Vijzelgracht (Amsterdam)

Vijzelgracht is een van de metrohaltes van metrolijn 52, ook wel de Noord/Zuidlijn genoemd. Het station, een ontwerp van Benthem Crouwel Architekten, is gelegen onder de Vijzelgracht, een in 1933 gedempte gracht tussen de Vijzelstraat en Prinsengracht en Weteringschans. Het station heeft een eilandperron van 125 meter lang en circa 9 meter breed. Er zijn twee toegangen, een voor het Maison Descartes en een ten noorden van het Weteringcircuit. De laatste toegang heeft twee uitgangen naar straatniveau, een aan de zuidwestzijde van de Vijzelgracht en een die uitkomt op de Weteringschans, ter hoogte van de haltes van de tramlijnen 1, 7, 19 en 24. Het bouwwerk ligt op een diepte van 26 meter onder NAP. Men verwacht dat het station een aantal van 22.000 in- en uitstappende reizigers per dag krijgt te verwerken. Het perron is alleen toegankelijk per lift en via roltrappen. De grote ondergrondse ruimte tussen beide toegangen is geschikt te maken voor een automatische parkeergarage. Dit zal voorlopig nog niet gerealiseerd worden. Indien in de verre toekomst een Oost/Westlijn via Weteringschans of Singelgracht wordt aangelegd, zal deze het station aan de zuidzijde passeren, boven de tunnels van de Noord/Zuidlijn langs en onder de zuidelijke entreehal door. Op circa 11 meter onder NAP is voor de Oost/Westlijn een station met kantperrons gedacht. In 2010 werd bij het station door onbekende kunstenaar(s) het beeld van de saunaman geplaatst. Dit is later weer verwijderd. In 2015 werden bovengronds zogenaamde Bögl-bankjes geplaatst met teksten van Anna Enquist. In 2020 kregen die gezelschap van Street Art Frankey's versie van een Rubiks kubus.

De Parkeergarage Vijzelgracht is een ondergrondse parkeergarage in Amsterdam-Centrum.

Our land is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Centrum. Kunstenaar Judith de Leeuw plaatste in 2015/2016 een muurschildering van Amy Winehouse op een blinde muur van hoekpand Vijzelgracht (huisnummer 47) en Fokke Simonszstraat. Deze muurschildering, die in korte tijd populair raakte en voor de doorbraak van De Leeuw zorgde, werd door de gemeente Amsterdam verwijderd omdat het desbetreffende gebouw een rijksmonument is. Buurtbewoners misten Amy Winehouse al snel en verzochten de gemeente om een nieuwe uiting van kunst in de openbare ruimte. De eigenaar van het gebouw Stadsherstel zag dat niet zitten omdat de te gebruiken verf de oude bouwmaterialen zou aantasten. Het werd vervolgens een jarenlang getouwtrek tussen kunstenaar en bewoners enerzijds en Stadsherstel anderzijds. De kunstenaar ging daarom op zoek naar een manier om een muurschildering aan te kunnen brengen zonder dat het gebouw aangetast zou worden. Die vond ze in "platigraff", een idee van Anje Lag. Het is een in Parijs doorgevoerd procédé dat antieke gevels niet aantast. De Leeuw moest vervolgens naar Parijs om de muurschildering aan te brengen op zes stroken van 1,5 meter breed en acht meter hoog. Ook had ze een vergunning aangevraagd in maart 2023, maar die werd door de gemeente Amsterdam geweigerd in mei van dat jaar. Onder andere Bureau Monumenten en Archeologie achtte het gebouw niet geschikt voor een muurschildering. Eenmaal in Parijs voltooid werd het kunstwerk naar Amsterdam gereden en op 1-2 oktober 2023 illegaal aangebracht. Illegale plaatsing was volgens De Leeuw noodzakelijk vanwege de alom aanwezige bureaucratie waarmee een straatkunstenaar met dergelijke grote objecten te maken krijgt. Een andere muurschildering van De Leeuw kreeg daarom al de titel Diversity in bureaucracy. Ook deze nieuwe manier van muurschilderen kon geen genade vinden bij bijvoorbeeld de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, die vroeg om verwijdering. Zij wezen ook op beschadiging van gevels, maar ook op een mogelijke precedentswerking. De Leeuw wil met de nieuwe muurschilderingen de overeenkomsten benadrukken van drie in haar ogen belangrijke religies in de stad en wereld: Jodendom, Christendom en Islam. Ze beeldde die af door respectievelijk davidster, kruis en maansikkel, waarbij die gedragen en gevoed worden door dezelfde wortels. Die wortels vinden dan ook hun weg naar de afgebeelde man en vrouw.

