Ruimtestructuur

Brug 1159 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost.

Brug 1099 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Alhoewel het brugnummer lijkt te wijzen op een bouw bij de inrichting van de wijk Zuidoost rond 1970 (bruggen 1001 tot en met 1087 zijn toen gebouwd), stamt deze brug uit 2010. Brug 1099 komt voort uit de herinrichting van het Bijlmerpark (na 2014 Nelson Mandelapark). Daarbij werden aan de noordzoom de waterlopen aangepast in verband met de benodigde waterberging in de wijk. Deze aanpassing zorgde ervoor dat er aan de noordzijde een nieuwe brug kwam: Brug 1099. Het ontwerp van de brug is afkomstig van Francine Houben van Mecanoo, die de gehele herinrichting van het park begeleidde. Zijn kwam met een brug van staal en composiet. Leuningen kregen net als de poorten tot het park lintmotieven mee. Die lintmotieven zijn ook terug te vinden in de duiding van de brug “Entree Circus”, een verwijzing naar Circus Elleboog, gevestigd in het in 2009 opgeleverde Bijlmer Parktheater.

Brug 1230 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Deze bbrug werd aangelegd rond 2010 in het kader van een herinrichting van het Bijlmerpark (na 2014 Nelson Mandelapark geheten. Aan de noordkant van het park werden ook de waterwegen destijds verlegd en daarbij werd grond weggegraven bij een hoek tussen twee waterwegen. Er ontstond een eilandje in het Gulden Kruispad; een voet- en fietspad dat zich al slingerend een weg baant door Zuidoost (ongeveer van de Holterbergweg tot aan de Weespertrekvaart). De herinrichting vond plaats onder leiding van Francine Houben van Mecanoo en zij ontwierp nieuwe bruggen alsmede toegangen tot het park. Deze twee objectsoorten kregen dan ook eenzelfde uiterlijk met metalen raamwerken waarin lintmotieven.

Brug 1167 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Eind jaren zestig van de 20e eeuw werd het Bijlmerpark (2014 hernoemd tot Nelson Mandelapark) ingericht. Het park kwam te liggen in een laagte ten westen van de Gooiseweg en ten oosten van de Flierbosdreef, die beide op een dijklichaam liggen. De afwatering van het park werd geregeld door aan de noord- en westzoom van het park een afwateringstocht aan te leggen. Om verbinding te krijgen met de buurten ten zuiden van het park werd onder het Bijlmerpleinpad een duikerbrug (brug 1167) gebouwd. Het ontwerp kwam van de Afdeling Bruggen van de Dienst der Publieke Werken. Voor de meeste bruggen ontworpen door medewerkers van die dienst is in de loop der jaren de specifieke architect bekend geworden (de dienst werkte als collectief), maar voor deze serie is de ontwerper onbekend gebleven. Bruggen 1111, 1124, 1125, 1126, 1127, 1128, 1129, 1131, 1150, 1152, 1162, 1165, 1172 en 1301 kregen hetzelfde uiterlijk mee. Ze zijn herkenbaar door: een verhoging in het landschap breed van opzet; voet- en fietspad zijn aan beide voorzien van een groenstrook hoekige balustraden die een aantal meters lager liggen dan de paden. Lopend of fietsend over de paden vallen de duikerbruggen nauwelijks op. Er is een doorvaartbreedte van circa 3 meter, maar deze is hypothetisch; er is hier geen scheepvaart mogelijk anders dan met kajak/kano. De koker is circa 30 meter lang. Deze duiker 1167 vormde vanaf 1969 samen met brug 1301 de verbinding tussen de wijken Huntum en Holendracht. Deze kwamen door de aanleg van de Gaasperdammerweg gevoelsmatig verder uit elkaar te liggen. De duikerbruggen leidden vanaf de jaren tachtig tot het viaduct (222P met Bijlmerpleinpad onder en Gaasperdammerweg boven. In 2014 begonnen de werkzaamheden rond de verplaatsing van de weg naar de Gaasperdammertunnel en veel kunstwerken sneuvelden daarbij. Vanaf 2021, wanneer de werkzaamheden zijn beëindigd leiden de duikerbruggen naar een voet- en fietspad, dat over het tunneldek voert.

