Henrick de Keijserbrug

De Amstelsluizen zijn een sluizencomplex in de rivier de Amstel in Amsterdam tussen de Prinsengracht en de Singelgracht. De sluizen zijn aangelegd in de 17e eeuw en in de 19e ingrijpend gerenoveerd en aan de nieuwe eisen aangepast. Op initiatief en naar ontwerp van mathematicus en burgemeester Johannes Hudde werden de Amstelsluizen gebouwd in 1673, na de vergroting van de grachtengordel met de vierde uitleg. Met deze uitbreiding kwam de Amstel tussen de Blauwbrug en de Hogesluis binnen de stad te liggen. De uitvoering was ook in handen van Hudde, in samenwerking met Gerard Hasselaer en Cornelis van Oudshoorn. Om de waterverversing van de getijrivier de Amstel en de Burgwallen te verbeteren werden deze sluizen aangelegd. Dit om de sterk toegenomen vervuiling van Amstel en grachten tegen te gaan. Aanvankelijk zouden er twee schutsluizen komen, later werd dit gewijzigd in drie: een grote in het midden en aan weerszijden een kleinere. Tussen de buitenste schutsluizen en de beide Amstelkades bevond zich destijds een spuisluis. Nadat in 1872 de Oranjesluizen in gebruik waren gekomen en het IJ was afgesloten van de Zuiderzee veranderde de situatie. De Amstelsluizen werden gerenoveerd en aan de nieuwe eisen aangepast. De westelijke spuisluis werd ontmanteld en hier is sindsdien een vaste verbinding met het meest westelijke sluiseiland. De tol- of 'douanehuisjes' hebben waarschijnlijk dienstgedaan ter inning van de stedelijke accijnzen. In het midden staat een bakstenen huisje voor de sluiswachter. De drie schutsluizen zijn enkelkerend; behalve bij extreme waterstandsverschillen zijn deze doorgaans geopend. Aan de oostzijde bevindt zich de nog resterende dubbele spuisluis. De doorvaartwijdte van de westelijke en oostelijke schutsluis bedraagt 8,50 meter. De lengte is 47 meter. De Amstelsluizen zijn Rijksmonument nummer: 518510. Ter hoogte van de Amstelsluizen bevindt zich aan op de oostoever van de Amstel sinds 1887 het Koninklijk Theater Carré.

De Achtergracht is sinds 1870 een relatief korte gracht in Amsterdam-Centrum. Hij is gelegen tussen het Frederiksplein en de Amstel, evenwijdig aan de meer stadinwaarts gelegen Prinsengracht. De Achtergracht ligt in de nabijheid van het oostelijk deel van de grachtengordel. De originele Achtergracht werd rond 1660 gegraven en verbond de Reguliersgracht met de Amstel. De gracht is al te zien op de plattegrond van de stad, die stadsarchitect Daniël Stalpaert maakte in 1662 (Achter Graft). Over de gracht werd een drietal bruggen gelegd. De eerste lag in de oostelijke kade van de Reguliersgracht, een tweede in de Utrechtsestraat, een derde in de westelijke kade van de Amstel. In 1870 werd het grootste deel van de gracht gedempt, waarbij de eerste twee bruggen overbodig werden. Het gedempte deel vormt nu de Falckstraat en de noordzijde van het Frederiksplein. Bij de laatste uitbreiding van de grachtengordel ten oosten van de Amstel in de richting van het IJ, werd in het verlengde van de Achtergracht de Nieuwe Achtergracht aangelegd.

