Individualiteit tegenover collectiviteit

De Willem Leevendstraat is een straat in Amsterdam-West.

Zaanstad (officieel West-Kantoor) is een gebouw in Amsterdam-West. Het is ontworpen door Willem Dudok (hij was al met pensioen) en Robert Magnée. Het gebouw werd neergezet op initiatief van een projectontwikkelaar, die een kantoorgebouw wilde plaatsen op een terrein dat eenvoudig te bereiken was. Voor de toegang (dan op het westen) lag de Multatuliweg nog in een parkachtige omgeving; de Haarlemmerweg lag even ten noorden van het kantoor en ook Station Amsterdam Sloterdijk lag op loopafstand. De projectontwikkelaar wilde als eigenaar een soort Vereniging van Eigenaars, maar dat bleek niet haalbaar. Belegger Blaauwhoed en het pensioenfonds van Koninklijke Shell (samen Blauwfonds) stapten in. In het gebouw kwamen allerlei huurders af, waarvan McCann-Erikson, Hoechst en Reed Elsevier de bekendsten waren. Er werd veel gewisseld, maar die laatste huurder gaf tot 2005 het gebouw zijn bijnaam Elseviergebouw. De bouw ging gepaard met administratieve moeilijkheden. Bouwplannen mochten alleen tot uitvoer worden gebracht als er voldoende gebruikers zich hadden gemeld. De gebruikers wachtten echter op de goedkeuring voordat ze tot die beslissing konden overgaan. Er werd van 1964 tot en met 1967 gebouwd door NV Amsterdamse Ballastmaatschappij. Het kantoorgebouw valt op omdat in de omgeving slechts woningen staan met vier of vijf bouwlagen; terwijl het kantoorgebouw twaalf verdiepingen heeft en veertig meter hoog is. Het kantooroppervlak was 13.000 m². Oorspronkelijk hadden Eggink (bekend van het Europahuis), Dudok en Magnée een hoger gebouw (18 lagen) voor ogen, maar de gemeente Amsterdam keurde dat niet goed; het gebouw zou een veel te grote aanzuigende werking hebben op automobilisten. Dudok en Magnée waren teleurgesteld, want de verlaging kwam de geometrische verhoudingen niet ten goede. De eerste paal ging in september 1964 de grond in onder toezicht van wethouder Joop den Uijl. Men verwachtte 2,5 jaar met de bouw op een vloeroppervlak van 3500 m² bezig te zijn; kostprijs 5 a 6 miljoen gulden. In de tijd met kantorenoverschot kwam ook dit gebouw leeg te staan. In de periode 2012 tot en met 2015 werd het in het kader van herbestemming omgebouwd tot flatgebouw met studio’s, appartementen en penthouses. Begeleidend architectenbureau was Knevel Architecten (WRK Architecten). De Multituliweg was al tijdens de bouw uitgegroeid tot de Rijksweg 10 (Ringweg-Amsterdam). Bij de verbouwing werd waarom de originele toegang verplaatst naar de Krelis Louwenstraat en de kopse kant van de flat kreeg ramen en balkons. De zijde van de flat aan de Rijksweg 10 kreeg geluidsisolatie. Op 25 juni 2019 werd het tot gemeentelijk monument verklaard. Het is ook dan een van de hoogste gebouwen in de omgeving.

De Krelis Louwenstraat 4 is een gebouw in Amsterdam-West. In de periode na de tweede Wereldoorlog werd qua woningbouw vol ingezet op de uitvoer van het Algemeen Uitbreidingsplan van Cor van Eesteren. Woonwijken werden uit de grond gestampt en werden na enige jaren opgevolgd door de bouw van benodigde scholen. In de omgeving van de Sara Burgerhartstraat en Wiltzanghlaan werd een terreintje (plaatselijk bekend als Scholendriehoek) vrijgelaten voor scholen, eerst noodscholen maar snel gevolgd door stenen gebouwen. Er verscheen een kleuterschool, een lagere school en in 1959/1960 een ULO. De noodzaak voor een lagere school kwam in 1950. Men schatte in dat in het jaargang 1957/1958 onderdak geboden moest worden aan 110.000 leerlingen, een rigoureuze aanpassing van de schatting in 1948 (circa 75.000). Economische crisis en Tweede Wereldoorlog hielden daarvoor de bouw op, maar in 1950 vond Amsterdam de tijd rijp om weer zelf een school te bouwen. Gekoppeld aan de lagere school werd een kleuterschool neergezet in de punt van Krelis Louwenstraat en Sara Burgerhartstraat; de hoofdingang zat de eerste. Architect van de kleuterschool was Kees van der Wilk, collega van Jan Leupen (architect lagere school) bij de Dienst der Publieke Werken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de architectuur van de gebouwen overeenkomsten vertonen. Van de Wilk en Leupen hanteerden grote raampartijen om “licht en lucht” in de scholen te krijgen. Daarbij werd steevast een open plek in de buurt aangehouden om wanneer wenselijk les in de open lucht te kunnen geven. In 2008 werd het gebouw door gemeente Amsterdam geplaatst in de Top 100 Jonge Monumenten, een lijst van na-oorlogse gebouwen die geschikt waren voor benoeming tot rijksmonument of gemeentelijk monument. Op 10 februari 2009 werd het gebouw tot gemeentelijk monument verklaard net als het hoofdgebouw Sara Burgerhartstraat 5. Op het speelterrein staat in de vorm van een duikelrek al jarenlang een speelattribuut van collega-architect Aldo van Eyck, toen ook werkzaam bij Publieke Werken.

