Overtoomse Buurt

Het Aalsmeerder Veerhuis, ook bekend onder de naam 'Herberg De Bonte Os', is een historisch pand uit 1634 aan de Sloterkade 21-22, toen nog in de voormalige gemeente Sloten en tegenwoordig Amsterdam-Zuid en een van de laatste overgebleven huizen van de vroegere Overtoomse Buurt. Na de aanleg van de overtoom in de Schinkel in 1515 ontstond hier een levendige buurt met veel bedrijvigheid. Naast diverse ambachtslieden hadden ook herbergen een plaats in dit gebied buiten de muren, want wie te laat aankwam vond de poort gesloten en moest buiten de stad overnachten. Een van de bekendste gebouwen was de herberg de 'Bonte Os' of het Aalsmeerder Veerhuis uit 1634, waar een gevelsteen op de voorgevel aan herinnert. Het gebouw bestaat uit een dwarshuis met voorhuis met aan beide zijden opkamers en een haaks hierop staande achtervleugel. Van de bebouwing van voor 1921, toen dit gebied bij onderdeel was van de gemeente Sloten, resteren nog enkele kleine huisjes rond het behouden gebleven Aalsmeerder Veerhuis. Na een lange periode van verval werd dit monument in 1965 in oude glorie hersteld. Op 18 februari 1965 kwam de restauratie officieel gereed en werd het overgedragen aan de Vereniging Hendrick de Keyser. Het heeft een passende bestemming gekregen als zetel van de Stichting Diogenes. Ook de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad houdt hier kantoor. Geurt Brinkgreve woonde tot zijn overlijden in 2005 op de bovenverdieping.

De Surinamestraat is een straat in Amsterdam-West. Het maakt deel uit van Stadsroute 106. Ze is gelegen aan de zuidkant van een buurt waarin alle straatnamen verwijzen naar Suriname en de Nederlandse Antillen. De straat begint bij de brug de Overtoomse Sluis over de Kostverlorenvaart en eindigt op het Surinameplein. Zowel de straat als het plein kregen op 22 maart 1922 haar naam. De bebouwing bestaat uit twee in basis identieke bouwblokken met galerij en winkels aan beide zijden van het wegdek. Beide bouwblokken met hun respectievelijke overgang naar Kostverlorenkade (noordelijk blok) en Sloterkade zijn sinds 2013 gemeentelijk monument en in basis ook elkaars spiegelbeeld. De totale bebouwing heeft van bovenaf gezien de vorm van een kelk. Bij de zuidkant is uitgegaan van het ontwerp van Jordanus Roodenburgh, gebouwd in een stijl die gerelateerd is aan de Amsterdamse School. Er is dan ook veel baksteen te zien, afgewisseld met natuursteen met daarin strak uitgevoerde rechthoekige raampartijen. Roodenburghs specifieke kenmerken, de (vijf-)hoekige poortjes/toegangen, zijn ook terug te vinden in bijvoorbeeld de galerijpoorten. Dit blok dateert van de periode eind jaren twintig conform een plattegrondschets uit 1926. Aan de noordzijde kon nog niet gebouwd worden op de geplande plaats. De toenmalige de brug Overtoomse Sluis uit 1924 lag noordelijker dan de huidige, hetgeen nog altijd terug te vinden in de afgesneden hoek Kostverlorenvaart en Overtoom. Er waren wel al plannen voor het vervangen van die brug, maar crisis en Tweede Wereldoorlog hielden de bouw tegen. In 1949 werd de nieuwe brug Overtoomse Sluis naar een ontwerp van Piet Kramer opgeleverd en werd voorzien van tramsporen die echter alleen werden gebruikt ter verkorting van de remiseritten naar de remise Havenstraat. De oude brug, die geen tramsporen had, kon afgebroken worden en de tijdelijke bebouwing aan de noordzijde verdween om plaats te maken voor het spiegelbeeld. Het is dan 1955/1956. De bouwstijl is aanmerkelijk versoberd en gemoderniseerd. De hoeveel baksteen is vrijwel gelijk, maar de vlakverdeling is veranderd. De galerijpoortjes zijn ook veel minder “moeilijk” uitgevoerd, meer richting nieuwe bouwen.