De Amstelgracht is een voormalige gracht in Amsterdam-Centrum. Ze was gelegen tussen de noordelijker gelegen Achtergracht/Nieuwe Achtergracht en de zuidelijker gelegen Singelgracht. Ze is gegraven in het verlengde van de Lijnbaansgracht. De gracht kruiste de Amstel. De gracht komt voor het eerst voor op kaarten van rond 1661 van Nicolaes Visscher met als basis een kaart van Joan Blaeu. Het behelst dan nog een plan voor de inrichting van het gebied ten oosten van de Leidsegracht dat toen de stadsgrens vormde. In 1662 tekende stadsarchitect Daniël Stalpaert opnieuw de gracht in op zijn ontwerpgedeelte van zijn plattegrond. De gracht ligt dan nog in een bijna geheel onbebouwd gebied. De enige bebouwing is dan nog het bolwerk Wester Blockhuys en de infirmerie. De Amstelgracht sluit dan aan op de Veemarkt en Ossenmarkt. Frederik de Wit is explicieter met zijn aanduiding (1688). Jacob Cats (1741-1799) woonde enige tijd aan de gracht. Op het terrein van de Veemarkt/Ossenmarkt verrees tussen 1862 en 1865 het Paleis voor Volksvlijt. Bebouwing bestond onder andere uit een schoolwoning en paardenstal, die stonden tussen de Amstelgracht en de huidige Sarphatistraat en in 1865/1866 gesloopt ("gelegen aan het einde van de Amstelgracht, bij de Hooge Steenenbrug", aldus het Algemeen Handelsblad van 18 december 1865). Op die plaats werd vervolgens een stadsvilla gebouwd voor Anne Willem van Eeghen (1860-1938) naar een ontwerp van Gerlof Salm. Dit gebouw werd op haar beurt in de jaren vijftig weer gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw met dan adres Amstel 344/Sarphatistraat 15. In 1866 werd de gracht gedempt en heet dan voor een tijdje Gedempte Amstelgracht. In 1872 kreeg de voormalige gracht een nieuwe naam Maarten Jansz. Kosterstraat, die in 2017 elf rijksmonumenten kent. Over de Amstelgracht lag zowel in de oostelijke als de westelijke kade van de Amstel een brug. Beide bruggen verdwenen als gevolg van de demping.

Het pand Sarphatistraat 13 is een gebouw aan de Sarphatistraat in Amsterdam-Centrum. Het pand werd gebouwd volgens een ontwerp van architect J.C.Teunissen op het terrein waarop voorheen de privékliniek van vrouwenarts Arthur Maurits Mendes de Leon (Sarphatistraat 13-15) stond. Dat gebouw was voorzien van allerlei tierelantijnen. Het ontwerp van Teunissen was strak. Het symmetrische gebouw met loggias (interne balkons) past qua stijl tussen de weelderige bouw van de lagere nummers en de kantoorkolos op nummer 15.