Brug 1152 is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. Eind jaren zestig van de 20e eeuw werd het Bijlmerpark (2014 hernoemd tot Nelson Mandelapark) ingericht. Het park kwam te liggen in een laagte ten westen van de Gooiseweg en ten oosten van de Flierbosdreef, die beide op een dijklichaam liggen. De afwatering van het park werd geregeld door aan de noord- en westzoom van het park een afwateringstocht aan te leggen. Om verbinding te krijgen met de buurten ten noorden van het park, waar origineel het aanloopcentrum Bijlmermeer was gelegen werd er hier een combinatie van een brug (brug 1160) en een duikerbrug ook wel kokerbrug (brug 1152) gebouwd. Het ontwerp kwam van de Afdeling Bruggen van de Dienst der Publieke Werken. Voor de meeste bruggen ontworpen door medewerkers van die dienst is in de loop der jaren de specifieke architect bekend geworden (de dienst werkte als collectief), maar voor deze serie is de ontwerper onbekend gebleven. Bruggen 1111, 1124, 1125, 1126, 1127, 1128, 1129, 1131, 1150, 1152, 1162, 1165, 1172 en 1301 kregen hetzelfde uiterlijk mee. Ze hebben alle eenzelfde uiterlijk. Ze zijn herkenbaar door: een verhoging in het landschap breed van opzet; voet- en fietspad zijn aan beide voorzien van een groenstrook hoekige balustraden die een aantal meters lager liggen dan de paden. Lopend of fietsend over de paden vallen de duikerbruggen nauwelijks op. Er is een doorvaartbreedte van circa 3 meter, maar deze is hypothetisch; er is hier geen scheepvaart mogelijk anders dan met kajak/kano. De koker is circa 30 meter lang. De duikerbruggen overleefden de vernieuwingsslag rond 2010 van het park.

Het Bijlmer Parktheater is een theatergebouw in Amsterdam-Zuidoost. Het theater werd tussen 2005 en 2009 gebouwd in een groenstrook tussen het Anton de Komplein en het Bijlmerpark, dat sinds 2014 Nelson Mandelapark heet. Het gebouw werd op verzoek van het Stadsdeel gebouwd in het kader van een grootscheepse vernieuwing binnen die wijk. Paul de Ruiter ontwierp het ovaalvormige gebouw met een karakteristieke ronde gevel in overstek. De bouwkosten bedroegen vijfenhalf miljoen euro. Het theater werd in overleg met de toekomstige gebruikers gebouwd en ingericht. Er was financiële steun vanuit de Europese Unie. De zaal heeft maximaal 277 stoelen. Het theater biedt onderdak aan Circus Elleboog, Krater Theater, Jeugdtheaterschool en een theaterwerkplaats. Het gebouw kreeg als adres Anton de Komplein 240, maar ligt in feite aan het Gulden Kruispad.

Rona Batho is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost.

De Albert Helmanbrug (brug 1231) is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. De brug vormt de verbinding tussen het Anton de Komplein en het Nelson Mandelapark. Direct ten zuiden van de brug staat het beeld van Steve van Dorpel gemaakt door Nelson Carrilho. Daar is tevens het start- en eindpunt van een 2,1 km lang trimparcours door het park.

Steve(n) van Dorpel is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Zuid. Nelson Carrilho kreeg in 1990 het verzoek/een opdracht tot het maken van een beeld van voetballer Steve van Dorpel, in 1989 omgekomen tijdens de SLM-ramp. Initiatiefnemer voor het beeld was SV Bijlmer (Sportvereniging Bijlmer), waar Van Dorpel op jonge leeftijd begon te voetballen. Geld werd ingezameld door de Vrienden van Steve. Carrilho, meest werkzaam met vrije beelden, kreeg de opdracht mee dat in dit geval het beeld op Steve van Dorpel moest lijken; het beeld kwam dan ook in overleg met de familie tot stand. De moeder van Van Dorpel herkende haar zoon erin, aldus de kunstenaar. Carrilho beeldde de voetballen “met bal aan de voet” af. Bobby Haarms, hulptrainer bij AFC Ajax, kwam het beeld op 28 mei 1992 onthullen. Het beeld stond vanaf toen op een grasveldje aan de Flierbosdreef nabij het politiebureau. In 2010 werd het herplaatst in het Nelson Mandelapark. Het beeld is van brons en staat op een sokkel van cortenstaal. Op de sokkel is een plaquette geplaatst met de tekst: Steven van Dorpel13 december 1965 – 7 juni 1989Ter nagedachtenis aan “de parel van de Bijlmer” die samen met andere dierbaren is uitgevlogenom nooit meer terug te keren. Moge genade, vrede en liefde de jouwe zijn in volle glorie.Amsterdam, 28 mei 1992 De ramp zelf wordt herdacht door het Monument voor de vliegramp op 7 juni 1989 op het 's-Gravesandeplein (Amsterdam-Oost).

