentse brandweer moest ze koel houden. De jurken waren desalniettemin zodanig beschadigd dat een opstelling in Meppel er niet meer in zat. Het stadsdeel Westerpark bestelde al tijdens de genoemde opstelling in dezelfde traditie een bruidsjurk. Op het kantoor van het stadsdeel werden huwelijken voltrokken en net getrouwde paartjes trokken vervolgens naar het Westerpark om foto’s te maken. Het terrein eromheen werd dan ook een geliefde plaats voor het nemen van bruidsfoto’s. Het beeld werd in maart 1994 door de kunstenaars in gepaste kleding onthuld in het Westerpark. In dat zelfde jaar kwam het collectief met drijvende Boeddha’s, nadat ze al eerder de vuurtoren Brandaris hadden voorzien van wasgoed, dat op Makkummer tegels leek.

Voortdurend is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-West. Bij de bouw van de Spaarndammertunnel verdween een stuk historisch Spaarndammerdijk. Zij werd afgegraven om plaats te maken voor die tunnel. Daarmee verdween een historische plek; die Spaarndammerdijk hield eeuwenlang water van de Zuiderzee/ IJ uit dit gebied. Amsterdam plempte echter door de eeuwen heen rustig door en zo kwamen hier de Houthavens te liggen, een havengebied, later een industrieterrein en vanaf 2010 na structurele herinrichting een woonwijk. Dat had tot gevolg dat de plaats waar de dijk had gelegen veranderde in een stadspark op een tunnel. Plannen voor het kunstwerk dateren al vanaf 2017. Er werd toen een wedstrijd uitgeschreven met drie kunstenaars Marjet Wessels Boer, Alphons ter Avest (kwam met straatlantaarns) en Ram Katzir (kwam met drijvende vlotten en boomstam-banken). Wessels Boer had meerdere objecten ontworpen: buurtbakens en een bank. Een van de bakens zou geplaatst worden in een binnenhaven bij de Gevlebrug. Zij mocht in 2018 haar ideeën uitwerken; ze had wel het geluk dat haar praktijk/atelier om de hoek gevestigd is, aan de Haparandadam. De opdracht gold onder het thema “ongedeelde buurt”. Men voorzag dat de bovenbouw van de tunnel een barrière zou vormen tussen Spaarndammerbuurt en de nieuwe Houthavens. Door een park op de bovenbouw te realiseren probeerde de gemeente dat de voorkomen. Van haar totale idee bleef alleen een zitbank van 170 meter lang (in vier delen) over. De bank bestaat uit 2 segmenten die door elkaar gevlochten zijn, een gele en een blauwe. De kleuren voeren terug op zonweerspiegelingen in/van water (vanaf de Haparandadam kijkt Wessels Boer over het IJ). Het blauwe segment wordt per bankdeel donkerder. Tijdens de beginfase was er nog geen park, tijdens het eind werd ze geconfronteerd met betonnen boordingen (keerwallen). Omdat de banken om die boordingen zijn gevouwen moesten ook die banken qua vorm steeds aangepast worden. Ook mocht de bank van de supervisors niet doorlopen. Het werd een proces van continue aanpassingen. De bank golft zowel verticaal golft (leuning hoger en lager) als horizontaal (zitvlak dieper en ondieper). Het kwam er op neer dat in de vier banken geen deel gelijk is. Het eerste deel werd rond april 2021 geplaatst. Het kunstwerk kon vanwege de coronapandemie niet officieel onthuld worden, buurtbewoners trokken zich daar niets van aan. Vanaf het moment dat de banken klaar waren (september 2021), gingen men op deze toegepaste kunst zitten. Wessels Boer ging hierna verder met een volgend project in Amsterdam: een miniatuur Paleis voor Volksvlijt (Paleisbeeld) voor het Sarphatipark.

De Spaarndammertunnel is een tunnel voor autoverkeer in Amsterdam-West. Het is een verdiept aangelegde verkeersweg evenwijdig aan de Tasmanstraat en Spaarndammerdijk in Amsterdam. De weg loopt van de Westerkeersluis bij de Houtmankade / Westerkanaal tot aan kruising Archangelweg / Spaarndammerdijk. Hij ligt ten noorden van de Spaarndammerbuurt en ten zuiden van de Houthavens. De tunnel werd nodig in verband met de aanleg van de nieuwe woonwijk in de Houthavens. Daardoor zou de Spaarndammerdijk een obstakel worden in het verkeer tussen nieuwe en oude wijken, terwijl over die dijk relatief weinig bestemmingsverkeer reed. Door het snelverkeer (de schatting is dat dat 80 % van het verkeer is) via een tunnel te leiden konden de Tasmanstraat en de Spaarndammerdijk de functie voor plaatselijk verkeer verbeteren. De eigenlijke tunnel, het overdekte gedeelte, is 470 meter lang en loopt van een punt bij Spaarndammerdijk en Uitgeeststraat tot bij de Tasmanstraat en Bontekoestraat. De hellende stukken weg aan weerszijden zijn ongeveer 150 m lang. De tunnel was al begin 2017 klaar, maar de opening werd steeds uitgesteld vanwege problemen bij de besturingssoftware. Hij werd op 5 februari 2018 officieel in gebruik genomen, nadat een week eerder al buurtbewoners per voet en/of fiets door de tunnel konden trekken. Na opening van de tunnel begon de gemeente met het aanpassen van Tasmanstraat en Spaarndammerdijk, alsook met de aanleg van het Houthavenpark op het tunneldek. De tunnelwanden en de verdere afwerking van de tunnel zijn ontworpen door ipv Delft. In zomer 2019 werden de ventilatietorens van de tunnel ontworpen en geplaatst door Frank Tjepkema.

Stopplaats Amsterdam Zaanstraat was een stopplaats aan de spoorlijn Den Helder - Amsterdam. De stopplaats werd geopend op 1 oktober 1916 en gesloten op 23 januari 1924. De stopplaats was alleen toegankelijk voor spoorwerknemers. De Zaanstraat is nog wel in gebruik als opstelterrein.