Mama Aïsa

Brug 1141 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. De betonnen liggerbrug ligt officieel in de straat Kleiburg, maar die heeft aan alle kanten uitlopers. Een van die uitlopers loopt naar een eilandje (diameter 21 meter) in wat de Grubbezee (vernoemd naar de flat Grubbehoeve) of Colakreek (naar de Surinaamse Colakreek, maar vooral dankzij het leeggieten van Colaflessen tijdens een festival) wordt genoemd. Op dat eilandje staat het beeld Mama Aïsa van Chaim Oren. Het eilandje kan alleen bereikt en verlaten worden via brug 1141. Architect Dirk Sterenberg van de Dienst der Publieke Werken ontwierp een anderhalve meter brede voetbrug, die de verbinding verzorgde tussen gebieden rondom Grubbehoeve en Kleibrug. De brug kreeg het uiterlijk mee van meerdere bruggen in deze buurt, de zogenaamde maaiveldbruggen, zie bijvoorbeeld brug 1110. Ook hier werden iele zwart/grijze leuningen, een borstwering met ankergaten en een nummerplaat tussen de leuningen toegepast. Bij herinrichting van het gebied tussen de twee flats werd hier een open water gegraven. Brug 1141 leidt sindsdien alleen maar naar het eilandje waarop het beeld staat.

De Bijlmerdreefmetrobrug (brug 1613) is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost bestaande uit twee enkelvoudige spoorviaducten van elk 1100 meter lang.

Brug 1142 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. De voetbrug is gelegd over een gracht die de G-buurt van de K-buurt scheidt. Ze werd in 1968/1969 gebouwd. Het ontwerp van deze brug, maar ook van tientallen andere in de omgeving, is afkomstig van Dirk Sterenberg van de Dienst der Publieke Werken. De serie, waarvan ook brug 1110 deel uit maakt, is te herkennen aan de iele leuningen, gaten in de borstwering en het nummerplaatje in de leuningen. De overspanning wordt verzorgd door betonnen liggers. De vier meter brede brug van 14,5 meter lengte ligt tussen de straten/flats Groeneveen en Kleiburg. In het zuiden landt ze onder wat lange tijd het langste viaduct van Amsterdam was: Bijlmerdreefmetrobrug. de brug valt geheel in het niet ten opzichte van de enorme Bijlmerdreefmetrobrug (brug 1613) van Sterenbergs collegae Sier van Rhijn en Ben Spängberg.

Brug 1140 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Het voet- en fietsbrug werd aangelegd om de verbinding te maken tussen de de G-buurt en K-buurt. Aan de noordkant waren er de honingraatflats Grubbehoeve en Grunder. Aan de zuidkant Kleiburg en Koningshoef. Daartussendoor slingert het kilometerslange Gaasperparkpad, een hoofdverkeersader voor voetgangers en fietsers. Om water over te steken ontwierp Dirk Sterenberg met de Dienst der Publieke Werken de zogenaamde maaiveldbruggen. Bijna alle voet- en fietspaden in de Bijlmermeer liggen op maaiveldniveau, daar waar het autoverkeer op verhoogde dreven was geplaatst. Het type brug is ook in de 21e eeuw nog talrijk aanwezig in de wijk; een aantal moest echter plaatsmaken voor sanering etc. De maaiveldbruggen zijn herkenbaar aan de borstweringen met ankergaten, de specifieke grijze leuningen met blauwe balusters en het nummerplaatje in die leuningen. Ook de “buiten de brug” staande lantaarn is een regelmatig terugkerend onderdeel van dat brugtype. De brug is een broer van de even verderop liggende brug 1134. De brug kijkt uit op de blinde zijgevel van flat Kleiburg. De brug overleefde de sanering van de buurt, waarbij de flats Grunder en Koningshoef werden gesloopt.