Gulden Kruispadbrug (brug 1045) is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Zuidoost. De combinatie van brug en viaduct uit de periode 1967-1971 met een overspanning van meer dan zestig meter en een breedte van 25 meter is gelegen in de Gooiseweg, die toen niet doorgetrokken werd richting Het Gooi, maar naar het hart van Amsterdam-Zuidoost. In die wijk ging de gemeente Amsterdam uit van gescheiden verkeersstromen. Bovenlangs voert de eerder genoemde Gooiseweg voor snelverkeer. Onderlangs loopt het voet- en fietspad Gulden Kruispad; een kilometers lang pad dat door de hele wijk slingert, dat hier vergezeld wordt door een afwateringstocht. Brug 1045 is een ontwerp van Dirk Sterenberg van de Dienst der Publieke Werken, dat nog het brugnummer 3148 droeg. Hij kwam hier met een variant in een serie bruggen die hij voor de Bijlmermeer ontwierp, te herkennen aan de randplaten. De variatie zit in de robuuste brugpijlers en de daarop gelegen jukken die het wegdek ondersteunen. Alles is uitgevoerd in relatief grote betonvlakken, de brug vertoont gelijkenis met brug 1048 in dezelfde weg. Echter hier zijn de brugpijlers haast uitgevoerd in abstracte beeldhouwwerken; de jukken zijn ten opzichte van brug 1048 smal gehouden. De uiteinden van de jukken dragen de lantaarns. De brug ging vanaf oplevering anoniem door het leven, alleen met de aanduiding brugnummer. In 2017 gaf de gemeente Amsterdam de brug haar naam , via het onderliggende pad een vernoeming naar een patriciërshuis in Beverwijk

De kus is een plastiek van Jeroen Henneman. Henneman kreeg inspiratie voor dit werk door het spelen met ijzerdraad en het werken met een soldeerbout met zilverdraad. Na enige bewerking ontstond iets wat op een kus leek. Henneman zag het als een ruimtelijke tekening. Henneman kreeg in 1979 het verzoek van de Koninklijke Bijenkorf Beheer een beeld te ontwerpen voor plaatsing bij het nieuwe hoofdkantoor aan de Frankemaheerd in Amsterdam-Zuidoost. In oktober was het ontwerp in handen van onder meer TNO om berekeningen te maken voor de fundering. Het plan was dat het beeld er in april 1981 zou staan. Het werd 1982 voordat het beeld er stond. De kus bestaat uit drie delen, samen ongeveer zestien ton wegend. De belangrijkste onderdelen zijn twee roestvrij stalen platen van 1,5 meter (man) en 30 centimeter breed (vrouw). Zij vormen twee gezichtsprofielen, die in de hoogte naar elkaar toe neigen en op de plaats van de lippen elkaar raken. Dit thema wordt pas zichtbaar als de toeschouwer er recht voor staat. In 1983 werd het beeld onderscheiden met de Nederlandse staalprijs (Nationale staalprijs) van de Stichting Staalcentrum Nederland (SSN), in 1985 kreeg het de Europese Staalprijs van de Europese staalconstructiebedrijven (ECCS). In 2007 maakte Henneman opnieuw een Kus, ditmaal voor Apeldoorn. De Koninklijke Bijenkorf trok in 2015 uit het kantoor en de nieuwe eigenaar van het gebouw wilde van het beeld af en in 2016 zijn plannen uitvoeren. Er is gezocht naar een alternatieve plek, waarbij de kunstenaar nog Rudi Fuchs in zijn hoedanigheid van curator van ArtZuid heeft ingeschakeld. Dat bleef zonder resultaat Het beeld kon nog net bewaard worden voor opslag. De kunstenaar moest toezien hoe zijn beeld op grove manier uit elkaar werd gehaald; hij had wel richtlijnen opgesteld, maar de aannemer hield zich daar niet aan. De gemeente Amsterdam ging samen met de kunstenaar op zoek naar een nieuwe plaats. Het beeld verdween vervolgens in opslag, maar er werd in die tijd gezocht naar een nieuwe plek. Het beeld bleek gewild bij andere stadsdelen, maar Zuidoost wilde het niet kwijt; het stadsdeel voelde "dat het beeld iets om trots op te zijn was" in de moeilijke perioden die het stadsdeel kende. Bij herplaatsing moest volgens de kunstenaar aan een tweetal eisen voldaan worden. Het beeld moest rondom vrij zijn (in verband met het contrast met de open lucht), maar tevens in een bebouwde omgeving (ook vanwege contrast). In de nazomer van 2019 werd bekend, dat De kus geplaatst wordt op het Anton de Komplein in Zuidoost, dat aan beide voorwaarden voldoet. Plaatsing kan echter niet zonder een paalfundering; het weegt circa 16.000 kilo; zonder goede fundering zou het in de bodem wegzakken. In oktober 2020 vond het daar plaats, niet direct op het plein, maar op een zuidelijk punt (richting politiebureau).

