Overtoom (Amsterdam)

Overtoom 249-253, Amsterdam is een gebouwencomplex aan de Overtoom in Amsterdam-West.

Het Orgelpark is een kunstcentrum in Amsterdam waar het orgel centraal staat. Het is op 20 januari 2007 geopend. Het Orgelpark geeft de mogelijkheid om orgelmuziek met andere kunstvormen te combineren, zoals dans, ballet en theater. Er zijn meerdere orgels, maar ook andere toetsinstrumenten aanwezig. Financiële middelen voor het Orgelpark worden door de Stichting Utopa van de zakenman Loek Dijkman beschikbaar gesteld.

Vondelparkbuurt is een gemeenschappelijke benaming voor drie buurten in Amsterdam-West. Het hele gebied maakte tot eind 19e eeuw deel uit van de gemeente Nieuwer-Amstel, totdat in 1896 alles tot Amsterdam behorend werd verklaard. In diezelfde periode en daarvoor werd de strook getransformeerd van industriegebied met molens tot woon-/winkelwijk. De drie buurten met die naam liggen als strook langs de noordkant van het Vondelpark (de zuidgrens). Ze wordt verder begrensd door de Overtoom (noordkant), de Singelgracht (oostkant) en de Kostverlorenvaart (westkant). De drie buurten met de naam zijn: Vondelparkbuurt Oost, van Singelgracht tot Tweede Constantijn Huygensstraat valt binnen de wijk Vondelbuurt Vondelparkbuurt Midden, van Tweede Constantijn Huygensstraat tot aan de Kattenlaan valt binnen de wijk Vondelbuurt Vondelparkbuurt West, van Kattenlaan tot aan de Kostverlorenvaart valt binnen de wijk Overtoomse Sluis Tekenend voor de drie buurten zijn de dwarsstraten van de Overtoom die naar het Vondelpark lopen en daar soms wel en soms niet een verbinding met het park verzorgen. In de drie buurten bevinden zich verschillende rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en andere bezienswaardigheden. Aan de noordoostkant van de buurt Oost bevinden zich langs de Singelgracht het voormalig hoofdkantoor van de Gemeentetram Amsterdam en het Leidsebosje met daarin het Boomzagertje. Daar tegenover bevindt zich Stadhouderskade 5. Aan de Roemer Visscherstraat staan de Zevenlandenhuizen. Ook het Vondelparkpaviljoen bevindt zich in Oost. In Midden staat de Hollandsche Manege tussen de Overtoom en Vondelstraat, ze is de oudste manege van Nederland. In Midden bevinden zich tevens de Vondelkerk en het Orgelpark (Gerard Brandtstraat). In West bevinden zich straatjes als het Johannapark, de Schoolstraat en de Frederiksstraat. Het meest westelijk gelegen bouwblok ligt aan de Zocherstraat, vernoemd naar de landschapsarchitecten van het Vondelpark.

De Overtoombuurt is een buurt in Amsterdam-West (tussen 1990 en 2010 Stadsdeel Oud-West). De buurt is vernoemd naar de doorgaande straat de Overtoom. De buurt wordt begrensd door het Vondelpark, de Singelgracht, het Jacob van Lennepkanaal en de Kostverlorenvaart. Van 1990 tot 2010 vormde de Overtoombuurt de zuidelijke helft van het stadsdeel Oud-West. Het stadsdeel onderscheidt binnen de Overtoombuurt de volgende sub-buurten: de Cremerbuurt, de Helmersbuurt en de Vondelparkbuurt. Tot 1896 lag de buurt voor het grootste gedeelte in de toenmalige gemeente Nieuwer-Amstel en werd toen door Amsterdam geannexeerd. Belangrijke straten, met winkels en trams (1, 3, 12), zijn de Overtoom en de 1e Constantijn Huijgensstraat. In deze buurt lag van 1891 tot 1983 het grote Amsterdamse ziekenhuis het Wilhelmina Gasthuis (WG). Op het terrein van het WG bevinden zich nu woningen, bedrijven en ateliers.