De Overtoomse Sluis (brug nr. 199) is een brug over de Kostverlorenvaart in Amsterdam-West. De brug verbindt de Overtoom en de Amstelveenseweg via de Surinamestraat met het Surinameplein en ligt op de grens tussen de voormalige stadsdelen Oud-West en De Baarsjes. De huidige brug werd in 1948 gebouwd als een basculebrug. Sinds 1971 rijdt tramlijn 1 over de brug en van 1993-1996 en van 22 juli 2018 tot 17 maart 2020 ook tramlijn 11. De brug is genoemd naar de Overtoom en de Overtoomse sluis die zich hier vroeger bevonden. Op de huidige brug is nog een sculptuur te vinden die hieraan herinnert.

Het Surinameplein in Amsterdam-West verbindt de Hoofdweg met de Cornelis Lelylaan en is via de Surinamestraat verbonden met de Overtoom en Amstelveenseweg. Het plein is in 1922 vernoemd naar de sinds 1975 onafhankelijke Nederlandse kolonie Suriname aan de noordkust van Zuid-Amerika. De straten in de buurt ten noorden van het plein zijn eveneens genoemd naar geografische begrippen in Suriname en de (voormalige) Nederlandse Antillen. De buurt werd daarom door de gemeente de Westindische buurt genoemd, maar tegenwoordig staat dit gebied bekend als Postjesbuurt. Sinds 2003 bevindt zich op het plein het beeld Levensboom van Henry Renfurm (1940-2011) als "Monument van besef" (Bon Fu Gron Prakseri) ter herdenking van het Nederlandse slavernij-verleden. Het plein werd aangelegd in de jaren twintig op het grondgebied van de in 1921 geannexeerde gemeente Sloten. Deze gemeente had voordien al plannen gemaakt voor een nieuwbouwwijk ten westen van de Baarsjesweg en Sloterkade, maar de plannen werden in gewijzigde vorm uitgevoerd door de gemeente Amsterdam als onderdeel van het Plan West. De eerste bebouwing, tussen de Hoofdweg en de Surinamestraat, van architect Daan Roodenburgh, dateert van 1927. De eerste brug over de Kostverlorenvaart werd gebouwd in het verlengde van de Surinamestraat in 1925 ter vervanging van de oude brug over de Overtoomse Sluis in de Schinkel in het verlengde van de Andreas Schelfhoutstraat. In 1949 werd de ophaalbrug vervangen door de nog bestaande basculebrug, die toen tevens van tramrails werd voorzien. Aan de zuidwestkant staat het flatgebouw Klokkenhof uit 1962, waarin woningen en het Belforthotel zijn gevestigd. Het is voorzien is van een klokkenspel met 28 klokken; deze Voorslag speelde vroeger alleen automatisch elk uur. De klokken zwijgen al vele jaren. De klokken werden in 1961 gegoten door Eijsbouts in Asten. Ten oosten hiervan bevindt zich een bejaardenhuis uit 1960, waarin sinds januari 2015 een broedplaats van Stichting Urban Resort is gevestigd. Beide gebouwen zijn van de hand van Cornelis Wegener Sleeswijk Het Surinameplein lag tot 1990 in de wijk Overtoomse Veld. Tussen 1990 en 2010 lag het in stadsdeel De Baarsjes. Sinds 2010 vormt het Surinameplein de grens tussen stadsdeel West en stadsdeel Zuid. Het plein zelf hoort bij West. In 2014/2015 werd hier als tijdelijk kunstwerk Zes cirkelelementen van André Volten geplaatst. De bedoeling was plaatsing voor slechts vijf jaar. In 2023 staat de beeldengroep er nog steeds.