Achtergracht 17-19 te Amsterdam is een gebouw aan de Achtergracht in Amsterdam-Centrum. De Achtergracht is een 17e eeuwse gracht binnen de oude binnenstad met Singelgracht als grens. Net als aan de andere grachten werden hier grachtenpanden neergezet, veelal met bedrijfsmatige eenheid, woonhuizen en een pakzolder. Aan de zuidelijke gevelwand staan in de 21e eeuw nog steeds pakhuizen, maar dan wel omgebouwd tot woning. Ook de noordelijke gevelwand is volgebouwd met grachtenpanden. De meeste gebouwen hadden een souterrain al dan niet als bedrijf in gebruik, verder drie woonetages en vervolgens een puntdak In de 20e eeuw kregen de meeste gebouwen aan de gracht de status van gemeentelijk of rijksmonument. De gebouwen 17 en 19 haalden die status niet, want die werden rond 1915 afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw. Huisnummer 17 had een daarbij een versierde daklijst, nummer 19 een klokgevel. Sponzen- en zeemleerbedrijf Hartog Speijer had zijn oog laten vallen op deze twee percelen om er nieuwbouw te plegen; het was er sinds de jaren negentig gevestigd. Speijer schakelde de architecten Harry Elte en Gerard Mastenbroek in voor een zogenaamd dubbelpand. Het gebouw met op de begane grond sierlijk tegelwerk valt duidelijk op in de gevelwand. Daar waar de gebouwen eromheen vanaf de gracht het achterland inlopen, lijkt dit gebouw door de gevel juist parallel aan de gracht te staan. Dit wordt benadrukt door het zichtbare deel van het dak. Het gebouw is echter net zo diep als nummers 15 en 21, aldus de BAG-plattegrond. Elte en Mastenbroek ontwierpen een bedrijfspand met daarboven twee woonetages onder een zolderetage, die vermoedelijk later ook tot wooneenheden is verbouwd, De aanbesteding vond plaats in 1916. De begane grond en het souterrain zijn opgebouwd uit natuursteen, terwijl boven de lijst baksteen overheerst. De voorgevel werd symmetrisch gebouwd waarbij voor de wooneenheden erkers werden aangehecht. Bewoners van de eerste etage hebben behalve die erkers ook nog eens een balkon, die beide erkers verbindt. De dragende constructie daarvan wordt gevormd door consoles die uit de verdiepingsgrens steken, maar aan de uiteinden uit een omgekeerde parapluconstructie. Direct onder het balkon is een tegelconstructie geplaatst om de naam van het bedrijf te vermelden. Blikvangers van die etage zijn de tegelwerken in art-decomotief boven de pilasters, zowel aan de zijkant als tussen de raampartijen. De raampartijen zijn in het bovenlicht opgevuld met glas-in-lood in diverse blauwtinten in abstracte ornamentatie. De huisnummers zijn afgebeeld in typografie uit die tijd (boven de toegangsdeuren). Speijer (wasserij voor sponzen, magazijn en kantoor) zat er tot de jaren dertig (Speijer overleed in 1931). Daarna nam de Nederlandse Bioscoop Bond het gebouw in gebruik. Tijdens de Tweede wereldoorlog zat er een Duitse instelling (Landeslieferungsgenossenschaft f.d., rh. Schumacherhandwerk GMBH); , navrant want het gebouw werd gebouwd door een Joods bedrijf en ontworpen door een Joodse architect, Elte werd omgebracht in Theresienstad. Tussen 1945 en 1954 was hier fotopersbureau Anefo gevestigd; zij waren er al in juni 1945 gevestigd, blijkt uit een oproep Foto’s gevraagd. In 2023 bestiert een horecabedrijf de begane grond. Overigens was amper met de bouw begonnen of Elte en Mastenbroek moesten voor dezelfde firma Speijer Utrechtsedwarsstraat 134 en 136 verbouwen, die tegen de achterkant van dit pand aanstonden.

De Frans Hendricksz. Oetgensbrug (brug 76) is een vaste brug in Amsterdam-Centrum. Ze is gelegen in de westelijke kade van de Amstel en overspant de Prinsengracht. De brug is de laatste brug van de Prinsengracht voordat zij diezelfde Amstel instroomt. De brug ligt tevens op de zuidoostelijke grens van de Amsterdamse grachtengordel. De brug is per 1995 een gemeentelijk monument. Ten noorden van de brug staat een aantal gemeentelijke en rijksmonumenten, ten zuiden van brug niet. De hoek bestaat uit (relatieve) nieuwbouw. Er ligt hier al eeuwen een brug. Zowel Daniël Stalpaert als Frederik de Wit tekende hier een brug op hun plattegronden van respectievelijk 1662 en 1688. De huidige brug zou dateren uit 1773, aldus vermeld in een van de twee hevig verweerde datumstenen (Anno 1773) aan de zijde van de Amstel. De brug had in de 20e eeuw regelmatig onderhoud nodig in verband met het toenemend verkeer, dat ook nog eens zwaardere voertuigen kreeg. De sporen van dat onderhoud zijn hier en daar terug vinden in het uiterlijk van de brug. Aan de Amstelzijde is het goed zichtbaar dat de reparaties niet aansloten bij het bestaande metselwerk. Zo moest de brug in 1935 voor alle verkeer afgesloten worden, want het onder- en bovendek waren versleten. In 1972 kreeg de brug een inwendige opknapbeurt, de overspanning werd van gewapend beton gemaakt. Vier jaar later moest ook de fundering vernieuwd worden, hetgeen bijna een jaar in beslag nam. De stenen welfbrug heeft al eeuwen drie doorvaarten. De brug is vernoemd naar Frans Hendricksz. Oetgens. Deze burgemeester van Amsterdam was tezamen met Hendrik Staets, Lucas Jansz Sinck en Hendrick de Keyser verantwoordelijk voor de voorbereiding en uitvoering van de derde Uitleg van de grachtengordel. Brug 38 had in Oetgenssluis ook een verwijzing naar Oetgens, maar die officieuze vernoeming is per april 2016 vervallen. Brug 76 diende als voorbeeld voor de vervanging van de Jan Vinckebrug aan de overzijde van de Amstel, die de Nieuwe Prinsengracht overspant.