Vondelpark 4 is een gebouw in Amsterdam-Zuid, Oud-Zuid. Het gebouw is een van de acht gebouwen die ook daadwerkelijk een adres heeft in dat park. Het gebouw werd in opdracht van de Vereeniging tot oprichting van een Rij- en Wandelpark, het latere Vondelpark, neergezet vanwege de benodigde bemaling in de buurt van de Overtoom en de daar liggende Kattensloot. Het dateert uit ongeveer 1880 en is neergezet in de neorenaissancestijl, tweede helft van de 19e eeuw. De architect is onbekend, hoewel soms Willem Hamer jr., later verantwoordelijk voor het Vondelparkpaviljoen, wordt gezien als de schepper van dit gebouw. Na de demping van de Overtoom rond 1903 werd het gemaal, dat zich in het voorhuis bevond, nutteloos en buiten werking gezet; de woning werd omgebouwd tot parkopzichterswoning; het kreeg toen ook een uitbreiding met achterhuis, dat er qua bouwstijl heel anders uitziet. Het oorspronkelijke gebouw is opgetrokken uit baksteen boven een plint van natuursteen. In de voorgevel zijn drie traveeën zichtbaar met een toegang in een risaliet; boven de toegang met bovenlicht is een uitkragende lijst te zien ondersteund door consoles; geheel bovenin bevindt zich een ronde klok. Ook boven de vensters in de "oudbouw" zijn waterlijsten terug te vinden, zo ook boven de blindvensters. Onder de gepleisterde cordonband zijn rozetankers zichtbaar. Vensters in de nieuwbouw hebben houten zonweringen in de vorm van luiken. De voorgevel van het gebouw doet enigszins chaletachtig aan met uitkragende zadeldaken. In de jaren tien van de 21e eeuw is er een buitenschoolse kinderopvang gevestigd. Het gebouw werd in 1996 opgenomen in het monumentenregister vanwege de historisch-functionaliteit binnen het totale Vondelpark, dat zelf ook een rijksmonument is. Het gebouw werd na die tijd nog lichtjes aangepast (zie beide foto's).

Getekend is een artistiek kunstwerk in Amsterdam Oud-West. Het kunstwerk uit de categorie gezichtsbedrog werd in 2006 geplaatst door kunstenaar Hans van der Pas. Aan het begin van de Kanaalstraat, daar waar zij begint aan de Nicolaas Beetsstraat werd in de periode dat het grondgebied nog tot gemeente Nieuwer-Amstel behoorde, een tweetal panden neergezet (architect onbekend). Kanaalstraat 1 en 3 bestonden uit een begane grond, twee verdiepingen en een zolderetage. Deze zolderetage werd voorzien van dakkapellen met klauwhamers. Het stel werd grotendeels symmetrisch gebouwd. De gebouwen werden in de loop der jaren verbouwd waarbij er een verdieping op werd geplaatst en er kwam een nieuwe zolderetage met nieuwe moderne dakkapellen (rechthoekig zonder versieringen). Wat de verbouwing had gewijzigd bleef zichtbaar, de afwijkende kleur van de nieuwe bakstenen, voeging en techniek vormen ook in 2021 voor een zichtbare scheiding tussen oud- en nieuwbouw. Het meest opvallend was de kleurscheiding op de zijgevel van nr. 1. Deze stak al sinds de oorspronkelijk bouw als blinde gevel af boven een onderstuk (stenen bergplaats) tussen de achtergevel van Nicolaas Beetstraat 116 en Kanaalstraat 1. Kunstenaar Hans van der Pas Liet zich door de verandering inspireren, hij liet die zijgevel reinigen en bracht tekening aan, waarbij het lijkt of er een aan de gevel van de gebouwen een bovenstuk hangt. Stadstekenaar Romy Muijers legde het kunstwerk in 2017 op tekening vast. Van Hans van der Pas zijn in de wijk Sporenburg drie “gevelstenen” te zien.

Eerste Helmersstraat is een straat in de Helmersbuurt in Amsterdam-West.