Brug 33 is een brug in Amsterdam-West.

Figuren is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-West. In de jaren 1960-1963 werd aan de Krelis Louwenstraat 1 gebouwd aan een school voor de Vereniging Hendrick de Keijserschool. Het zou onderdak bieden aan de Uitgebreid Technisch Onderwijs; de school was een ontwerp van Arno Nicolaï. De Hendrick de Keijserschool uit De Pijp verliet, onder andere vanwege het lawaai van een naburige melkfabriek, zijn gebouw aan de 1e Jan Steenstraat 19 voor deze nieuwbouw. In die tijd gold de 1%-regeling; een procent van de bouwkosten moest uitgegeven worden aan kunstwerken. In dit geval maakte Lex Horn een betonreliëf, waarin hij mensen, planten en een wolkendek weergaf, aldus Buitenkunst Amsterdam en Rijksakademie op de kaart. Het reliëf werd geplaatst op een overstek in de voorgevel van de school. De school ging in juli 1963 over, maar werd pas in februari 1964 officieel geopend door Hans Grosheide, staatssecretaris van onderwijs, kunsten en wetenschappen. Het als school gebouwde pand werd rond 2008 omgevormd tot een broedplaats (van kunstenaars) in een bedrijfsverzamelgebouw. Op 28 april 2009 werd het gebouw tot gemeentelijk monument verklaard.