Achtergracht 11-F te Amsterdam is een gebouw(tje) staand aan de Achtergracht, Amsterdam-Centrum. Aan die gracht staan gebouwen die in de 20e eeuw de status kregen van gemeentelijk dan wel rijksmonument. Het betreft dan voornamelijk omgebouwde pakhuizen (Pakhuis januari tot en met Pakhuis november) of herenhuizen. Achtergracht 11-F (tegenover Achtergracht 11) is van een geheel andere orde, het heeft een vloeroppervlak van slechts 20m2. De gemeente Amsterdam had voor de vele stadsuitbreidingen ook dienstkantoren nodig, zoals bijvoorbeeld voor de gemeentepolitie. Daartoe werden stenen gebouwen opgericht, maar hier en daar ook houten politieposten. In die categorie bevindt zich Achtergracht 11-F. Het betreft een hulppolitiepost uit het jaar 1897, ontworpen door de Dienst der Publieke Werken. Daarbij werden typeletters gegeven, dit type kreeg de letter B. Er werden van type A en B negen huisjes geplaatst: Houtmankade, Amstelveenseweg, Dapperplein, Hemonystraat, Sarphatipark, Van Hogendorpplein, Nassaukade, Marnixstraat en 's-Gravesandestraat. Het betrof chaletachtige houten gebouwtjes. Deze aan de Hemonystraat werd ontworpen in 1896. De politie trok echter in 1912 naar het stenen gebouw aan de Stadhouderskade 115. In 1913 verhuisde dit gebouw, bekend als Het witte gebouwtje naar de Achtergracht en kwam te staan op het rond 1870 gedempte deel aan het Frederiksplein. Het gebouwtje, dat eigenlijk alleen een wachtkamer voor agenten heeft, is een gemeentelijk monument. Al in 1924 was het wegbezuinigd. Een grotere variant van de politiepost staat aan de Nieuwezijds Voorburgwal 277, Amsterdam, dat is een rijksmonument.