Totem today is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Het bestaat uit een aantal marmeren zuilen, waarop teksten staan, die volgens de kunstenaar Jennifer Tee verwijzen naar mijlpalen in de geschiedenis van de mensheid en de verwachting van de nabije toekomst met de (schijnbare) tegenstelling technologie en spiritualiteit. Zo zijn er palen met de teksten Belonging, Local myths, Open horizon, Tussenstaat, Origin present, Public Assembly, Walk of life, The everyday, The soul of limbo en Gathering of people. Zelf noemde de kunstenares het een rite de passage, een ritueel bij overgang nieuwe werkelijkheid. De zuilen zijn geïnspireerd op de kolommen die de Bijlmerdreefmetrobrug dragen. Het kilometerslange viaduct loopt over doorvoerwegen en grasvelden, die werden gezien als onbestemd gebied. Een deel daarvan werd opgevuld met het kunstwerk dat Tee ontwierp met in het achterhoofd juist die onbestemdheid van het gebied, waar ze meer de nadruk op de beleving wilde leggen. De zuilen vormen een patroon met de veel grotere en dikkere zuilen van de metrobaan. Er staan twee rijen van vijf zuilen, die gemaakt zijn van carraramarmer en afmetingen hebben van 28 x 28 x 450 cm (lengte, breedte, hoogte). Het kunstwerk kwam er dankzij de manifestatie Internationale kunst in de Bijlmer, dat van mei tot juli 2009 gehouden werd onder de titel Straat van Sculpturen. De palen hadden er al een lange reis opzitten; ze werden in Buitenpost, Friesland gefabriceerd. Koningin Beatrix der Nederlanden kwam de groep op 9 mei 2009 onthullen. Het zou met een kostprijs van meer dan 100.000 euro het duurste artistieke kunstwerk van Amsterdam-Zuidoost zijn. In 2010 maakte Tee opnieuw een zuil Open myths, die bestemd was voor een tentoonstelling in het Engelse Birmingham.

Het Bijlmermuseum is een sinds mei 2019 gemeentelijk beschermd stadsgezicht en parkachtig (woon)gebied in de Amsterdamse wijk Bijlmermeer (G/K-buurt) in Amsterdam-Zuidoost. Het betreft het tussen 1969 en 1972 gebouwde deel van de Bijlmer tussen de Bijlmerdreef, 's-Gravendijkdreef, Karspeldreef en Groesbeekdreef. Niet het gehele gebied hierbinnen, alléén de overgebleven zes flatgebouwen Gooioord, Groeneveen, Grubbehoeve, Kikkenstein, Kleiburg en Kruitberg, met de 1100 meter lange viaducten (brug nr. 1613) van de Bijlmerdreefmetrobrug/Metrolijn 53 en de parkachtige openbare ruimte er tussen vormen het beschermde gebied. Kenmerkend middelpunt is Het groeiend monument deels ontworpen door Herman Hertzberger ter herdenking van de minstens 43 slachtoffers die hier vielen bij de Bijlmerramp in 1992. Het gebied is, met nog enkele (kleine) andere delen van de Bijlmer het restant van het grootschalige woningbouwplan met hoogbouwflats in honingraatvorm van de Bijlmer uit de jaren zestig en zeventig, waarvan sinds 1992 meer dan de helft is gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Kort na de eerste sloopplannen uit de jaren tachtig werd uit kringen van architecten en bewoners er voor gepleit om het grote Bijlmerplan voor mogelijke sloop te behoeden en te behouden als "mijlpaal in de moderne stedenbouwkundige en volkshuisvestelijke ideeënontwikkeling in de twintigste eeuw." In 1980 duidt architect Rem Koolhaas de Bijlmermeer dan ook als volgt: "Daar staat een hoeveelheid architectuurgeschiedenis die ons allen aangaat." Daarna pleitte Pi de Bruin – architect en bewoner – voor het aanwijzen van de Bijlmermeer als monument. De in 2008 opgerichte 'Stichting Bijlmer Museum' heeft jarenlang geijverd om een deel van de Bijlmer in zijn oorspronkelijke opzet te behouden. Er is uiteindelijk bijna veertig jaar overheen gegaan tot de aanwijzing van het betreffende (restant van het) gedeelte van de Bijlmer tot Beschermd Stadsgezicht. Van het oorspronkelijk zogenaamde G/K-kwadrant, nu bekend als Bijlmermuseum, werden tussen 1992 en 2003 twee flatgebouwen gesloopt: Groeneveen (gedeeltelijk) en Klein-Kruitberg na de Bijlmerramp in 1992, en twee geheel: Koningshoef in 1999 en Grunder in 2003. Ook werden alle bijbehorende parkeergarages uit de oorspronkelijke opzet afgebroken. De laatste twee flatgebouwen werden vervangen door de laag- en nieuwbouwbuurten Koningshof en Nieuw-Grunder. Voor Grubbehoeve en Kleiburg waren er in 2002 en 2012 ook sloopplannen. Uiteindelijk bleven deze gebouwen gespaard mede door stadsdeel Zuidoost en bewonersinitiatieven. Het omliggende groene en parkachtige Bijlmermuseum gebied is sinds 2001 (in verschillende fases) vernieuwd in Engelse landschapsstijl en kent een aantal hotspots zoals eerder genoemd het "Groeiend Monument", maar ook het Mama Aïsa (Moeder Aarde) standbeeld door Chaim Oren in 1986 bij het water Grubbezee, kunstwerk Tayouken Piss (Les Pisseurs d'Amsterdam) door Pascale Marthine Tayou in 2009 onder de Groesbeekdreef, en een vrij toegankelijk speel- en sportpark met onder andere een sprintbaan, 3 voetbalveldjes, fitnesstoestellen en tennisbanen.