De Haarlemmerwegbrug (brug 121P) is een brug in Amsterdam Oud-West. Alhoewel genummerd als brug is zij een combinatie van brug en viaduct. Ze is gelegen in de Rijksweg 10 (ringweg Amsterdam) en voert over de Rijksweg 200, in Amsterdam beter bekend als Haarlemmerweg in Stadsroute 103. Ze voert ook over de Haarlemmertrekvaart. Ten noordoosten van deze kruising lag het oude oude station Sloterdijk. Tot in de jaren twintig van de 20e eeuw was dit agrarisch gebied binnen de gemeente Sloten. In 1921 annexeerde de gemeente Amsterdam de gemeente Sloten in verband met benodigde stadsuitbreiding. In 1926 begon de gemeente Amsterdam met onteigening van gronden om het mogelijk te maken de Hoofdweg, die tot dan toe bij de Erasmusgracht (destijds nog Kattegat geheten) door te trekken naar de Haarlemmerweg. De aanleg van dit stuk weg wordt belangrijker om het te verwachten verkeer uit en naar het gebied ten westen van de stad buiten de stad te houden. Er werd drukte verwacht in verband met de komst van de Olympische Spelen 1928 met als hoofdtrekpleister het Olympisch Stadion. In 1927 en 1928 wordt dan ook gebouwd aan de Saïdja en Adindabrug over de Erasmusgracht. De weg schampt aan de westkant een verkeersplein, wat later het Bos en Lommerplein zat heten. Rond 1930 is de weg al zo belangrijk dat zij voorzien moet worden van steviger bestrating. Er ligt dan een gelijkvloerse kruising. Dat stuk Hoofdweg zou jarenlang de westgrens van de stad vormen, getuige de luchtfoto van 6 oktober 1950 in het bezit van Beeldbank Amsterdam. Rond 1950 werd de naam voor dit traject veranderd in Multatuliweg. Als het gebied ten westen van de Hoofdweg in de jaren vijftig steeds verder wordt volgebouwd wint de weg aan importantie, een gelijkvloerse kruising met de Haarlemmerweg blijft, maar krijgt een steeds uitgebreidere vorm ter behandeling van de verkeersstromen. In 1954 zijn er dan de eerste serieuze plannen de spoorlijn Amsterdam-Haarlem, de Haarlemmertrekvaart en de Haarlemmerweg te overspannen middels een viaduct. Er wordt dan gesproken bij de Publieke Werken over een 200 meter lang viaduct. Zaken worden opgehouden, men had het idee opgevat dat de Haarlemmerweg verlegd zou worden naar ten noorden van de trekvaart en de Coca-Colafabriek Sloterdijk staat in de weg. Wel verrijst ten oosten van de kruising de blikvanger Elseviergebouw van Willem Dudok en Robert Magnée (1964/1965). Maar dan spreekt men nog steeds over "het toekomstig viaduct". In 1963 beginnen vervolgens de voorbereidende werken. Er wordt 340.000 zand uit Muiden aangevoerd om het toekomstige traject Velserweg (ten noorden van de Haarlemmertrekvaart) tot aan de Wiltzanghlaan verhoogd aan te leggen. In januari 1964 volgde dan eindelijk de aanbesteding van vijf kunstwerken in het traject Coentunnel naar Multatuliweg (die dan nog steeds eindigt bij de trekvaart). De oplevering van het traject loopt vertraging op, er wordt namelijk overal in de stad gebouwd zodat er onvoldoende geschoolde arbeiders zijn te vinden en ook de strenge winter van 1963 gooit roet in het eten voor wat betreft de oplevering van de Coentunnel. Op 21 juni 1966 wordt het traject geopend en dus ook het viaduct over de Haarlemmerweg en -trekvaart. Die Coentunnelweg kreeg vanuit het noorden geen directe aansluiting op de Haarlemmerweg, alhoewel dat wel voor later jaren in de planning lag. Het zou er echter nooit van komen. Vanaf de oplevering klaagden omwonenden over geluidsoverlast op de ringweg, vandaar dat (een flink aantal) jaren later, geluidsschermen op het viaduct werden geplaatst. In 2018 ligt het knooppunt er net zo bij als in de jaren vijftig, op het viaduct na. De kruising heeft de vorm van een halve Haarlemmermeeraansluiting (noordpunt ontbreekt), waarin een soort rotonde onder het viaduct ligt. Vanaf 2017 tot eind 2019 wordt er weer gewerkt aan deze kruising. Vanaf het westen wordt het dijklichaam waarop de Haarlemmerweg ligt verhoogd en worden verkeersstromen (opnieuw) aangepast. De brug ging vanaf de oplevering naamloos door het leven. In december 2017 gaf de gemeente Amsterdam (bijna) alle bruggen en viaducten in beheer bij Rijkswaterstaat (vandaar de toevoeging P) namen.

De Sara Burgerhartstraat 5, Amsterdam is een gebouw in Amsterdam-West. In de periode na de tweede Wereldoorlog werd qua woningbouw vol ingezet op de uitvoer van het Algemeen Uitbreidingsplan van Cor van Eesteren. Woonwijken werden uit de grond gestampt en werden na enige jaren opgevolgd door de bouw van benodigde scholen. In de omgeving van de Sara Burgerhartstraat en Wiltzanghlaan werd een terreintje (plaatselijk bekend als Scholendriehoek) vrijgelaten voor scholen, eerst noodscholen maar snel gevolgd door stenen gebouwen. Er verscheen een kleuterschool, een lagere school en in 1959/1960 een ULO. De noodzaak voor een lagere school kwam in 1950. Men schatte in dat in het jaargang 1957/1958 onderdak geboden moest worden aan 110.000 leerlingen, een rigoureuze aanpassing van de schatting in 1948 (circa 75.000). Economische crisis en Tweede Wereldoorlog hielden daarvoor de bouw op, maar in 1950 vond Amsterdam de tijd rijp om weer zelf een school te bouwen; de laatst opgeleverde was de openluchtschool aan Stadionkade 113. Die school werd opgetrokken in de stijl van de Amsterdamse School, maar na de oorlog was er meer belangstelling voor licht en lucht. Dat hield onder meer in dat de klaslokalen groter werden om de kinderen meer ruimte te bieden voor zelfwerkzaamheid. De beoogd architect Jan Leupen van de Dienst der Publieke Werken en onderwijsinspecteur Piet Bakkum gingen in Zwitserland en Engeland kijken en kwamen met wat later bekend zou worden als H-school. In deze school was voor het eerst standaard een zaal ingebouwd voor uitvoeringen etc. Voor het overige waren de functies gescheiden. in die H-constructie was tevens plaats voor speelplaatsen en/of buitenles. De school werd op 14 april 1953 geopend met de naam Prinses Beatrixschool. Nog geen half jaar later kwam koningin Juliana der Nederlanden op werkbezoek. Ze zal niet geweten hebben dat de Prinses Julianaschool amper vijftig meter verder stond. Rond 1990 kreeg de school een nieuwe naam: Multatulischool (OBS Multatuli), de school staat in de buurt van de Multatuliweg en de Max Havelaarflats. In 2008 werd het gebouw door gemeente Amsterdam geplaatst in de Top 100 Jonge Monumenten, een lijst van na-oorlogse gebouwen die geschikt waren voor benoeming tot rijksmonument of gemeentelijk monument. Op 10 februari 2009 werd het gebouw tot gemeentelijk monument verklaard. Opvallend is dat aan de school een elektriciteitshuisje is gekoppeld; tussen hoofdgebouw en huisje zijn grof betonnen balken te zien. Er is ter plekke niet alleen werk te zien van Leupen, maar ook werk van een veel bekendere architect. Aldo van Eyck ontwierp de zandbak op het terrein.

