Zandhoeksbrug

De Zandhoek is een verbinding tussen de Grote Bickersstraat en Bokkinghangen in Amsterdam. De straat (feitelijk kade) gelegen aan het Westerdok is gelegen op het Realeneiland en ontleent zijn naam aan de in het verleden lossende zandschepen. De Zandhoek was de woonplek van de bekende Amsterdamse stadsfotograaf Jacob Olie. die hier begon met fotograferen. Aan de Zandhoek, aan de zijde die grensde aan het IJ (tegenwoordig afgeschermd door het Westerdok en de Westerdoksdijk), werd in 1648 een haringpakkerij gebouwd door de familie Reael. De gevelsteen met de Gouden Reaal, een Spaans/Portugese munt in dit geval met een afbeelding van Keizer Karel V, die aan het begin van de 17e eeuw over de hele wereld kon worden gebruikt, werd de naamgever van het eiland. De schrijver Jan Mens gebruikte in het gelijknamige boek 'De Gouden Reaal' als naam voor een begin-20e-eeuwse kroeg aan de Zandhoek.

De Petemayenbrug is een dubbele ophaalbrug in Amsterdam-Centrum. De naam zou afgeleid zijn van petemoeien (peetmoeder), tevens aanduiding van oude vrouwtjes. Ze verbindt Bokkinghangen met Zandhoek, beide westelijke kaden van het Westerdok. Bokkinghangen ligt echter op het voormalige Bolwerk Blauwhoofd (Zeeheldenbuurt), Zandhoek op het Realeneiland. Ze overspant de Zoutkeetsgracht. De gevelwand van Zandhoek bestaat bijna alleen uit rijksmonumenten; de brug kan nog geen gemeentelijk of rijksmonument zijn; ze is te jong. De eerste brug alhier dateert van tussen 1599 (op de kaart van Pieter Bast zijn de Westelijke Eilanden nog niet ingetekend) en 1625 (op de kaart van Balthasar Florisz. van Berckenrode is een deel van de Westelijke Eilanden wel ingetekend). Van Berckenrode tekende ter plaatse een dubbele ophaalbrug in, want er was hier nog scheepvaart naar en van de “Soutketen” (het Westerdok bestond nog niet). De brug droeg toen de naam Leeuwenburgh Brug. Ook Gerrit de Broen tekende op zijn kaart uit 1737 een dubbele ophaalbrug en vermeldde daarbij ook haar naam "Soutkeets Brug" over de "Soutkeets Graft". De moderne geschiedenis begint hier in 1862 als de gemeente Amsterdam besluit landhoofden van de dubbele ophaalbrug te vernieuwen. Vanaf dan loopt de geschiedenis grotendeels parallel met die van de Zandhoeksbrug. De houten ophaalbrug werd in 1897 vervangen door een ijzeren. In maart waren ze nog bezig met het schilderwerk. Men had toen het idee dat het toepassen van ijzer voor hameipoort, de balans en liggers een besparing zou opleveren (ten opzichte van een houten brug), de brug werd enkele maanden na opening vastgelegd door Jacob Olie. In 1910 kreeg de brug een koninklijk tintje toen koningin Wilhelmina met haar gevolg de brug overtrok en de toen eenjarige prinses Juliana aan de Oranjevereniging uit de wijk toonde. Na 35 jaar was de brug op en werd de val van de brug vervangen (1930) om de brug klaar te maken voor de belasting door het almaar zwaarder wordend vervoer. Ze werd aangepast voor voertuigen tot 5,5 ton. In 1974 wilde de gemeente de bruggen in deze buurt in hun oude staat terug te brengen. Omdat een hele serie van dit soort bruggen voor onderhoud aan de beurt was, had de afdeling Publieke Werken weer ervaring met dit soort bruggen gekregen en (zie herstel van de Magere Brug) kon ze aan de slag gaan. Er moest nog wel elf jaar gewacht worden voordat deze brug opgeleverd kon worden. Er kwamen hameipoorten van massief hout, de houten balansen en brugdelen werden wel versterkt met stalen balken. Alles is geplaatst tussen landhoofden van gewapend beton. Wethouder Enneüs Heerma, naar wie later een brug werd genoemd, opende de brug op 9 november 1985. De bovenbouw verhuisde naar de Oostelijke Eilanden, ze werd gebruikt voor de eerste versie van de Ezelsbrug.

