Surinameplein

Zes cirkelelementen is de officieuze titel van een beeldengroep in Amsterdam-West. De kunstenaar André Volten leverde in 1982 voor het Jaarbeursplein in Utrecht een installatie bestaande uit een roestvaststalen zuil, twee in elkaar grijpende cirkels van basalt en een zestal cirkelelementen. Meer dan dertig jaar later kwam bij de bewoners van de Surinamebuurt in Amsterdam de wens op om het Surinameplein meer uitstraling te geven; het was vaak een woestenij tussen de rijwegen en trambanen. Tegelijkertijd werd het Jaarbeursplein opnieuw ingericht en moest de installatie van Volten opgeslagen dan wel verplaatst worden. In het kader van ArtZuid leende de buurt zes cirkelelementen van brons uit Utrecht om ze voor een periode van vier jaar tentoon te stellen. De groep was vlak daarvoor gerestaureerd. De plastieken werd in december 2014 geplaatst op een modderig Surinameplein, waartoe bijna het gehele grasland verdween onder stalen rijplaten. Op 14 januari 2015 werden zij onthuld. Het is de bedoeling dat ze er vier jaar staan, zodra de herinrichting van het Jaarbeursplein afgerond is, zal de beeldengroep teruggaan naar Utrecht. In 2023 staan ze echter nog steeds op het Surinameplein.

De Surinamestraat is een straat in Amsterdam-West. Het maakt deel uit van Stadsroute 106. Ze is gelegen aan de zuidkant van een buurt waarin alle straatnamen verwijzen naar Suriname en de Nederlandse Antillen. De straat begint bij de brug de Overtoomse Sluis over de Kostverlorenvaart en eindigt op het Surinameplein. Zowel de straat als het plein kregen op 22 maart 1922 haar naam. De bebouwing bestaat uit twee in basis identieke bouwblokken met galerij en winkels aan beide zijden van het wegdek. Beide bouwblokken met hun respectievelijke overgang naar Kostverlorenkade (noordelijk blok) en Sloterkade zijn sinds 2013 gemeentelijk monument en in basis ook elkaars spiegelbeeld. De totale bebouwing heeft van bovenaf gezien de vorm van een kelk. Bij de zuidkant is uitgegaan van het ontwerp van Jordanus Roodenburgh, gebouwd in een stijl die gerelateerd is aan de Amsterdamse School. Er is dan ook veel baksteen te zien, afgewisseld met natuursteen met daarin strak uitgevoerde rechthoekige raampartijen. Roodenburghs specifieke kenmerken, de (vijf-)hoekige poortjes/toegangen, zijn ook terug te vinden in bijvoorbeeld de galerijpoorten. Dit blok dateert van de periode eind jaren twintig conform een plattegrondschets uit 1926. Aan de noordzijde kon nog niet gebouwd worden op de geplande plaats. De toenmalige de brug Overtoomse Sluis uit 1924 lag noordelijker dan de huidige, hetgeen nog altijd terug te vinden in de afgesneden hoek Kostverlorenvaart en Overtoom. Er waren wel al plannen voor het vervangen van die brug, maar crisis en Tweede Wereldoorlog hielden de bouw tegen. In 1949 werd de nieuwe brug Overtoomse Sluis naar een ontwerp van Piet Kramer opgeleverd en werd voorzien van tramsporen die echter alleen werden gebruikt ter verkorting van de remiseritten naar de remise Havenstraat. De oude brug, die geen tramsporen had, kon afgebroken worden en de tijdelijke bebouwing aan de noordzijde verdween om plaats te maken voor het spiegelbeeld. Het is dan 1955/1956. De bouwstijl is aanmerkelijk versoberd en gemoderniseerd. De hoeveel baksteen is vrijwel gelijk, maar de vlakverdeling is veranderd. De galerijpoortjes zijn ook veel minder “moeilijk” uitgevoerd, meer richting nieuwe bouwen.

De Levensboom, Monument van Besef (Bon Fu Gron Prakseri) is een monument op het Surinameplein in Amsterdam-West ter herdenking van het slavernijverleden, de afschaffing van de Nederlandse slavernij en de lotsverbondenheid van de landen die tot het Koninkrijk der Nederlanden behoorden. Het monument is ontworpen door Henry Renfurm. Het Monument van Besef werd onthuld op 30 juni 2003.