De Coca-Colafabriek te Sloterdijk was de eerste bottelarij van Coca-Cola in Nederland. Deze werd in 1930 in gebruik genomen in Sloterdijk (gemeente Amsterdam). De fabriek was gevestigd in een opvallend laag, maar wel langgerekt gebouw van wit gepleisterde baksteen. De fabriek stond aan de Haarlemmertrekvaart, tussen de Haarlemmerweg met de tramlijn, aan de dorpsstraat en de spoorlijn naar Haarlem. Coca-Cola werd in Nederland in 1928 geïntroduceerd ter gelegenheid van de Olympische Spelen van Amsterdam. Er bestonden tot 1940 twee fabrieken, die in Amsterdam en daarna ook in Rotterdam. In mei 1940 werd de fabriek in Rotterdam, nog geen tien jaar oud, door het bombardement volledig verwoest en bleef alleen de fabriek in Amsterdam over. Er werd daarom gewerkt in vier ploegendiensten omdat alle afnemers waren aangewezen op de fabriek in Amsterdam. Het was een voor die tijd moderne fabriek met onder meer een flessenspoelmachine. Er was nooit voorraad en de vele vrachtwagens stonden geduldig te wachten tot ze volgeladen konden worden. In 1952 was er een speciale opdracht voor de Olympische Spelen in Finland waarbij in verband met de suiker-accijns ook de douane eraan te pas kwam. Ook waren er eigen bestelauto's met het embleem, om de bestellingen rond te brengen in Amsterdam en omgeving. Na het verdwijnen van de tram in 1957 werd de Haarlemmerweg verbreed. In de loop van de jaren 1960 begon ook de aanleg van de Einsteinweg (onderdeel van de A10-west) waardoor het westelijk deel van het dorp met ook de fabriek moesten verdwijnen. Coca-Cola Amsterdam verhuisde naar de Joan Muyskenweg 25. Ter vervanging van de fabriek in Rotterdam was er in de jaren 1950 al een nieuwe bottelarij in Schiedam gekomen. De productie werd daar overgenomen. Sinds begin 21ste eeuw wordt alle Nederlandse Coca-Cola gemaakt in een fabriek te Dongen. Op de plaats waar vroeger de fabriek was staat nu de Haarlemmerwegbrug, een viaduct in de Rijksweg 10.