Grubbehoeve is een straat en flatgebouw in Amsterdam-Zuidoost. De straat en flat kregen hun naam op 25 juni 1969 waarbij vernoemd werd naar boerderij Grubbe Hoeve nabij Albergen. De flat was in 1969 opgeleverd in een serie van vier honingraatflats ten zuiden van de Bijlmerdreef: Gooioord, Groeneveen, Grubbehoeve en Grunder. Het basisprincipe was voor alle vier de flats hetzelfde, hoogbouw met galerijen en een gemeenschappelijke ruimte. Per flat was een architect ingeschakeld, die binnen die richtlijnen mocht ontwerpen; voor Grubbehoeve was dat Fop Ottenhof. Grubbehoeve werd opgebouwd uit drie segmenten en heeft een plattegrond in de vorm van een schematisch weergegeven rivierbedding, een middenstuk met twee vleugels. De honingraatflats brachten niet het verwachte succes, werd al amper zes jaar na oplevering geconstateerd. De eerste flat die een hevige wijziging onderging was Groeneveen. Deze flat werd getroffen door de Bijlmerramp in 1992; het gevolg was dat twee van de vijf segmenten moesten worden afgebroken. De Bijlmerramp zorgde ervoor dat het gebied rondom die flat grondig gesaneerd werd; hoogbouw maakt daarbij plaats voor laagbouw. Het betekende voor de drie overgebleven ongewijzigde flats dat Grunder gesloopt werd en dat de parkeergarages behorend bij die drie flats werden gesloopt. Er werd lang over Grubbehoeve vergaderd, de flat kwam steeds verder leeg te staan door junkies en andere onverlaten. Vooral werd de toenmalige binnenstraat gebruikt door drugsverslaafden, daklozen, dealers en andere mensen, zodat ze toch droog bleven en soms moeilijk te vinden waren, in de 400 meter lange binnenstraat, met veel "schuilplekken". Overgebleven bewoners wilden hun ruime woningen echter niet kwijt. Grubbehoeve kreeg twee onderdoorgangen voor voet- en fietspaden, bovendien kreeg het de heuvelbrug 1437, die aansloot op de galerij op de eerste verdieping. De onderdoorgangen bestaan nog, de heuvelbrug is gesloopt. Het zou uiteindelijk tot 2003 duren voordat een grootscheepse renovatie en herindeling op gang kwam onder leiding van Koen Crabbendam van CASA Architecten. De belangrijkste elementen waren daarin het verdwijnen van de privéboxen op de begane grond; daar kwamen woningen en kantoren voor in de plaats en gedeeltelijke afscherming van de loopstraten met glas. De eigenaar Rochdale wist een aantal van de 313 flats verdeeld over tien verdiepingen (waarvan negen verdiepingen met een galerij, met trap en lift bereikbaar) te verkopen onder de noemer Koop je eigen Bijlmer (KJEB), waarbij je eigenlijk een casco koopt, die je zelf verder mag afbouwen. Het betekende opnieuw een gedeeltelijke teloorgang; de kopers hadden geen enkele binding met de flat dan dat ze er woonden en opnieuw ging de flat achteruit. Toen in 2009 de renovatie van de gehele flat klaar was, bleek de situatie gestabiliseerd. Overleg tussen bewoners (onder andere Bijlmerbelievers), Bijlmermuseum, woningbouwvereniging en architecten bleek de samenhang (een van de uitgangspunten in de Bijlmermeer) te herstellen. Overgebleven zijn dan 150 sociale huurwoningen en 163 koopappartementen. De verbouwing kostte circa dertig miljoen euro. Speciaal voor deze flat is de collectieve ruimte bewaard gebleven. Op de begane grond zijn allerlei bedrijven en winkels, ook gezamenlijke bergingen voor fietsen, die niet zo veilig zijn als ze lijken. Op de eerste etage bevinden zich appartementen die veelal via een afgesloten portiek op de begane grond (aan de straatzijde) bereikt kunnen worden. Boven de hal en boven de gezamenlijke bergingen, zijn ook appartementen. De binnenstraat, is op een klein 'historisch' stukje na verdwenen tijdens de grote renovatie. Naar eigen zeggen van het architectenbureau won ontwerp en uitvoering van de renovatie de Zuidoost Architectuurprijs 2009 en de Metropoolprijs voor gebiedsontwikkeling 2009. Grubbehoeve is de naamgever van een vijver ten zuiden van de flat; deze heet in de volksmond Grubbezee; daarin staat het beeld Mama Aïsa, een idee van Henno Eggenkamp, die al vanaf het begin in de Grubbehoeve woont.