Zes cirkelelementen is de officieuze titel van een beeldengroep in Amsterdam-West. De kunstenaar André Volten leverde in 1982 voor het Jaarbeursplein in Utrecht een installatie bestaande uit een roestvaststalen zuil, twee in elkaar grijpende cirkels van basalt en een zestal cirkelelementen. Meer dan dertig jaar later kwam bij de bewoners van de Surinamebuurt in Amsterdam de wens op om het Surinameplein meer uitstraling te geven; het was vaak een woestenij tussen de rijwegen en trambanen. Tegelijkertijd werd het Jaarbeursplein opnieuw ingericht en moest de installatie van Volten opgeslagen dan wel verplaatst worden. In het kader van ArtZuid leende de buurt zes cirkelelementen van brons uit Utrecht om ze voor een periode van vier jaar tentoon te stellen. De groep was vlak daarvoor gerestaureerd. De plastieken werd in december 2014 geplaatst op een modderig Surinameplein, waartoe bijna het gehele grasland verdween onder stalen rijplaten. Op 14 januari 2015 werden zij onthuld. Het is de bedoeling dat ze er vier jaar staan, zodra de herinrichting van het Jaarbeursplein afgerond is, zal de beeldengroep teruggaan naar Utrecht. In 2023 staan ze echter nog steeds op het Surinameplein.

Het Oorlogsmonument Amstelveenseweg is een gedenksteen voor vier gevallen leden van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) bij schietpartijen aan de Amstelveenseweg in Amsterdam-Zuid. Het geheel is ontworpen door Ferdinand Jantzen. Het beeld werd op 25 mei 1946 onthuld. Het verhaalt van een aantal schietpartijen op 7 mei 1945 aan deze weg in de tijd dat de capitulatie van Nazi-Duitsland ophanden is. Er werden afspraken gemaakt over de intocht van de Canadese troepen en het ontwapenen en gevangennemen van Duitse militairen. De BS liep daarop vooruit met het alvast inrichten van sommige ruimten; een daarvan was al gevestigd in een opslagplaats van een dekenfabriek aan de Amstelveenseweg. Toen langs de post Duitse legervoertuigen trokken en staande werden gehouden, vonden schietpartijen plaats waarbij uiteindelijk vijf BS’ers om het leven kwamen. Bernhard van Lippe-Biesterfeld had bij de definitieve overgave juist bepaald dat BS’ers niet tot ontwapening mochten overgaan; dat moest aan de Canadezen overgelaten worden. Die hadden trouwens de opdracht gekregen eenieder die zich met een wapen vertoonde neer te schieten. Al vlak na de schermutselingen werd een eenvoudig monumentje opgericht, een bloemperkje met vijf militaire helmen. Toen op 25 mei 1946 het beeld op het punt stond om onthuld te worden, werd de naam van de vijfde, zijnde Jacob de Bruyne, nog verwijderd. Hij werd ervan verdacht in het begin van de oorlog lid te zijn geweest van de NSB en voor de Wehrmacht te hebben gewerkt. Bewijzen daarvoor werden later nooit gevonden, vandaar dat bij het gedenkteken een plaquette is aangebracht met deze vijfde naam. In een kader is op de gedenksteen de volgende tekst te lezen: OP DEN 7EN MEI 1945 VIELEN HIER VOOR DE VRIJHEID VAN ONS LAND F.A. MASSELING GEB. 25 SEPT. 1902 A.J. SEIJDEL GEB. 27 MAART 1905 P. ROOZENDAAL GEB. 17 SEPT. 1914 A.B.C. VAN DRUIJTEN GEB. 29 JAN. 1918. Het gedenkteken is verwerkt in het hekwerk op de scheiding Amstelveenseweg en Vondelpark, links van de ingang nabij de speelplaats. Het beeld werd in 1963-1964 verplaatst omdat het hekwerk langs de Amstelveenseweg ter plaatse aanzienlijk verzakt was en omdat de Amstelveenseweg verbreed moest worden. Voor het nieuwe hekwerk werd een deel van het Vondelpark afgesneden.

