Oosterpark (Amsterdam)

De Klaartje de Zwarte-Walvischbrug (brug 1925) is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Oost. Het vormt met brug 159 en de Jaap Kunstbrug (brug 1926) de verbinding tussen de noord- en zuidkant van het Oosterpark dat door midden gesneden lijkt door een vijver. De brug komt al voor op de tekeningen van de parkarchitect Leonard Springer uit 1893 en ook op de stadsplattegrond uit 1913 is een brug te zien. Echter, zo veelvuldig als brug 159 nabij uitgang Linnaeusstraat en Muiderkerk is gefotografeerd, zo weinig beelden zijn er van de bruggen 1925 en 1926 die meer centraal in het park liggen. In 1988 werd het Oosterpark gerenoveerd en werden ook de twee bruggen opnieuw gelegd. Zij kregen het uiterlijk mee van bruggen die elders in de stad in parken werden neergelegd; leuningen van zware houten balken vermoedelijk naar een ontwerp van Dirk Sterenberg werkend voor de Dienst der Publieke Werken. In 2016 werd die brug gerenoveerd en kreeg simpeler balustrades. Tijdens de uitwerking van de renovatieplannen van het park in de termijn 2010-2020 door Buro Sant en Co kregen de bruggen een nieuw uiterlijk, die teruggrijpt naar het ontwerp van de oorspronkelijke bruggen, maar de brugleuningen werden van moderne materialen gemaakt. Op 28 september 2017 besloot de gemeente Amsterdam de brug te vernoemen naar mantelnaaister en oorlogsslachtoffer Klaartje de Zwarte-Walvisch, die in maart 1943 opgepakt werd wonende aan de Tweede Oosterparkstraat.

Communicatie is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Oost. Het werk van Aart Lamberts werd in 1995 gemaakt voor plaatsing in het Beeldenpark Drechtoevers bij het riviertje Noord nabij Papendrecht. Het werk bestaat uit een ondergrond van een stelcon plaat, een hardstenen sokkel en een brons beeld. Afhankelijk van de gezichthoek laat het diverse vormen van communicatie zien. Men ziet er in dat de ene persoon een ander terecht wijst, of de ander onder schot houdt of iemand in verhullende kleding anderen de hand schut. Van een andere kant heeft het iets weg van twee ouders die een kinderwagen voortduwen. De titel van het werk en de naam van de kunstenaar is in de sokkel vermeld. Van het werk werden miniaturen (27 x 23 x 17 cm) op de markt gebracht. Het beeld werd in overleg met de kunstenaar in 2009 in het Oosterpark geplaatst in nabijheid van de Justus van Maurikbank. Bij renovatie van het park rond 2015 werd het beeld verwijderd en op 14 september 2015 herplaatst. Lamberts voerde toen atelier in de Tweede Oosterparkstraat. Eenzelfde beeld staat of stond in de wijk Middelveldsche Akerpolder bij gebouw Hekla aan de Matternhorn/De Alpen. Baarn had/heeft eveneens een beeld van Lambrechts getiteld Communicatie aan de Stationsweg voor het gemeentehuis staan.

De Limietpalen Oosterpark zijn twee zuilen in Amsterdam-Oost. In het Oosterpark staan twee bijna identieke limietpalen (die de grens tussen twee gemeenten aangaven) of banpalen (1,5 mijl buiten de gemeente grens; de grens tot waar bannelingen de stad mochten naderen). Beide zuilen vermelden limietpaal en 1838 in het steen, maar één vermeldt ook Kom der Gemeente Amsterdam en laat een zwarte pijl zien. Beide palen zijn van elders afkomstig. De twee zuilen belandden in 1947 in de tuinen van het Stedelijk Museum Amsterdam. Toen dat museum een deel van haar tuin opofferde voor een nieuwe vleugel (1954) verhuisden de twee zuilen naar het Beatrixoord dat aan de noordzijde van het Oosterpark gevestigd was. Ze kregen daarbij gezelschap van de Banpaal Spaarnwouderdijk. De twee palen vormden een soort poort in een hekwerk tussen sanatorium en park. Een soortgelijke limiet- of banpaal is te zien op een schilderij van Mattheus Ignatius van Bree (Intocht van Napoleon te Amsterdam, 9 oktober 1811). Van Bree schilderde het moment dat Napoleon Bonaparte de stadssleutels van Amsterdam overhandigd krijgt in de buurt van de Linnaeusstraat die langs het Oosterpark loopt. De gemeentegrens van Amsterdam lag tussen wat later de Derde Oosterparkstraat en de Vrolikstraat werden, die eveneens in de buurt van het Oosterpark liggen. Gerrit Lamberts tekende even later ook een soortgelijke limiet of banpaal. De palen in het Oosterpark dateren echter van voor 1810 of na 1813. In de periode tussen 1810 en 1813 werd het Wapen van Amsterdam dat de palen dragen afgesloten met een vogel (zie Van Bree); daarvoor en daarna met een gravenkroon (zie Lamberts).