Op de blinde zuidelijke zijgevel van flat Groeneveen in Amsterdam-Zuidoost is een titelloos artistiek kunstwerk te zien. Het wordt zowel omschreven als Schotels, Spiegels, maar ook als monument. Kunstenaar Rein Jelle Terpstra was/is gefascineerd door het gebruik van pailletten, versierselen aangebracht op kleding binnen welke cultuur dan ook. Het beeld is dan ook deels een verwijzing naar de multiculturele samenleving in Amsterdam-Zuidoost. Hij vertaalde de pailletten naar een soort spiegels op de blinde zuidelijke gevelwand van flat Groeneveen. Kijkend naar het beeld dat hoog in de gevel is aangebracht zie je in de weerkaatsing de omgeving met flats, parken, eigenlijk het complete landschap terug. Een andere functie van de paillette, amulet, zou de omgeving moeten vrijwaren van (verder) ongeluk. Groeneveen was namelijk samen met Klein Kruitberg een flat, die getroffen werd door de Bijlmerramp. De kunstenaar wilde er niet rechtstreeks naar verwijzen, maar verpakte het in ruimere zin. Het heeft een tweeledige werking. Het haalt de omgeving binnen, maar weerkaatst die ook naar buiten. Anderen vonden het een verwijzing naar de vele schotelantennes, die hier ten tijde van kabeltelevisie te zien waren. Volgens de site van de kunstenaar bestaat het kunstwerk uit achtendertig roestvaststalen schalen waarop hier en daar zwarte folie waarop zelf beelden zijn aangebracht. Het kwam tot stand met steun voor het Amsterdamse Fonds voor de Kunst en woningcorporatie Patrimonium, dat opging in Rochdale.

Brug 1139 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Het voet- en fietsbrug werd aangelegd om de verbinding te maken tussen de de G-buurt en K-buurt. Aan de noordkant waren er de honingraatflats Grubbehoeve en Grunder. Aan de zuidkant Kleiburg en Koningshoef. Daartussendoor slingert het kilometerslange Gaasperparkpad, een hoofdverkeersader voor voetgangers en fietsers. Om water over te steken ontwierp Dirk Sterenberg met de Dienst der Publieke Werken de zogenaamde maaiveldbruggen. Bijna alle voet- en fietspaden in de Bijlmermeer liggen op maaiveldniveau, daar waar het autoverkeer op verhoogde dreven is geplaatst. Het type brug is ook in de 21e eeuw nog talrijk aanwezig in de wijk; een aantal moest echter plaatsmaken voor sanering etc. De maaiveldbruggen zijn herkenbaar aan de borstweringen met ankergaten, de specifieke grijze leuningen met blauwe balusters en het nummerplaatje in die leuningen. Ook de “buiten de brug” staande lantaarn is een regelmatig terugkerend onderdeel van dat brugtype. De brug is een broer van de even verderop liggende brug 1134. De brug kijkt uit op de blinde zijgevel van flat Kleiburg. De brug overleefde de sanering van de buurt, waarbij de flats Grunder en Koningshoef werden gesloopt.