Het Westerdok is een water en een straat in Amsterdam. Het ontstond in 1832 toen door aanleg van de Westerdoksdam en Westerdokseiland dit deel van het IJ werd afgescheiden en daardoor ook geen eb en vloed meer kende in het toen nog in open verbinding met de Zuiderzee staande IJ. Aan de westzijde ontstond zo de omsloten watervlakte die nu Westerdok heet. Aan de oostkant ontstond op soortgelijke wijze het Oosterdok. Het Westerdok wordt aan de zuidzijde begrensd door de spoorlijn vanaf het Centraal Station richting Singelgracht en wordt aan de westzijde begrensd door het Bickerseiland (Westelijke Eilanden). Het water van het Westerdok heeft tegenwoordig onder andere de functie van jachthavens.

Zoutkeetsgracht 2-110 is een complex woningen stammend uit 1975/1976, gelegen aan de Zoutkeetsgracht in Amsterdam-Centrum. De noordelijke gevelwand van die gracht bestaat bijna geheel uit 20e-eeuwse bebouwing op drie oude pakhuizen, die dan ook rijksmonumenten zijn, na.

Bokkinghangen is een relatief korte straat in Amsterdam-Centrum. Ze is gelegen tussen de Zoutkeetsgracht en het Barentszplein. Ze is daarbij deels de westelijke kade van het Westerdok. Zuidwaarts komt men via de Petemayenbrug op Zandhoek, eveneens een kade van het Westerdok. Beide kades vormden ooit de oevers van het IJ tot rond 1830 toen het Westerdokseiland werd aangelegd. De straat is als Bocken Hangen als nummer 2 aangegeven op de plattegrond van Gerrit de Broen uit 1737; het maakt dan deel uit van Bolwerk Blauwe Hoofd (’t Blaauw hooft). Alle gebouwen aan de straat zijn uit de 20e eeuw. De straat kent als even huisnummer alleen eigenlijk nummer 2, nummer 4 is al bestemd voor een kort vrachtschip, omgebouwd tot woonschip gelegen aan de kade (gegevens januari 2018). Aan de oneven zijde kent het huisnummers 1-19 en 21-39; het zijn uitsluitend woonappartementen, naar een ontwerp van het bureau van Jelle Abma, gebouwd rond 1976. In de gevel zijn twee gevelstenen te zien met respectievelijk de haring (bij nr. 1) en de zeebrasem (bij nr. 39). Het maakt deel uit van het complex Zoutkeetsgracht 2-110. Voor dat alles gesloopt werd, was op huisnummer 5 al een gevelsteen te zien, niet van vissen, maar van een kat (Huis de Kat). Huisnummer 9 had als aanduiding Huis de Zalm, met een afbeelding van een zalm op het pothuis. De straat is vernoemd naar het bokkingroken dat hier vanaf 1652 plaatsvond. In een bokkinghang werd gezouten haring (bokking) gerookt en gedroogd om ze langer te kunnen bewaren. Fotograaf Jacob Olie woonde vlakbij op de Zandhoek en fotografeerde de kade in de negentiende eeuw daarom relatief vaak.