Aan de Vijzelgracht in Amsterdam-Centrum staat een titelloos kunstwerk. Het betreft dichtregels van Anna Enquist aangebracht op aantal zitbanken op een voetgangersgebied op het terrein van de in 1933 gedempte gracht. Na de herinrichting en herbestrating van de Vijzelgracht werd hier een aantal zitbankjes geplaatst. In 2015 werd op elk van de zes bankjes op een leuninglat een metaalplaat met daarop een tekst de stadsdichteres geplaatst. De tekst luidt: Je moet maar durven. In de diepte razen de treinen en torsen de trappen het reizende volk. Graven en boren deed huizen beven; je balanceert op een leegte van dertig meter. Siddert de grond nog? Stad boven stad, leven op leven, stenen, wolk. Uit de krochten gekropen, het wonder van de tunnels doorkruist? Dwars door geschonden plaveisel naar boven; heeft daglicht je ogen belegerd, regen je wangen gekust? Reiziger kijk omhoog en ga zitten. Passant, zet je tas neer en rust. De zinnen volgend op "Graven en boren" zijn een verwijzing naar een grond- en huizenverzakking tijdens de aanleg van de Noord/Zuidlijn. De initiatiefnemer van de straatpoëzie was Max Bögel, hoofdaannemer van de Noord/Zuidlijn. De bankjes staan in de directe omgeving van Metrostation Vijzelgracht en staan boven de metrotunnel. De straatpoëzie werd geplaatst in het kader van De Rode Loper. Eenzelfde kunst met andere teksten is zichtbaar op banken op de Ferdinand Bolstraat en het Rokin.

Brug 86 is een vaste Brug in Amsterdam-Centrum. De verkeersbrug waarover ook openbaar vervoer rijdt is gelegen in de Nieuwe Vijzelstraat en overspant de Lijnbaansgracht. Alhoewel de brug in Amsterdam-Centrum ligt, is de geschiedenis van de brug beperkt. Net ten oosten van haar plek, lag hier een brug over de Vijzelgracht in de oostelijke kade van de Lijnbaansgracht. Die laatste gracht was tot circa 1865 de buitenkant van de stad. In circa 1872 werd er een verbinding nodig tussen de binnenstad en de Weteringschans met een doortrekking naar de Singelgracht.. In 1903 moest de brug wijken voor een nieuwe, er kwam hier een gemeentetram te rijden en de toenmalige brug kon dat niet aan. Ook de brug over de Singelgracht moest aangepast worden. In 1929 gaat de gemeente bekijken hoe er een belangrijke radiaalweg kan worden gemaakt, waartoe ook de Vijzelgracht zal moeten worden gedempt. In dat plan zit dan ook een aanmerkelijke verbreding van brug 86. Er komt een uitgebreide discussie op gang onder leiding van Wichert Arend de Graaf (die voor demping is) en buurtbewoners, die de gracht liever open houden. Pas in 1932 kan de Dienst der Publieke Werken aan de gang, er wordt gedempt en de nieuwe bredere brug komt er (ook die over de Singelgracht moet verbreed worden.) Jo van der Mey had al uniforme ontwerpen gemaakt voor bruggen van alle uitvalswegen (Leidsestraat, Utrechtsestraat etc.), maar doordat de verbreding van de Vijzelstraat lange tijd in beslag nam, werd het ontwerp steeds aangepast, waardoor de bruggen steeds verder van elkaar gingen verschillen. Ook brug 86 werd aangepast en wel door de opvolger van Van de Mey, Piet Kramer. In 1933/1934 werd er aan de brug gebouwd. De bouw vond in twee fasen plaats om het verkeer toch doorgang te kunnen blijven bieden. Zomer 1934 was de brug klaar. Kramers invloed is met name terug te vinden aan de einden van de balustrades waar natuurstenen zuilen het einde van de brug aangeven. In de 21e eeuw is de brug tot 2016 weinig zichtbaar, rondom de brug vinden uitgebreide werkzaamheden plaats voor de Noord-Zuidlijn. De brug stond bekend als Bakkerijbrug. Op de oever van de Lijnbaansgracht stond sinds 1857 een meel- en broodfabriek. In 2016 besloot de gemeente een eind te maken aan alle officieuze benamingen van bruggen, sindsdien gaat de brug anoniem (dat wil zeggen alleen met nummer) door het leven.

Patisserie Holtkamp is een banketbakker die sinds 1969 is gevestigd aan de Vijzelgracht in Amsterdam. In 1886 richtte George van Nie in dit voormalige herenhuis koek- en banketbakkerij Van Nie op en in 1928 gaf zijn zoon de winkel het huidige aanzien en het art deco-interieur. In 1954 werd de zaak overgenomen en sinds 1969 is dit het familiebedrijf van de Holtkamps, waar dochter Angela sinds 2002 de dagelijkse leiding heeft. Het winkelpand is door de gemeente Amsterdam aangemerkt als gemeentelijk monument. Het is voorzien van een houten puilijst in de stijl van de Amsterdamse School.