Spelende kinderen is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Oost. Het is een bronzen beeld van Gerda Rubinstein dat staat in het Oosterpark. Het beeld stelt een rennende jongen met een meisje op zijn rug voor. Rubinstein maakt het in opdracht van gemeente Amsterdam ter gelegenheid van vijftig jaar Amsterdamse Vacantie Kindercomité. In 1957 had de kunstenares een kleien exemplaar klaar. In 1958 werd het geplaatst op een stenen sokkel. In 2006 constateerde Lida Goede, beheerder van de site Buitenbeeldinbeeld.nl, dat op het voetstuk het naambordje Kattinka van Rood-Limpers prijkte, het beeld toewijzend aan Katinka van Rood. Behalve dat er een spelfout in de naam zat, bleek de genoemde kunstenares nooit onder de vermelde naam gewerkt te hebben. Eerdere afbeeldingen in Goedes bezit lieten de naam Gerda Rubinstien zien. In 2008 kwam de kunstenares vanuit Engeland naar Nederland en moest ook zien dat haar beeld aan een ander toegewezen was. Ze kon middels artikelen in Het Parool aantonen, dat zij wel degelijk de maakster was en het Stadsdeel Amsterdam corrigeerde het in de zomer van 2010. Het beeld inspireerde dichter Méland Langeveld tot het gedicht Vertraagde wind. Het Oosterpark is aangelegd op de voormalige begraafplaats De Ooster. In dat park staat tevens het beeld Bokkenrijder van Gerrit Bolhuis. Bolhuis maakte voor De Nieuwe Ooster, waarheen sommige graven van De Ooster naar toe verhuisden, een beeld onder de titel Spelende kinderen.

Mauritskade 57, Amsterdam is een gebouw met een adres aan de Mauritskade te Amsterdam, maar ligt in wezen tegen of in het Oosterpark. Het gebouw werd neergezet op het dan net geruimde gedeelte van de Oosterbegraafplaats dat dan nog wel van botten etc. geschoond moet worden. De nabijgelegen terreinen waren in erfpacht gegeven aan het Koloniaal Instituut onder de voorwaarde dat zij financieel zou bijdragen aan het Laboratorium van Gezondheidsleer van de gemeente Amsterdam. De bouw werd een gezamenlijke operatie omdat het KI er een afdeling tropische hygiëne wilde vestigen. Aan de architect Bernard Springer van de Dienst der Publieke Werken werd om een ontwerp gevraagd. Namens de Universiteit van Amsterdam vertrokken Rudolph Hendrik Saltet, dr. J.J. van Loghem, W.J. de Groot en Springer naar Hamburg, Berlijn, Parijs en Londen om de daar reeds gevestigde laboratoria te bekijken. Daarna verliep de oplevering traag. Pas in 1913 begon Amsterdam met het schoonmaken van de terreinen; in 1914 ging de paalfundering de grond in. Vervolgens wilde geen bouwbedrijf zich wagen aan dit werk tegen de opgegeven prijs. Omdat geld en materiaal schaars was tijdens de Eerste Wereldoorlog werd een soberder ontwerp gemaakt. Vermoed wordt dat architect Jo van der Mey (ook van PW) zich er daarmee bemoeid heeft en ook Allard Remco Hulshoff als chef gebouwen aldaar. De invloeden zouden terug te vinden in de bouwstijl die niet (meer) past in/bij de klassieke stijl van Springer. Pas eind 1917 is het gebouw klaar. In de jaren twintig werd het gebouw te klein en werd er een verdieping op geplaatst. Ook het Zoölogisch Museum Amsterdam was er enige tijd gevestigd. De extra verdieping verdwijnt weer in begin 21e eeuw en werd vervangen door twee nieuwe bouwlagen. Het laboratorium etc. is dan vertrokken en maakt rond 2013 plaats voor het Generator Hostel, een budgethotel. Alhoewel het een monumentaal gebouw is, is het nog niet tot gemeentelijk monument dan wel rijksmonument verklaard.