Overtoom 241 in Amsterdam, bekend als Villa Betty, is een rijksmonument in Amsterdam-West (Oud-West). Het ligt in een tuin tussen Overtoom en Vondelpark en staat dichter tegen het park dan tegen de weg. Het pand werd vanaf oktober 1877 in baksteen opgetrokken op een natuurstenen plint. Het terrein lag toen binnen de gemeente Nieuwer-Amstel en de Overtoom was nog een waterweg. Er is een "eerste steen" aangebracht dragende de naam “P.H.F.M. Smithuijsen 2 jaren october 1877” (Petrus Hendricus Franciscus Maria, geboren 1875, dan dus 2 jaar oud). Het gebouw ontworpen door Peter Laarman werd gebouwd in opdracht van tabakshandelaren Franciscus Antonius en Petrus Hermann Franciscus Smithuijsen, die laatste was ook gemeenteraadslid van Nieuwer-Amstel. Petrus trok even later in een kleine villa aan de Gerard Brandtstraat, dan nog H.G. Kosterstraat genoemd. De architect maakte gebruik van stijlkenmerken uit diverse perioden gecombineerd tot eclecticisme. Zo zijn er tekenen van chaletstijl en jugendstil te vinden. Al vrij vlot (1900) kreeg het gebouw onder beheer van de nieuwe eigenaar en tabakshandelaar Eduard Adolph Lehmann (2 oktober 1875 - 30 april 1933) een nieuw interieur. Hij wist het voor 80.000 gulden te bemachtigen toen de weduwe van Petrus het hoofdgebouw moest verkopen. Diezelfde Lehmann liet het gebouw constant aanpassen waarbij Gerrit van Arkel, Jos Cuypers en D.F. Slothouwer betrokken waren. Er kwamen Hollandse, Franse, Arabische, Chinese en Engelse kamers en een Empire- en Mechelse kamer. Uit een bedrijfspand aan de Warmoesstraat werd een plafondversiering overgebracht. In 1900 trouwde Lehmann met Clara Betty von Hunteln (5 mei 1880 - 19 december 1980), dochter van een procuratiehouder; de villa kreeg haar naam Villa Betty. Haar naam is tevens terug te vinden in wederom een "eerste steen" Betty Lehmann-von Hunteln, 7 juni 1900 voor een poort, stal en koetshuis (later garage) aan Overtoom 243-245. Een hele ris kunstenaars bracht ooit een bezoek aan de villa, zoals George Hendrik Breitner (hij woonde aan de overkant), Isaac Israëls, Hendrik Willem Mesdag etc. Betty werd in die dagen koningin van de Overtoom genoemd. Von Hunteln hertrouwde in 1937 met medicus Cornelius Ubbo Ariëns Kappers, die ook in de villa kwam wonen. In 1980 overleed Betty van Hunteln en kwam het gebouw kwam in 1983 in handen van Ronnie van de Putte, berucht speculant in Amsterdam, maar hij belandde in de cel. Het kwam nog in datzelfde jaar in handen van vastgoedmagnaat Nicolaas (N.P.J.) Sandmann, die zijn beheer van onroerend goed onderbracht in de Stichting Villa Betty. Op 19 oktober 1995 werd het tot rijksmonument verklaard. Daarna werd nog een serre aangebouwd, welke niet onder het monument valt (gegevens 2019). John de Mol heeft het gebouw proberen te bemachtigen; hij zou 34 miljoen hebben geboden, maar de nieuwe eigenaar werd hij niet. Opname in het monumentregister vond plaats vanwege toegepaste historische interieurstijlen uit verschillen landen en algemeen belang van architectuur- en cultuurhistorische waarde. Er zijn allerlei decoraties in de gevel aangebracht zoals friezen, hoekstenen, sluitstenen en bijzonder metselwerk. Ook de unieke plaats van de villa in een royale tuin aan het Vondelpark was reden het gebouw tot monument te verklaren. Het gebouw is vanaf de openbare weg nauwelijks te zien; het ligt circa 100 meter vanaf de Overtoom. Op het terrein ligt een tennisveld en over een vijver in de tuin ligt een brug; dat een apart rijksmonument vormt, maar nog onbekender is dan de villa. De film Brandende liefde van Ate de Jong is deels opgenomen in de villa.

Voor de verpleging is een artistiek kunstwerk in Amsterdam Oud-West. Het is een eerbetoon uit 1992 van kunstenaar Liesbeth Pallesen (1955) aan verpleegkundigen Anna Reynvaan en Jeltje de Bosch Kemper. Zij hielden op 4 en 5 oktober 1892 twee samenkomsten in het kader van "Congres voor Ziekenverpleging" in vrijgehouden zalen binnen het Wilhelmina Gasthuis. Motto: Bij de beschaafde vrouw de lust om zich aan het edele werk der ziekenverpleging te wijden meer en meer op te wekken. Uit deze congressen zou een jaar later de "Nederlandsche Bond voor Ziekenverpleging" ontspruiten, die echter te weinig voor de verpleegkundigen deed en in 1900 al werd opgevolgd door "Nosokómos", de voorloper van "Verpleegkundigen en Verzorgenden in Opstand" (VVIO, 1988-1989), "Nederlandse Maatschappij voor Verpleegkunde" (NVM, 1989-1991) en uiteindelijk NU'91. Het beeld bestaat uit twee objecten uit brons. Het ene object is een lantarenpaal annex leeslamp; het ander een lessenaar. Op die lessenaar ligt een boek met opengeslagen bladzijden, waarop twee portretten van de verpleegkundigen te zien is en de tekst Samenkomst van belangstellenden in de ziekenverpleging, 4 en 5 oktober 1892. Beide objecten zijn versierd door beeltenissen uit de verpleegkunde, zoals een injectienaald. Ook een verwijzing naar een van de voorlopers van het Wilhelmina Gasthuis ontbreekt niet; een portret van een dokter (snaveldokter of pestmeester) uit het Pesthuys, dat daar eerder stond. Ook Aletta Jacobs wordt genoemd. Het ensemble staat op het Jeltje de Bosch Kemperpad, aangelegd op de voormalige terreinen van het Wilhelmina Gasthuis.