De Jan Vinckbrug (brug 250) is een vaste brug in Amsterdam-Centrum. De brug is gelegen in de oostelijke kade van de Amstel en overspant de Nieuwe Prinsengracht. Als men van de brug af naar het noorden kijkt ziet men in de directe omgeving alleen maar rijksmonumenten, waaronder ook de Magere Brug. Ten zuiden van de brug ligt als opvallendste gebouw Theater Carré. De brug is zelf noch rijksmonument, noch gemeentelijk monument. Het is wat wel genoemd wordt een architectonische leugen; ze ziet er oud uit, maar is het niet. Er ligt hier al eeuwen een brug. Daniël Stalpaert, de stadsarchitect tekende al een brug in op zijn ontwerp plattegrond van 1662; er is dan nog bijna geen enkele bebouwing gepland. Hetzelfde geldt als Frederik de Wit zijn kaart in 1688 maakt; er staan wat huisjes aan de Weesperstraat en het Besjes-huys, maar dat is het dan ook. Gerrit de Broen tekende dan in 1737 daadwerkelijk een brug in, ten zuiden van de brug stond toen de Molen 't Landt van Belofte (ook wel Molen Het Land van Beloften, op de plaats van Theater Carré), verder op aan de Nieuwe Prinsengracht, dan nog Prince Graft, ligt dan de achterkant van de Stadt Hout werf. De moderne geschiedenis begint in 1869. Toen werd hier een houten ophaalbrug vervangen door een dubbele basculebrug met twee aanbruggen. De brug hield het dankzij aanpassingen in 1910, 1920, 1930 en 1942 vol tot 1959. Toen was hier een steviger brug nodig. In 1959 werd de basculebrug dan ook gesloopt en vervangen door een welfbrug. Deze paste volgens de gemeente Amsterdam beter in het straatbeeld (dan een moderne betonnen brug), maar historisch inaccuraat. Er had hier tot dan toe nooit een welfbrug gelegen. De brug is vernoemd naar Johannes Jacobus (Jan) Vinck (1929-1995) een plaatselijk bekend persoon. Hij behartigde de belangen van de bewoners van deze buurt via Stichting Tussen Amstel en Weesper. Hij was voorts vrijwilliger in belangen voor allochtonen en ouderen.

Het pand Sarphatistraat 8 is een statig gebouw aan de Sarphatistraat te Amsterdam-Centrum. Er ontstond ter plaatse ruimte doordat het befaamde (dansgelegenheid) en beruchte (Karl Marx en Friedrich Engels spraken hier in 1872) "Lokaal Dalrust" inclusief bijbehorende woningen werd afgebroken in 1875/1876. In de jaren daarna werd een tweetal panden neergezet. In de loop der jaren trok Ancient Order of Foresters (AOF) daarin. Zij was de in 1880 opgerichte Nederlandse tak van Foresters Friendly Society. In oktober 1926 kochten zij de panden aan en lieten een nieuwe vergaderzaal bouwen. In 1936 bleek het geheel te verouderd en te klein en op 12 oktober 1936 kondigde de stichting in De Telegraaf aan dat de panden zouden worden afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw. Architect Simon Vieyra, lid van genoemde stichting, maakte een nieuw ontwerp voor een symmetrisch gebouw. Het kreeg al spoedig de naam Forestershuis. De titel was enige jaren lang te zien boven de entreedeur van het gebouw. In mei 1937 werd het nieuwe complex geopend in aanwezigheid van talloze notabelen waaronder de toenmalige burgemeester Willem de Vlugt. In de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw door de Duitsers zwaar beschadigd. In de jaren voorafgaand aan die oorlog waren er regelmatig bijeenkomsten van Joodse instellingen en verenigingen. Herstel duurde tot 1952. In 1979 verliet de orde het gebouw. In 2015 is Mentrum er gevestigd.