Here comes the sun is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Oost. Het uit 2018 stammende werk van Chris Kabel (Bloemendaal, 1975) bestaat uit 4500 transparante glazen lenzen en filters die geplakt lijken tegen de gevels van de nieuwbouw van het Metis Montessori Lyceum aan de Mauritskade 58. Dat gebouw, ontworpen door architectenbureau Atelier PRO, heeft weliswaar een adres aan de kade, maar is terug te vinden aan de noordelijke rand van Oosterpark. De achtergrond bestaat uit beweegbare zwartkleurige gevelpanelen die hier en daar geperforeerd zijn. Het in de lokalen binnenvallende licht is constant in beweging en verkleurt. Het lenzenpatroon geeft de golven en deeltjes binnen het licht weer.

De Speelslinger Oosterpark in een artistiek en bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Oost. Het speeltuig kwam er op verzoek van de gemeente Amsterdam. Zij liet een speeltoestel ontwerpen voor een nieuw in te richten speelplaats in het Oosterpark, dat een flinke opknapbeurt kreeg in de jaren tien van de 21e eeuw. Het ontwerp is afkomstig van het Amsterdamse bedrijf Carve, dat speeltoestellen voor over de gehele wereld ontwerpt. Vervolgens moest er een bedrijf ingeschakeld worden om het object te bouwen. Een in civiele techniek gespecialiseerd bedrijf uit Nieuw-Vennep kreeg uiteindelijk de opdracht. In de zandbak werd vanaf mei 2015 gebouwd aan wat de langste speelslinger van Nederland was. In het object zijn diverse bouwtechnieken samengevoegd (bouwkundige elementen, speelveiligheid, passend maken tussen bomen met hun wortels etc.). Het gevaarte wordt gedragen door een paalconstructie die een buizenframe draagt waarop loopplanken liggen. De vierkleurige balustrade (oranje, geel, blauw en roze) is afgewerkt met kabelnetten van roestvast staal. Het geheel is 88 meter lang en mondt uit in een tunnelglijbaan.

Politiehond Albert is een beeldje uit 1924 dat geplaatst is in het Oosterpark te Amsterdam. Het beeldje bestaat uit een granieten grafsteen op een stenen sokkel. Het beeldje is neergezet ter nagedachtenis van politiehond Albert (roepnaam Ab of Appie), die leefde van 1916 tot en met maart 1923. De privéspeurhond was een Tervuerense herder van agent Water, die de Amsterdamse politie af en toe hielp bij het oplossen van misdrijven. De eerste trainingen van de hond vonden in genoemd park plaats. De hond stierf een droevig einde. Zijn begeleider moest opgenomen worden in het Burgerziekenhuis, de hond stikte thuis in een zakdoek van zijn baas. Het succes van de speurhond zou volgens overlevering hebben geleid tot de oprichting van de Hondenbrigade. Het beeldje kwam er na veel inspanningen; het waren crisisjaren en niet iedere agent vond het de moeite waard geld te doneren voor dit beeldje. Gedurende de jaren is het beeldje verplaatst en op een lagere sokkel neergezet. Het beeldje bevat een voorbeeld van onjuist spatiegebruik. Het is onbekend wie het beeldje heeft ontworpen of geleverd. Ook zijn er twijfels of er wel een Tervuerense herder is afgebeeld. Fabrikant is De Zuil aan het Leidseplein te Amsterdam, aldus een tekst op de zerk.

43 kinderen is een oorlogsmonument in Amsterdam-Oost.