De Zoutmanbrug (brug 397) is een vaste bouwwerk over een duiker (ook wel duikerbrug) in Amsterdam-West. De brug overspant sinds 1956 de Haarlemmervaart en verbindt de Admiraal de Ruijterweg en Haarlemmerweg met de Molenwerf in Sloterdijk. Voor de bouw van brug 397 lag er iets westelijker een vaste brug (vroeger ophaalbrug; ter hoogte van duiker 172P) die vanaf de Haarlemmerweg toegang gaf tot het dorp Sloterdijk over de Haarlemmertrekvaart. Voor de bouw van de 'voorstadshalte' station Sloterdijk moest een flink stuk van het oude dorp Sloterdijk worden gesloopt. Hier kwam het voorplein met bushaltes (en later tramhaltes) te liggen en de doorgaande weg richting Velsen (de Velserweg). De Nederlandse Spoorwegen bouwde vanaf eind 1954 eerst een nieuwe 'tijdelijke voorstadshalte' Station Sloterdijk, geopend in juni 1956, die uiteindelijk 29 jaar dienst zou doen. Voor de toegang tot het station voor het wegverkeer moest er een verkeersbrug komen over de Haarlemmervaart en ook een verkeersplein. De brug werd in een brede opzet voor weg- en tramverkeer uitgevoerd. Van hieruit zou een ontsluitingsweg naar het bedrijvengebied ten noorden van de spoorbaan komen, die tevens zou aansluiten op de naar het noorden te verleggen Haarlemmerweg. Die plannen werden uiteindelijk niet uitgevoerd. Op 3 juni 1956, met ingang van de zomerdienstregeling, werd het nog niet voltooide station in gebruik genomen. Op 13 augustus 1956 werd het inmiddels voltooide station geopend. Toen gingen er ook buslijnen over de brug (buslijnen 14 en 21 en buslijn F; later buslijn 15). Vanaf 1982 gingen tramlijn 12 en 14 (tot 1989) hier langs. Sinds 22 juli 2018 heeft tramlijn 19 de route van lijn 12 naar Sloterdijk overgenomen. Ten noordwesten van de brug stond tot medio jaren zestig het gebouw van Drukkerijk Laporte & Dosse. In 1980 kwam daar een betonnen kantoorkolos, dat later werd verbouwd tot een Golden Tulip-hotel. Aan de noordoostkant stond het gebouw van stomerij Linmij met de opvallende schoorsteen. Ook dit maakte in 2003 plaats voor nieuwe kantoren, die inmiddels tot woningen zijn verbouwd. De brug is sinds 2006 vernoemd naar de schout bij nacht Johan Zoutman. Sinds 8 maart 1910 was er in de omgeving al een Zoutmanstraat in de gemeente Sloten. Na 1921, toen de gemeente Sloten door Amsterdam werd geannexeerd, behield de straat aanvankelijk zijn naam maar kreeg op 20 april 1939 de naam Wiltzanghlaan.

Molenwerf is een plein in Amsterdam-West.

De verdwenen boer is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-West. Twintig jaar na de herinrichting van Molenwerf van stationsplein tot “normale straat” werd rond 2005 het beeld De verdwenen boer van Karel Gomes geplaatst. Gomes refereerde met het beeld aan de agrarische bedrijfstak die steeds verder werd teruggedrongen ten faveure van de oprukkende stad en haar bebouwing, zeker nadat het Algemeen Uitbreidingsplan van Cor van Eesteren werd uitgevoerd. Nadat de gemeente Amsterdam de gemeente Sloten al in 1921 had opgeslokt, bouwde het met name na 1950 dit grondgebied vol van de Admiraal de Ruijterweg tot aan de Ringvaart Haarlemmermeer. Alle landerijen en tuin- en kasbouwgebieden werden daaraan opgeofferd. Voor de financiering van het beeld werden diverse instanties ingeschakeld tot aan een "Stichting beeld voor de verdwenen boer" aan toe. In die stichting zaten onder meer nakomelingen van boeren die soms op niet al te prettige manier waren uitgekocht of onteigend. Het bronzen beeld van boer (en boerin) staat op een betonnen sokkel waarop aan de achterkant een plaquette is aangebracht. De tekst luidt De verdwenen boer van beeldhouwer Karel Gomes herinnert aan de boerenfamiliesdie duizend jaar lang woonden en werkten inhet veenweidegebied ten westen van destadsrand van Amsterdam.Nog in 1950 liep de grens tussen stad en plattelandongeveer hier. In de tweede helft vande twintigste eeuw schoof hij door tot aande ringvaart van de Haarlemmermeer. De oprichting van dit beeld is mogelijk gemaakt etc. juni 2005. Het beeld werd in juni 2005 onthuld door een 101-jarige Neeltje Salentijn-van den Broek, één van die nakomelingen. “Hun boerderij” moest plaatsmaken voor de afgravingen van de Sloterplas. De grondplaat van het beeld vermeldt in de hoek bij de boerin het monogram van de kunstenaar. Ook het beeld ontkwam niet aan de vernieuwingsdrang van Amsterdam. Molenwerf werd in 2016 opnieuw ingericht en het beeld moest verplaatst worden.

Station Sloterdijk Zuid was een spoorwegstation in het dorp Sloterdijk dat sinds 1921 bij Amsterdam hoort.