De Levensboom, Monument van Besef (Bon Fu Gron Prakseri) is een monument op het Surinameplein in Amsterdam-West ter herdenking van het slavernijverleden, de afschaffing van de Nederlandse slavernij en de lotsverbondenheid van de landen die tot het Koninkrijk der Nederlanden behoorden. Het monument is ontworpen door Henry Renfurm. Het Monument van Besef werd onthuld op 30 juni 2003.

Het Toegangshek Vondelpark (Amstelveenweg) is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Zuid. Het Vondelpark kent diverse ingangen. Deze zijn aangebracht in de loop der jaren. Van alle toegangen is een aantal tot rijksmonument verklaard. Ten eerste is er de toegang aan de Stadhouderskade, de hoofdingang. Daarnaast werden de toegangen aan de P.C. Hooftstraat, Roemer Visscherstraat, Vondelstraat bij nummer 120, Vondelstraat bij nummer 164 en Koninginneweg tezamen als monument verklaard. De toegangen aan de Van Eeghenstraat en die aan de Amstelveenseweg kregen weer een apart monumentennummers in het register.

Brug 360 is een stalen ophaalbrug in Amsterdam-Zuid die alleen toegankelijk is voor voetgangers en fietsers. De brug ligt in een doorgaande fietsroute vanuit het Vondelpark via de Schinkelhavenstraat richting Amsterdam Nieuw-West naar de Theophile de Bockstraat. Ze overspant de Schinkel, hier onderdeel van de Staande Mastroute, en verbindt de Sloterkade met de Schinkelhavenkade. De brug ligt in de omgeving waar ooit de overhaal Overtoomse sluis lag.

Het Jacob Marisplein is een plein in de Hoofddorppleinbuurt in Amsterdam-Zuid.

Schinkelhaven was een uitspanning aan de Amstelveenseweg in Amsterdam, ter hoogte van de westuitgang van het Vondelpark. Schinkelhaven begon als een theetuin buiten de stad en functioneerde vervolgens als kinderspeeltuin, café, hotel en feestzaal. Uiteindelijk werd het pand in 1954 onder protest van buurtbewoners gesloopt.

Museum Het Broekerhuis was van 1882 tot 1887 een museum aan de Amstelveenseweg 122 in Amsterdam dat de inventaris van het Broekerhuis in Broek in Waterland toonde, verzameld door Aaltje Fregeres (1810-1900). haar verzameling trok veel toeristen maar vanwege haar leeftijd verkocht ze in 1880 haar collectie aan de N.V. Tentoonstellingmaatschappij het Broekerhuis, een initiatief van Karel Hermanus Schadd en Artis-directeur Gerardus Frederik Westerman. Door architect Isaac Gosschalk lieten ze een museumgebouw in historiserende stijl neerzetten dat in juni 1881 gereedkwam. Erbij werd een tuin met een doolhof aangelegd door Leonard Springer naar model van het Hampton Court in Londen. Het museum bevond zich aan het eind van het in 1877 uitgebreide Vondelpark en een net aangelegde tramlijn. De collectie bestond onder andere uit de inventaris van een ouderwets Broeker huishouden. Getoond werd een kraamkamer, pronkkamer, voorvertrek en keuken. Rondleiders in 17e-eeuwse klederdracht leidden de bezoekers rond. In 1883 kocht Hekking het schilderij De Amsterdamse stedemaagd ontvangt de hulde der volkeren van Oost en West van Gerard de Lairesse ter aanvulling van de collectie. Door afgenomen belangstelling werd het museum op 1 april 1887 opgeheven. Bij de opheffing van het museum is de collectie opgekocht door Sophia Adriana de Bruijn die de inventaris nagelaten heeft aan het Stedelijk Museum. Het museumgebouw is later in gebruik geweest als atelier van Hirsch & Cie en is kort na de Tweede Wereldoorlog afgebroken. De collectie maakt vanaf 1963 deel uit van het Amsterdam Museum.