De Overtoomse Buurt is een vroegere buurt aan het begin van de Sloterkade in Amsterdam-Zuid. Na de aanleg van de overtoom in de Schinkel ontstond hier een levendige buurt met veel bedrijvigheid. Een van de bekendste gebouwen was de herberg de 'Bonte Os' of het Aalsmeerder Veerhuis uit 1634. Sinds 1515 lag hier een overtoom, die de scheiding vormde tussen boezem van het Hoogheemraadschap van Rijnland en die van Amstelland. Deze werd in 1809 door een schutsluis vervangen, de Overtoomse Sluis. Hiermee was een rechtstreekse vaarverbinding tussen de Schinkel enerzijds en de Kostverlorenvaart en de Overtoomse Vaart anderzijds mogelijk geworden. Deze sluis was in het begin van de 20e eeuw een belangrijk obstakel geworden in de scheepvaartroute. De Overtoomse Sluis werd op 1 juli 1942 vervangen door de Schinkelsluis bij de Nieuwe Meer, waarna het water langs de Sloterkade verbreed kon worden. De Schinkel was tot 1896 de grens tussen de gemeente Nieuwer-Amstel (aan de oostkant) en de gemeente Sloten (aan de westkant). Vanuit Amsterdam liep de Overtoomse Vaart tot aan de overhaal. Hier begon ook de weg naar Sloten, de Sloterweg. Omdat deze buurt, vanuit Sloten gezien, bij de Overtoom lag, die de toegang gaf tot Amsterdam, ontstond de naam 'Overtoomse Buurt'. Het gebied ten westen hiervan werd ook wel de Overtoomsepolder of het Overtoomse Veld genoemd, hiernaar is in de jaren vijftig een van de Westelijke Tuinsteden genoemd. Bij de Overtoomse Buurt was er vanaf 1649 tot 1916 nog een tweede kleine overtoom, die vanaf de Kostverlorenvaart toegang gaf tot de vaarweg naar Sloten, de Slotervaart. Ook hiernaar is in de jaren vijftig een van de Westelijke Tuinsteden genoemd Na de annexatie van de gemeente Sloten in 1921 begon de verstedelijking in deze omgeving en daarmee de neergang van de oude buurtschappen. In de jaren twintig werd een deel van de Overtoomse Buurt gesloopt voor de bebouwing aan de zuidkant van het nieuwe Surinameplein, als onderdeel van het Plan West. Ook de aan de andere Schinkeloever liggende Dubbele Buurt verdween voor het grootste deel voor verbreding van het vaarwater en voor de stedelijke bebouwing bij de Amstelveenseweg. De ophaalbrug over de Overtoomse Sluis lag aanvankelijk in het verlengde van de Bosboomstraat, de latere Andreas Schelfhoutstraat. In 1925 werd een nieuwe ijzeren ophaalbrug gebouwd iets ten noorden van de oude, in het verlengde van de Surinamestraat naar het Surinameplein. Van de bebouwing van voor 1921 resteren nog enkele oude kleine huisjes rond het behouden gebleven Aalsmeerder Veerhuis. Na een lange periode van verval werd dit monument in 1965 in oude glorie gerestaureerd. De Overtoomse Buurt was van 1918 tot 1925 vertrekpunt van de tramlijn Amsterdam - Sloten, die de Sloterkade verbond met het dorp Sloten. In 1927 verschenen de eerste elektrische trams van de Gemeentetram Amsterdam op het nieuwe Surinameplein, gebouwd op een deel van de vroegere buurtschap. Van 1927 tot 1962 en van 1971 tot 1988 was dit het eindpunt van lijn 17. Van 1962 tot 1971 en sinds 1988 passeert lijn 17 dit plein op weg naar Osdorp. Sinds de bouw van de nieuwe basculebrug in 1949 liggen er ook tramrails door de Surinamestraat. Sinds 1971 rijdt lijn 1 hierover vanaf de Overtoom naar het Surinameplein en verder naar Osdorp.