De Nieuwe Vijzelstraat is een ultrakorte straat van circa 20 meter lengte in Amsterdam-Centrum.

Vijzelgracht 1 is een gebouw in Amsterdam-Centrum. Het gebouw staat op de hoek Vijzelgracht en Prinsengracht. Het staat aan de Vijzelgracht tegenover Vijzelgracht 2a. Het gebouw is sinds 7 juni 1978 opgenomen in het monumentenregister, die het gebouw als volgt omschreef: Hoekpand uit de 17e eeuw met klokgevel, voorzien van hoekvoluten en bekronen gebogen fronton. Er is een houten onderpui uit de tweede helft 19 eeuw. Het pand is bij de restauratie in de oude vorm herbouwd (gegevens 14 maart 2019). Op de kaart van Jacob Bosch met een plattegrond met de vierde uitleg, die omstreeks 1680 is uitgeven is het terrein onbebouwd, terwijl een plattegrond uit 1675 het gebouw wel al laat zien. Het gebouw bleef er al die tijd staan en zag de Vijzelgracht rond 1933 gedempt worden. Dit betekende kennelijk het begin van de onttakeling van het gebouw. Allereerst verloor het rondom die tijd haar oorspronkelijke klokgevel. Op een foto uit 1942 is te zien dat alleen nog het onderstuk van het gebouw overgebleven is; het gebouw is boven de houten onderpui afgebroken. In 1962 is ook dat deel in zo’n deplorabele staat dat het wordt afgebroken. In 1968 wordt Stadsherstel Amsterdam in de gelegenheid gesteld de hele hoek te kopen (Vijzelgracht 1-5 en Prinsengracht 646 en 648) om vervolgens de panden in hun oude luister terug te bouwen. Architect Gerard Prins (1929-2017) begeleidde de (her)bouw; hij was via Stadsherstel betrokken bij meerdere van dit soort projecten. Het was destijds het 1000e pand dat Stadsherstel zou bezitten. In 1971 werd de hoek opgeleverd. Rond mei 1971 werd er aan de zijde van de Prinsengracht een gevelsteen geplaatst met ”Int root schaep“, een eerbetoon aan C.P. Schaap, opzichter bij de voorloper van Bureau Monumenten en Archeologie, betrokken bij de herbouw destijds. De gevelsteen is afkomstig van het gesloopte pand Sint Nicolaasstraat 2-4. In juni 2018 werd voor het pand het metrostation Vijzelgracht in gebruik genomen.

De Walenweessluis (brug 70) is een vaste brug in Amsterdam-Centrum. Sluis staat hier voor stenen brug. De brug vormt de verbinding tussen de Vijzelstraat en de gedempte Vijzelgracht. Ze is gelegen over de Prinsengracht. De naam Walenweessluis is een vernoeming naar het weeshuis voor kinderen uit de Franse of Waalse kerk. Het gebouw is in de 20e eeuw beter bekend als Maison Descartes, het Franse culturele centrum. De brug is reeds ingetekend op de ontwerpplattegrond van Jacob Bosch uit circa 1681, waarop ook het weeshuis is ingetekend. In 1850 kwam een eerdere versie van de brug in het nieuws doordat een steigerend paard van een vuilniskar neerkwam op de brugleuning en ter plaatse overleed. De huidige brug (gegevens 2017) is afkomstig van "het bureau van" Piet Kramer, bruggenarchitect van de Dienst der Publieke Werken. Kramer ontwierp voor de Vijzelstraat de bruggen naar buiten toe. Brug 30, brug 41, brug 70 en brug 86 zijn voor wat dat betreft zusjes van elkaar. Doordat de demping van de Vijzelgracht vertraging opliep, was deze brug de laatste die opgeleverd werd. Het is dan 1935. De brug is tussen 9 juli 1934 en 8 juni 1935 in twee fasen aangelegd (bouwvlakken naast elkaar) om het verkeer doorgaand te houden. Toen het nieuwe deel klaar was en men het oude gedeelte wilde vernieuwen, stuitte de aannemer op de houten paalfundering van een oudere versie, men schatte toen in uit 1770. De stijl van Kramer is in alles herkenbaar, maar het was crisis en de ontvoering daarvan is daarom sober gehouden. Van Kramers hand zijn is de Amsterdamse Schoolstijl van de landhoofden in baksteen. Voorts verraden de wisselwerking met natuursteen, de brugpijlers, de siersmeedijzeren balustrades en de (eenvoudige) beeldhouwwerken Kramers hand. Na de aanleg is het rustig gebleven rond de brug. Over de brug reden jarenlang de tramlijnen 16, 24 en 25. Ze hadden zelfs een halte op de brug (zoals nog steeds het geval is op de bruggen in de Leidsestraat). In 1975 werd de brug heringericht en verdwenen de haltes naar de kaden. Op 14 december 2013 verdween tramlijn 25 uit het straatbeeld, op 22 juli 2018 lijn 16 en op 8 december 2023 verdween lijn 24 van de brug. In de eerste twintig jaar van 21e eeuw werd de brug steeds opnieuw ingedeeld, al naargelang de behoefte was tijdens de bouw van de Noord-Zuidlijn. In 2020/2021 wordt de brug in delen uit elkaar gehaald en vervolgens weer in elkaar gezet. De brug had last van verzakkingen, maar moest wel functioneel blijven voor voetgangers en fietsers, die naar en van de binnenstad reden. De trams werden in die periode omgeleid. Bij die opknapbeurt kwam voor de buitenstaander aan het licht hoeveel kabels er in het brugdek verwerkt waren. Er waren twee noodbruggen noodzakelijk om de verbindingen in stand te houden.