Anna van den Vondelstraat is een straat in Amsterdam-West. Voor zover bekend heeft geen enkele andere straat in Nederland die naam.

De Waterspeelplaats of Waterspeeltuin Vondelpark is een speelplaats midden in het Vondelpark, Amsterdam-Zuid. De speelplaats ligt nabij het Kattenlaantje.

Arie Biemondstraat 105-111 is een gebouwencomplex in Amsterdam Oud-West. Op deze plaats stond rondom de eeuwwisseling een brandweerkazerne aan de Nicolaas Beetsstraat, hoek Jacob van Lennepkanaal/-kade. Op het terrein meer oostelijk werd druk gebouwd aan het Wilhelmina Gasthuis, dat keer op keer uitgebreid werd met nieuwbouw en waarvoor delen van de aanwezige gebouw gesloopt moesten worden. De brandweerkazerne onderging dat lot om vanaf 1928 plaats te maken voor de bouw van het pathologisch-anatomisch laboratorium van het Wilhelmina Gasthuis, dat moest uitgroeien tot academisch ziekenhuis. De voorbereidingen van de bouw werd getroffen door een staking van zand- en grindvervoerders; de gemeente had een rekening laten open staan. Het laboratorium werd gebouwd naar een ontwerp van Allard Remco Hulshoff werkend voor de Dienst der Publieke Werken van Amsterdam. Hij kwam met een gebouw in de stijl van de verstrakte Amsterdamse School en zakelijk expressionisme. Hij schreef kubische bouwvolumes voor met veel rechthoekige vormen en bakstenen uiterlijk. Verder opvallend zijn de teruggetrokken verdiepte vensters, ook strikt rechthoekig. Het gebouw bestaat uit een centraal deel met twee zijvleugels. In en om het gebouw zijn diverse beeldhouwwerken van Hildo Krop te vinden, die verwijzen naar dit gebruik. Beelden van Krop zijn: hardstenen beelden in de pijlers voorstellen een man met pijl-en-boog; een man met neerdalende vogel, een vrouw met handen naast de schouders, een vrouw met kelkbloem, een vrouw met vlammend hart in de hand, een vrouw die een vogel koestert in haar hand, een man met phoenix en een man met een zittende adelaar beelden Troost (mensenpaar) en Herinnering (vrouwenfiguur met klokbloem) op hekpijlers, eveneens in hardsteen. Het Wilhelmina Gasthuis bleef maar uitbreiden en in de jaren zestig verrees aan de Eerste Constantijn Huygensstraat een nieuw laboratorium, maar dan van de hand van Johan Sargentini (ook van Publieke Werken). Dit gebouw, bekend als Jan Swammerdam Instituut, werd in de daaropvolgende jaren steeds meer gezien als een van de lelijkste gebouwen van de stad. Het nieuwe laboratorium was destijds nodig omdat het academisch ziekenhuis moest blijven reorganiseren. Echter omstreeks dezelfde tijd werd besloten een geheel nieuw medisch complex te bouwen, het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam-Bijlmermeer. Het complex van het WG aan de Eerste Helmersstraat werd daarop langzaamaan ontruimd. Enkele gebouwen werden gesloopt. In 2004 ging het “nieuwe” laboratorium van Sargentini tegen de vlakte. Twee jaar daarvoor, 8 februari 2002 werd het oude laboratorium, aangewezen als rijksmonument (nummer 524816). In 2017 dient het gebouw tot bioscoop en restaurant, waarbij: de naam van de bioscoop Cinema Lab 111 verwijst naar het voormalig gebruik en het straatnummer aan de Arie Biemondstraat, die pas in 1985 haar naam kreeg en op zich weer een vernoeming is naar Arie Biemond, neuroloog van het WG de naam van het restaurant Strangelove verwijst naar de gelijknamige film van Stanley Kubrick uit 1964. Opgemerkt wordt dat Cinema Lab 111 een project is van het Smart Project Space, dat juist moest vertrekken uit het toen te slopen Jan Swammerdam Instituut.