Het Aalsmeerder Veerhuis, ook bekend onder de naam 'Herberg De Bonte Os', is een historisch pand uit 1634 aan de Sloterkade 21-22, toen nog in de voormalige gemeente Sloten en tegenwoordig Amsterdam-Zuid en een van de laatste overgebleven huizen van de vroegere Overtoomse Buurt. Na de aanleg van de overtoom in de Schinkel in 1515 ontstond hier een levendige buurt met veel bedrijvigheid. Naast diverse ambachtslieden hadden ook herbergen een plaats in dit gebied buiten de muren, want wie te laat aankwam vond de poort gesloten en moest buiten de stad overnachten. Een van de bekendste gebouwen was de herberg de 'Bonte Os' of het Aalsmeerder Veerhuis uit 1634, waar een gevelsteen op de voorgevel aan herinnert. Het gebouw bestaat uit een dwarshuis met voorhuis met aan beide zijden opkamers en een haaks hierop staande achtervleugel. Van de bebouwing van voor 1921, toen dit gebied bij onderdeel was van de gemeente Sloten, resteren nog enkele kleine huisjes rond het behouden gebleven Aalsmeerder Veerhuis. Na een lange periode van verval werd dit monument in 1965 in oude glorie hersteld. Op 18 februari 1965 kwam de restauratie officieel gereed en werd het overgedragen aan de Vereniging Hendrick de Keyser. Het heeft een passende bestemming gekregen als zetel van de Stichting Diogenes. Ook de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad houdt hier kantoor. Geurt Brinkgreve woonde tot zijn overlijden in 2005 op de bovenverdieping.

De Overtoomse Sluis (brug nr. 199) is een brug over de Kostverlorenvaart in Amsterdam-West. De brug verbindt de Overtoom en de Amstelveenseweg via de Surinamestraat met het Surinameplein en ligt op de grens tussen de voormalige stadsdelen Oud-West en De Baarsjes. De huidige brug werd in 1948 gebouwd als een basculebrug. Sinds 1971 rijdt tramlijn 1 over de brug en van 1993-1996 en van 22 juli 2018 tot 17 maart 2020 ook tramlijn 11. De brug is genoemd naar de Overtoom en de Overtoomse sluis die zich hier vroeger bevonden. Op de huidige brug is nog een sculptuur te vinden die hieraan herinnert.

Klokkenhof is een flatgebouw in Amsterdam-Zuid. Het is gelegen op de zuidoosthoek van het Surinameplein en de Haarlemmermeerstraat, dat nog net tot Amsterdam-Zuid behoort; de grens ligt op de Cornelis Lelylaan. Het vormt sinds de oplevering een blikvanger op het plein. De omgeving kent voornamelijk woonhuizen in 3 à 4 lagen met daarop een zadeldak. Klokkenhof telt veertien etages en is circa 45 meter hoog. Het gebouw heeft sinds de oplevering een hotel-restaurant op de begane grond en eerste verdieping (het Belfort Hotel, een belfort of hallentoren is een middeleeuwse wachttoren met een stormklok). Daarboven zijn 144 flats gesitueerd voor alleenstaande werkende vrouwen. Het werd gebouwd in opdracht van aannemer/projectontwikkelaar Huibert van Saanen, die eerder betrokken was bij de bouw van Oranjehof, voor dezelfde doelgroep. Bij oplevering was er in de aanbouw een filiaal gevestigd van de Amsterdamse bibliotheken. De plannen voor het gebouw zouden uit 1959 dateren, oplevering vond plaats in 1962. De keus voor een hotel op deze plek was logisch vanwege de Cornelis Lelylaan, die in de toekomst zou gaan dienen als grote toevoerroute (Stadsroute 106) naar de binnenstad. Voor de deur van het flatgebouw ligt dan ook de brede stadsbrug brug 386 over de Westlandgracht. Het ontwerp is afkomstig van de architecten Cornelis Wegener Sleeswijk en Sijtse Johannes Sophius Wichers. Het hotelgedeelte werd in mei 1962 geopend. De naam Klokkenhof dankt zijn naam aan de beiaard, dat geplaatst is aan de bovenzijde van de noorder zijgevel. Dat speelde automatisch haar muziek af op de 28 klokken, gegoten door de Klokkengieterij Eijsbouts in het Noord-Brabantse Asten. In diezelfde noordgevel is een metershoog tegelmozaïek van Jan Goeting geïntegreerd wat de Bijbelse figuur Ruth zou voorstellen. Jarenlang was bovenop het gebouw een lichtreclame van Ennia en later Aegon te zien. Het gebouw steeg door sloop van andere "lelijke gebouwen" steeds hoger in de lijst van "Lelijkste gebouw van Amsterdam". De buurt kreeg in de jaren tien te maken met onderzoeken naar mogelijke verdichting van de stadsbebouwing. Daarbij werd onder meer gekeken of de aanwezige bebouwing nog wel aan de eisen voldeed en zo nee, of die bebouwing dan gesloopt moest worden. Om die dreiging voor te zijn liet Erfgoedvereniging Heemschut onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om dit beeldbepalend gebouw te behouden. Stadsdeel Zuid heeft op 16 juni 2020 op verzoek die vereniging de Klokkenhof en het naastgelegen voormalige bibliotheekgebouw aangewezen als gemeentelijk monument. Het bleef daardoor in ieder geval behouden. In 2022 begon de uitwerking van de plannen om het gebouw en haar onmiddellijke omgeving te renoveren, vernieuwen (124 nieuwbouwwoningen) en daardoor te kunnen overgaan tot herontwikkeling.