Het Weteringsplantsoen in Amsterdam is een verzamelnaam voor plantsoenen, weg en rotonde in Amsterdam-Centrum. Het is geen officiële naam in de zin van de Basisregistratie Adressen en Gebouwen. Het Weteringplantsoen ontstond rond 1845 als groenvoorziening op het voormalige bolwerk De Wetering; de bijbehorende molen zou tot 1873 blijven staan. Het was een langgerekt park lopend van oost naar west. De naam komt van een wetering die liep vanaf het Spui naar buiten de stad; in later tijden nog terug te vinden in de Boerenwetering. Het park werd aangelegd aan de zuidkant van de Weteringschans ook vernoemd naar de Boerenwetering en aan de noordzijde van de Singelgracht, eind van de stad. In de loop der jaren verloor het park oppervlak aan gebouwen en wegen.

De Nieuwe Looiersstraat 68-70 te Amsterdam is een gebouw te Amsterdam-Centrum, Weteringbuurt. Het gebouw dateert uit circa 1940. De Nieuwe Looiersstraat laat een mengeling zien van allerlei bouwstijlen, in de loop der jaren verdween de originele bebouwing, maar ook de daaropvolgende gebouwen doorstonden de tand des tijds niet allemaal. Deze portiekwoningen uit 1940 zijn ontworpen door Pieter Rinze Bloemsma en Justus Hendrik Scheerboom. Het gebouw op zich is niet van bijzondere architectuur binnen de stijl het Nieuwe Bouwen. Wel valt het op door de toepassing van die bouwstijl binnen de Amsterdamse grachtengordel en de daardoor opvallende moderniteit in deze straat, die zeker tot 1940 veel 19e eeuwse gebouwen bevatte. Het gebouw heeft een betegelde portiek, inpandige garens en is strak rechthoekig vormgegeven. Een andere bijzonderheid is niet vanaf de straat te zien. Een aantal huizen aan de Nieuwe Looiersstraat is verbonden met de huizen in de achterliggende Fokke Simonszstraat. Dat geldt ook voor dit pand, op de Fokke Simonszstraat 27-29 staat een broertje, maar dan met een lagere portiek. De duopanden werden in november 2006 tot gemeentelijk monument verklaard. Het adres aan de Fokke Simonszstraat heeft een “eerste steen” in de gevel.

De Fokke Simonszstraat 27-29 te Amsterdam is een gebouw te Amsterdam-Centrum, Weteringbuurt. Het gebouw dateert uit circa 1940 en heeft dus de periode dat de Fokke Simonszstraat nog Nieuwe Looierssloot was niet meegemaakt (demping 1873). De Fokke Simonszstraat laat een mengeling zien van allerlei bouwstijlen, in de loop der jaren verdween de originele bebouwing, maar ook de daaropvolgende gebouwen doorstonden de tand des tijds niet allemaal. De portiekwoningen uit 1940 zijn ontworpen door Pieter Rinze Bloemsma en Justus Hendrik Scheerboom. Het gebouw op zich is niet van bijzondere architectuur binnen de stijl het Nieuwe Bouwen. Wel valt het op door de toepassing van die bouwstijl binnen de Amsterdamse grachtengordel en de daardoor opvallende moderniteit in deze straat, die zeker tot 1940 veel 19e eeuwse gebouwen bevatte. Het gebouw heeft een betegelde portiek, inpandige garages en is strak rechthoekig vormgegeven. Een andere bijzonderheid is niet vanaf de straat te zien. Een aantal huizen aan de Fokke Simonszstraat is verbonden met de huizen in de achterliggende Nieuwe Looiersstraat. Dat geldt ook voor dit pand, op de Nieuwe Looiersstraat 68-70 staat een broertje, maar dan met een hogere portiek. De duopanden werden in november 2006 tot gemeentelijk monument verklaard. Het adres aan de Fokke Simonszstraat heeft een "eerste steen" in de gevel.