Brug 1143 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Deze maaiveldbrug (in tegenstelling tot dreefbruggen) werd neergelegd bij de flat Groeneveen. Bij de planning van de bebouwing in de Bijlmermeer stroomde een gracht of afwateringstocht onder een van de secties van die flat door. Voor voetgangers en fietsers had de plaatselijke infrastructuur behoefte aan twee kunstwerken, de uiteindelijke brug 1143 en brug 1144. Net zoals elders in de wijk werd hier een voet- en fietsbrug neergelegd ontworpen door Dirk Sterenberg en de Dienst der Publieke Werken. Deze bruggen met betonnen liggers zijn nog op tal van plaatsen terug te vinden bij de honingraatflats, waarvan Groeneveen er een is. De bruggen zijn herkenbaar aan de borstweringen met ankergaten, de ronde, iele leuningen, nummerplaatje tussen de leuningen en lantaarn buiten de overspanning. Opvallend bij bruggen 1143 en 1144 is dat een deel van de borstweringen haaks op de brug staat. De brug overleefde de Bijlmerramp van 1992; het zat net niet in het deel dat getroffen werd. Toen een deel van de flat afgebroken werd kwam ze in open terrein te liggen en vormt samen met brug 1144 en Pa Sembrug (brug 1145, versie 2) een bruggenstelsel dat ook elders in de wijk te vinden is, zoals bij flat Frissenstein. Hier ter plekke is aan de hand van de drie bruggen en onderliggend water de contouren van het afgebroken deel van Groeneveen terug te lezen in het landschap.

Brug 1094 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. De brugserienummer reeks 1000-1099 bevat meest bruggen die werden gebouwd met de inrichting van de nieuwe woonwijk Bijlmermeer eind jaren zestig. De reeks stopte echter bij brug 1089, die rond 2007 gesloopt is. Bij de herinrichting van de wijk, die al in de jaren negentig begon pakte men bij de nummering de draad weer op. Zo stamt brug 1094 uit circa 2005. De honingraatflat Grunder was net als andere van dat type in ongenade gevallen. Ze werd in 2003 afgebroken om plaats te maken voor een wijk met eengezinswoningen (twee bouwlagen met dak) De grijze flat werd daarbij vervangen door wisselend gekleurde woningen, hetgeen de wijknaam Mi Akoma di Color opleverde. Het wijkje werd gebouw in de hoek van Bijlmerdreef en 's-Gravendijkdreef, waarbij eigenlijk de gehele plattegrond gewijzigd werd. Beide dreven waren al van dijklichaam naar het maaiveld verplaatst. De groenstrook tussen Grunder en Grubbehoeve werd eveneens afgegraven voor een gracht. Die gracht bracht met zich meet dat tussen de oude omgeving (Grubbehoeve) en nieuwe (Gaandeweg) twee overspanningen nodig waren om van de ene naar de andere wijk (en omgeving) te komen. Voor de voetgangers werd daarbij brug 1094 neergelegd. Deze gewelfde brug voert tussen twee landhoofden en wordt in het midden ondersteund door een gelast aan de twee brugpijlers. Buiten de brug zijn de brugpijlers verlengd om ruimte te bieden aan verlichting. De brug was niet naar ieders zin; ze is relatief steil daar waar de oude bruggen juist plat waren. De brug heeft in brug 1093 een broertje. Het Bijlmermuseum omschreef de brug in 2018 als “Een brug te hoog”. De brug, waarvan de ontwerper vooralsnog onbekend is verraderlijk; de ene zijde is op- en afrit; de andere kant heeft een steile trap.

Aan het Gaasperparkpad in Amsterdam-Zuidoost staat een titelloos beeld van Pjotr Müller. Bij de inrichting van de Bijlmermeer werd geld vrijgemaakt voor artistieke kunstwerken. Müller werd in een vrije opdracht verzocht een beeld te leveren dat geplaatst zou worden tussen de honingraatflats Grubbehoeve en Grunder. Hij kwam met een beeld van “spierwit” marmer, waarbij het lijkt of twee gedraaide staven met elkaar verstrengeld zijn. Het beeld is echter uit één brok marmer gemaakt, aldus het bijbehorend infobordje. Het beeld inclusief een drietraps sokkel viel door haar witte kleur op naast de eerder genoemde grijze flats. Het doet enigszins denken aan de spaarlampen van decennia later. Het beeld maakt deel uit van een verzameling beelden, die vanwege de sanering van de wijk verplaatst moesten worden, al was hier de verplaatsing gering. De verplaatsing was nodig in verband met de sloop van flat Grunder en een nieuwe stadsplattegrond die dat tot gevolg had. Het beeld stond eerst midden in de bebouwing, vanaf omstreeks 2005 bijna aan het (nieuwe) water.