De Antillenstraat is een straat in Amsterdam-West, het gedeelte dat Amsterdam Oud-West (Westindische Buurt) wordt genoemd.

Het beeld van Jacoba van Tongeren is een standbeeld van Jacoba van Tongeren, gemaakt door Fabio Pravisani, ter herinnering aan Van Tongeren en de door haar geleide verzetsorganisatie Groep 2000. Het beeld staat in het plantsoen van de Antillenstraat, in de wijk de Baarsjes in Amsterdam-West, nabij de plek waar Van Tongeren in de begintijd van de Duitse bezetting van Nederland woonde (Antillenstraat 45, 1 hoog; om de hoek bij het beeld). Op de sokkel zijn drie plaquettes aangebracht. Op de voorkant een korte omschrijving van haar verzetswerk; links en rechts een lijst van leden van Groep 2000. In het beeld is een "codeboekje" verwerkt; het beeld is gesigneerd. Het beeld werd op 10 oktober 2021 officieel onthuld. Bij deze gelegenheid spraken onder meer Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam; Karel Baracs, verhalenverteller; Job Cohen, voorzitter van het Amsterdams 4-en5-mei-comité'; Paul van Tongeren, neef van Jacoba; en Sam Ghilane, actrice.

De Floris Versterstraat is een straat in de Hoofddorppleinbuurt binnen de wijk Oud-Zuid binnen Amsterdam-Zuid.

Het Jacob Marisplein is een plein in de Hoofddorppleinbuurt in Amsterdam-Zuid.

Het Oorlogsmonument Amstelveenseweg is een gedenksteen voor vier gevallen leden van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) bij schietpartijen aan de Amstelveenseweg in Amsterdam-Zuid. Het geheel is ontworpen door Ferdinand Jantzen. Het beeld werd op 25 mei 1946 onthuld. Het verhaalt van een aantal schietpartijen op 7 mei 1945 aan deze weg in de tijd dat de capitulatie van Nazi-Duitsland ophanden is. Er werden afspraken gemaakt over de intocht van de Canadese troepen en het ontwapenen en gevangennemen van Duitse militairen. De BS liep daarop vooruit met het alvast inrichten van sommige ruimten; een daarvan was al gevestigd in een opslagplaats van een dekenfabriek aan de Amstelveenseweg. Toen langs de post Duitse legervoertuigen trokken en staande werden gehouden, vonden schietpartijen plaats waarbij uiteindelijk vijf BS’ers om het leven kwamen. Bernhard van Lippe-Biesterfeld had bij de definitieve overgave juist bepaald dat BS’ers niet tot ontwapening mochten overgaan; dat moest aan de Canadezen overgelaten worden. Die hadden trouwens de opdracht gekregen eenieder die zich met een wapen vertoonde neer te schieten. Al vlak na de schermutselingen werd een eenvoudig monumentje opgericht, een bloemperkje met vijf militaire helmen. Toen op 25 mei 1946 het beeld op het punt stond om onthuld te worden, werd de naam van de vijfde, zijnde Jacob de Bruyne, nog verwijderd. Hij werd ervan verdacht in het begin van de oorlog lid te zijn geweest van de NSB en voor de Wehrmacht te hebben gewerkt. Bewijzen daarvoor werden later nooit gevonden, vandaar dat bij het gedenkteken een plaquette is aangebracht met deze vijfde naam. In een kader is op de gedenksteen de volgende tekst te lezen: OP DEN 7EN MEI 1945 VIELEN HIER VOOR DE VRIJHEID VAN ONS LAND F.A. MASSELING GEB. 25 SEPT. 1902 A.J. SEIJDEL GEB. 27 MAART 1905 P. ROOZENDAAL GEB. 17 SEPT. 1914 A.B.C. VAN DRUIJTEN GEB. 29 JAN. 1918. Het gedenkteken is verwerkt in het hekwerk op de scheiding Amstelveenseweg en Vondelpark, links van de ingang nabij de speelplaats. Het beeld werd in 1963-1964 verplaatst omdat het hekwerk langs de Amstelveenseweg ter plaatse aanzienlijk verzakt was en omdat de Amstelveenseweg verbreed moest worden. Voor het nieuwe hekwerk werd een deel van het Vondelpark afgesneden.