Amstel 135-141 te Amsterdam is een gebouw aan de straat Amstel in Amsterdam-Centrum, Een deel van de bewoners heeft uitzicht over de rivier Amstel Amsterdam groeide van binnenuit steeds naar buiten toe en was eind 17e eeuw aanbeland op deze plek, nog net binnen de ring Weteringschans – Sarphatistraat. Op de hoek van de Amstel en Korte Amstelstraat stond tot circa 1955 een viertal panden, die in de jaren daarvoor weliswaar regelmatig verbouwd waren maar na de Tweede Wereldoorlog toch enigszins in verval waren geraakt. Directeur Albert van Walraven van de Dienst der Publieke Werken constateerde dat ze na enig opknapwerk nog van grote waarde konden zijn binnen de gevelwand ter plaatse, die toch al te lijden had gehad van nieuwbouw. Zijn protest werd echter van tafel geveegd, maar een eerste ontwerp van architect Johannes Anthonie Landman overkwam hetzelfde. Landman kreeg nog een nieuwe kans en ging daarbij samenwerken met architect Bart van Kasteel dan net voor zichzelf begonnen was na werk voor Frits Eschauzier. De tweede poging kon wel op goedkeuring rekenen van de "Commissie voor de Oude Stad", maar er moest nog wel gekeken worden naar de prefab-betonnen en kunstgranieten afwerking. De keus voor deze samenstelling moest echter even later vanwege de hoge kosten, het was de tijd van wederopbouw, losgelaten worden. Als alternatief werd gekozen voor bepleistering. In plaats van twee bouwlagen (drie indien het souterrain meegeteld wordt) onder een schilddak kwam er een gebouw van vier bouwlagen met plat dak op een kelder. In het gebouw kon de architect 23 appartementen boven bedrijfsruimten kwijt. Deze appartementen zijn bereikbaar via galerijen in het gebouw. Vincent van Rossem concludeerde in 2009 dat het voor naoorlogse “nieuwbouw” een passend onderdeel was geworden van de gehele gevelwand ter plaatse. Dit werd mede bereikt doordat het gebouw, anders dan het verderop gelegen Koninklijk Theater Carré niet uitsteekt boven de omliggende bebouwing. Ook de horizontale afmeting bleek in zijn ogen mee te vallen. Door de gevelindeling past mede door de plaatsing van balkons binnen de architectonische ritmiek van de gevelwand. Hij voegde nog toe dat door het klimmen van de bekendheid van de architect Bart van Kasteel het gebouw aan importantie had gewonnen, ook al waren er al diverse verbouwingen geweest. Hij omschreef het als “redelijk gaaf bewaard gebleven” en wees op de betonnen verschijning in de Amsterdamse binnenstad. In 2008 was het gebouw dan ook opgenomen in de Top 100 naoorlogs erfgoed Amsterdam (nr 15). Het zou nog zes jaar duren (3 juni 2014) voordat het gebouw een gemeentelijk monument (200734) werd.

Het pand Sarphatistraat 6 is een statig herenhuis aan de Sarphatistraat te Amsterdam-Centrum. Het gebouw diende door de jaren heen als woonhuis en kantoorruimte. Er was bijvoorbeeld een curator gevestigd, er vond administratie plaats voor Compagnie Internationale des Wagons-Lits en er was een reisbureau gespecialiseerd in reizen naar Israël (Isra-Tours) gevestigd. Kunstenaar Simon Maris heeft er enige tijd gewoond. De architect W.F. Draijer was beter bekend als makelaar, die werkte vanuit de Haarlemmer Houttuinen. Hij ontwierp een pand in de bouwstijl van de neorenaissance, dat met haar pilasters en natuurstenen begane grond aansluit bij Sarphatistraat 4. Boven het raam van de eerste verdieping is een beeldje te zien. Echter waar de ramen van nummer 4 rechthoekig zijn, zijn de ramen van nummer 6 voorzien van een boogconstructie. In 2015 heeft Humanitas een deel van het gebouw in gebruik.

De Hogesluis (brug nr. 246) is een Amsterdamse monumentale dubbele basculebrug met tien doorvaarten, ontworpen door Willem Springer in Parijse stijl. De oudere brug uit de 17e eeuw werd in 1883 door de huidige vervangen. De plaatbrug, gedeeltelijk basculebrug, is versierd met sierstukken van gietijzer (met stadswapens), een natuurstenen vaasbalustrade, obelisken van natuursteen met gedecoreerde lantaarndragers en bijpassende lantaarns. De brug over de Amstel is onderdeel van de Sarphatistraat. Direct ten zuiden van de brug aan de oever van de Amstel ligt het Amstel Hotel; ten noorden Koninklijk Theater Carré. Van 1904 tot 2018 reed tramlijn 10 over de brug. In 1905 is lijn 7 daarbij gekomen. In 2018 kwamen daar de lijnen 1 en 19 bij.