Het Nelson Mandelapark, tot 23 oktober 2014 het Bijlmerpark geheten, is een stadspark midden in de wijk Bijlmer in Amsterdam-Zuidoost. Het Bijlmerpark is oorspronkelijk aangelegd in 1969 en 1970. Sinds 1975 wordt hier jaarlijks het Kwakoe Zomerfestival georganiseerd. Het Stadsdeel Zuidoost heeft het park in de periode 2009-2011 opnieuw aangelegd, met medewerking van Francine Houben van het architectenbureau Mecanoo. In het 43 hectare grote park zijn onder andere sportvelden en een sport- en speelplek, mede ontworpen door jongeren en kinderen uit het stadsdeel. Verder zijn er een vlinderheuvel, een magnoliavallei en waterpartijen. Langs de randen van het Nelson Mandelapark komen in de toekomst woningen. In de bomentuin zijn de nationale bomen van de landen waar de inwoners van Zuidoost oorspronkelijk vandaan komen. Het park wordt begrensd door de Flierbosdreef, het Gulden Kruispad, de Gooiseweg en de Gaasperdammerweg (A9) en wordt doorsneden door de Karspeldreef. De renovatie was controversieel, omdat voor dit project 8.500 bomen moesten wijken en in het vernieuwde park veel minder groen terugkeerde, omdat het park ook andere functies kreeg, zoals waterberging. Het stadsdeel stelde echter dat het wegens verzakking noodzakelijk was om de grond op te hogen en dat de kap daarom onvermijdelijk zou zijn. Een klein deel van de bomen kon wel behouden blijven en werd teruggeplant. In vergelijking met het oude park kwam er meer diversiteit in de beplanting en er kwam er meer water, wat kansen biedt voor andere plant- en diersoorten. Voor de Bomenstichting en het radioprogramma Vroege Vogels was de heraanleg van het park aanleiding tot het openen van een meldpunt voor bomenkap. Op 21 november 2009 startte de aanplant van bomen. Er werden onder meer ceders, zwarte elzen, coniferen, krentenstruiken en de moerascyprus geplant. Ook kwamen er grote heesters, zoals witte, rode en roze magnolia's, die het voorjaar in het park aankondigen. De aanplant is al volwassen. De zeven kunstwerken, waarvan de oudste uit 1969 is (tevens het oudste kunstwerk van de Bijlmer) zijn behouden en sommige verplaatst. Ook is er een uitzichttoren met weids uitzicht over het park. In de zuidoosthoek van het park kwam een vlinderheuvel; een combinatie van een vlindertuin rondom een bijenboom (Tetradium danielli) met daarop een uitkijktoren. Ontwerp kwam deels van Marie-Laure Hoedemakers, die ook medeverantwoordelijk was van de inrichting van een sport- en speelruimte. Het op 21 augustus 2014 door het college van burgemeester en wethouders ingediende voorstel aan de gemeenteraad om de naam van het Bijlmerpark te veranderen in het "Nelson Mandelapark" als eerbetoon aan de in 2013 overleden Zuid-Afrikaanse politicus Nelson Mandela is aangenomen en per 24 oktober 2014 uitgevoerd. Het voorstel ging gepaard met het voorstel om in het park een gedenkteken te plaatsen, iets dat eerst in 2021 gerealiseerd werd met Rona Batho van Mohua Modisakeng.