Scheepswerf De Nachtegaal was een van de ongeveer 10 scheepswerven die sinds de 17e eeuw waren gevestigd op het Bickerseiland, een van de Westelijke Eilanden (Amsterdam). De werf was gelegen aan de Grote Bickersstraat aan het Westerdok. Wicher Hooite Meursing (1802-1847) was herenboer in Hoogezand. Voor zijn drie zonen (Wicher, Emmo en Aalrik) kocht hij van Jan Goedkoop een verwaarloosde werf in Nieuwendam. Emmo ging al gauw terug naar Groningen en in 1847 erfden Wicher en Aalrik de werf in Nieuwendam. Samen kochten zij in 1850 werf De Nachtegaal van Jan Goedkoop en in 1857 de werf Concordia in Oostenburg, de latere werf Seijmonsbergen. In 1874 is de firma W. en A.H. Meursing gesplitst. Wicher Meursing werd eigenaar van De Nachtegaal, Aalrik Meursing van de werf in Nieuwendam, Concordia werd verkocht. De oudste zoon van Wicher, de 27-jarige Jan Frederik Meursing was al werkzaam op de werf en nam in 1882 de leiding geheel over. Tussen 1850 en 1890 zijn vele grote zeilschepen, voornamelijk clippers, op De Nachtegaal van stapel gelopen. In de tweede helft van de 19e eeuw sloot de ene na de andere werf op het Bickerseiland zijn poort. Jan Frederik Meursing bouwde op De Nachtegaal nog verscheidene kleinere schepen, zoals plezierjachten, en breidde zijn activiteiten uit met machinebouw. In 1900 verwierf de werf een opdracht van Rijkswaterstaat voor de bouw van een stoomijsbreker, de Christiaan Brunings. In 1908 is werf De Nachtegaal gesloten.

De Realengracht is een gracht in de binnenstad van Amsterdam, stadsdeel Centrum. De gracht ligt aan de zuidzijde van het Realeneiland en verbindt het knooppunt van de Smallepadsgracht en de Prinseneilandsgracht met het Westerdok ter hoogte van de Zandhoek. Ten zuiden van de gracht liggen het Prinseneiland en het Bickerseiland. De Realengracht heeft als enige gracht in Amsterdam nog twee houten ophaalbruggen, de bruggen nrs. 316 en 320.

De Reus van Bickerseiland is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Centrum. De maker van het oorspronkelijke beeld is niet bekend (anoniem, wellicht een scheepstimmerman), maar de afbeelding is eeuwenoud. Het beeld staat op het Bickerseiland vernoemd naar Jan Bicker. Deze Jan Bicker was zowel koopman, reden, scheepsbouwer en burgemeester in Amsterdam. Hij kocht in 1631 ten noordwesten van Amsterdam een eiland, dat uitzicht had over het IJ. Op het eiland bouwde hij zijn huis met toren, zodat hij zijn vertrekkende en aankomende schepen op het IJ in de gaten kon houden. Boven de ingang van het woonhuis stond een beeldhouwwerk dat vermoedelijk de god Mars (met speer, schild en helm) voorstelt. Een tekening uit 1647 geeft het beeld weer. Bicker kon er maar kort van genieten; hij overleed in 1653; de toren werd rond 1700 afgebroken. Het beeld kreeg haar naam toen het na afbraak van de toren werd geplaatst op scheepswerf De Reus, dat werkte onder het motto: Geen karwei is ons te machtig; geen vraagstuk, waarvoor wij uit de weg staan In 1850 gaat De Reus over in handen van Machinefabriek H.K. Jonker en Zoon (verantwoordelijk voor het ijzerwerk voor het Paleis op de Dam). (Aankomend) burgemeester Cornelis Fock, verknocht aan het beeld, maakte een afspraak met de eigenaar Jonker om het beeld te behouden, hetgeen geschiedt. Als het beeld drie eeuwen oud is, bevindt het zich in slechte staat (binnenkant is vermolmd). Er volgt een opdracht een replica te maken en deze werd gehakt door een voormalig scheepstimmerman, die bij Jonker had gewerkt. Wanneer het replica op 2 augustus 1951 onthuld wordt, komt burgemeester Arnold d'Ailly naar Bickerseiland; het staat dan op de puntgevel van Grote Bickerstraat 2-4. Wanneer Jonker & Zoon het Bickerseiland in 1972 verlaat, verdwijnt ook het beeld; Jonker neemt het mee naar Alicante. Buurtbewoners missen het beeld en gingen in de jaren negentig op zoek. Na tien jaar zoeken bleek het beeld zich bij een van de nakomelingen van Jonker te bevinden; die nakomeling woont in Canada. Deze nakomeling schonk rond 2005 het beeld aan de bewoners van het eiland, maar het transport ging niet rechtstreeks. Via scheepvaart belandde het op de Canarische Eilanden, vanaf daar verzorgde Koninklijke Saan voor het transport. Daarna spanden Woningstichting De Key, Stadsdeel Centrum en de bewoners zich in om een plek te vinden voor plaatsing. In 2011 werd het (terug)geplaatst en opnieuw komt er een burgemeester aan te pas; Eberhard van der Laan komt op 6 juli naar het eiland. Twee jaar later vindt een restauratie plaats, waarbij kunstenaar Egon Schrama (atelier in Grote Bickersstraat 17) een nieuwe sokkel maakt, op zich een kunstwerk. Uit staal is een gedicht gefreesd of gestanst dat Jan Witte voor deze reus schreef. Het staat vanaf dan op een pleintje op de kruising Touwslagerstraat en Hollandse Tuin aan het Westerdok.