Mauritskade 56 is een gebouw met een adres aan de Mauritskade in Amsterdam-Oost maar ligt in wezen aan het Oosterpark. Al in 1928 waren er plannen voor een tweede openluchtschool voor het zieke kind. Al eerder was een dergelijke school gebouwd in de Frederiksstraat; het gebouw grensde aan het Vondelpark. De gemeente Amsterdam zocht een geschikt terrein en kwam uiteindelijk uit bij het Oosterpark. Om er te kunnen bouwen moest een speeltuin verplaatst worden. Hier werd rond 1930 gebouwd aan de Tweede Openluchtschool voor het zieke kind. De Dienst der Publieke Werken met Pieter Lucas Marnette zorgde voor het ontwerp. Zij kwamen met een langgerekt schoolgebouw in de stijl van de Amsterdamse School, maar dan in verstrakte vorm (geen ronde gevelelementen) enigszins vermengd met een landelijk uiterlijk (lage muren, hoge kap). Opening vond plaats in april 1931. Op de bouwstijl was kritiek, aan de Cliostraat was namelijk de Eerste Openluchtschool voor het Gezonde Kind neergezet in een veel moderner uiterlijk, maar die was dan ook ontworpen door Jan Duiker. De zieke leerlingen, vaak met luchtwegaandoeningen werden van de "normale" lagere school hiernaartoe verplaatst, kregen vaak les in de frisse lucht (er was een binnen- en buitenklas), moesten overdag een uurtje buiten rusten en kregen soms een behandeling met de hoogtezon. Door de zes leslokalen op het zuid(oosten) te plaatsen kreeg men ook gezond licht binnen. Het schoolgebouw zou 230.000 gulden hebben gekost. Als na een schooljaar het kind weer gezond was keerde het terug naar de gewone lagere school. Nadat de school (die verschillende namen kende) hier in 2003 vertrok, diende het gebouw enige tijd tot kantoor. In de 21e eeuw dient het gebouw (deels) tot kinderdagverblijf en sluit de speelplaats Oosterpark met Speelslinger Oosterpark aan op het voorliggende terras. In maart 2001 is het gebouwd tot gemeentelijk monument verklaard. Een van de leerlingen die hier een jaar les had was Rob de Nijs.

Het Amstellyceum was een montessorischool voor voortgezet onderwijs aan de Mauritskade in Amsterdam. Deze school is in 2012 opgeheven en sinds 2014 is er het Metis Montessori Lyceum (MML) gevestigd.

De Mauritskade loopt evenwijdig aan de Amsterdamse Singelgracht tussen de Amstel tot aan de Zeeburgerdijk in Amsterdam-Oost. De straat maakt deel uit van een reeks van drie kades: de Mauritskade, de Stadhouderskade en de Nassaukade die aansluitend op de S100 de buitenring langs de oever van de Singelgracht vormen. De Mauritskade is in 1880 genoemd naar Maurits van Oranje (1567-1625), stadhouder van Holland en Zeeland. De kade werd voordien aangeduid met Buitensingel. De belangrijkste straten die door de Mauritskade worden gekruist zijn: Wibautstraat, 's-Gravesandestraat, Linnaeusstraat, Dapperstraat en Pontanusstraat. Aan de rotonde bij de kruising met de Linnaeusstraat ligt het Koninklijk Instituut voor de Tropen. Tussen het Alexanderplein en de Linnaeusstraat reed tramlijn 9 van 1903-2018 en Lijn 14 is er in 1986 bij gekomen. Tussen Linnaeusstraat en Zeeburgerdijk reed in 1901 de tweede elektrische tramlijn van Amsterdam. Dat was lijn 6 naar de Cruquiusweg. Later kwamen hier andere tramlijnen. Sinds 1940 was dat lijn 10. Ook lijn 6 van 1986-1998 en lijn 7 van 1998-2004 hebben hier gereden.Sinds lijn 10 in 2004 via de Sarphatistraat naar de Czaar Peterstraat en het Oostelijk Havengebied is gaan rijden, heeft lijn 14 deze route overgenomen. Lijn 9 werd op 22 juli 2018 vervangen door lijn 19. Vroeger bevond zich ook het Weesperpoortstation langs de Mauritskade. Aan Mauritskade 14-19 stond vanaf de jaren 70 van de negentiende eeuw bijna honderd jaar de Beiersch-Bierbrouwerij De Amstel, de eerste brouwerij van Amstel. De brouwerij werd al snel een geduchte concurrent waaraan andere brouwerijen amper het hoofd konden bieden. Enigszins afgelegen van de straat staan de gebouwen Mauritskade 56, Amsterdam en Mauritskade 57, Amsterdam, waar in beginsel een openluchtschool respectievelijk een laboratorium was gevestigd. Ze staan tegen de rand van het Oosterpark.