Door wind bewogen beweging is een artistiek en bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Centrum. Het werk van aluminium en roestvast staal is bedacht door Wicher Meursing, die na zijn opleiding verschoof van klassiek aandoende beelden naar constructies die met beweging te maken hebben. De titel Door wind bewogen beweging is een verwijzing naar wat de constructie doet. Elk windzuchtje heeft invloed op het uiterlijk van het beeld, dat van minuut tot minuut onderhevig is aan luchtstromen en ook op een punt staat waar dat continu plaatsvindt. Het staat op een open plek op de Westerdoksdijk, gelegen tussen het water van het Westerdok en het IJ. Die plaats is niet willekeurig gekozen, het is er winderig en de voorouders van Meursing waren werkzaam in de scheepsindustrie (Scheepswerf De Nachtegaal), die hier was gevestigd. Meursing overleed op 30 mei 2015. Vlak daarna werd een start gemaakt met plaatsing, op 5 juni 2015 werd de funderingspaal geplaatst. Een kraanwagen moest er op 17 juni 2015 aan te pas komen om het gevaarte van horizontaal naar verticaal op zijn plaats te krijgen. Het werk werd op 28 augustus 2015 onthuld. De titel en de naam van de kunstenaar zijn via een inscriptie leesbaar op het beeld. Het is een uitwerking van een schaalmodel (1 op 12) dat in 2012 bij veilinghuis Sotheby's ter veiling werd gebracht door de Stichting Wicher aan de Werf, onder initiatief van Maria Blaisse, die naar aanleiding van de tentoonstelling Lucht en licht, beelden in beweging in het Amsterdam Museum een jaar eerder zich beijverde om een werk van Meursing op het Bickerseiland (dat in de buurt ligt) te kunnen plaatsen. In 2014 organiseerde de Nederlandse Kring van Beeldhouwers de beeldententoonstelling Vleugels verbeeld in de Hortus Haren, waar werk van 15 beeldhouwers werd getoond. Van Meursing waren er drie beelden te zien die net als Door wind bewogen beweging met de wind meedeinen. In 2022 waren de "vleugels" nog nauwelijks in beweging te krijgen, ze stonden te vast afgesteld of vuil in de lager verhinderde een goede werking; er werd naar een oplossing gezocht.

De Galgenbrug (brug 315) is een vaste brug in Amsterdam-Centrum. De brug is gelegen tussen het Bickerseiland en het Prinseneiland. Ze werd aangelegd tussen 1625 (de kaart van Balthasar Florisz. van Berckenrode uit 1625 laat de brug niet zien) en 1649 (de kaart van Joan Blaeu laat de brug wel zien). Op de kaart van Gerrit de Broen uit 1737 is een oorgatbrug te zien met de naam Galge Brug tussen de Galge Straat op Prince Eylandt en Kleine Bikkerstraat op Bikkers Eylandt; ze overspant de Bikkers Graft. De moderne geschiedenis van de brug begint rond juli 1881. Toen meldde de gemeente dat er gewerkt werd aan "het vernieuwen en vastmaken van de ophaalbrug no. 315 over de Bickersgracht", een werk dat gelijktijdig plaatsvond met het vernieuwen van de Sloterdijkbrug (brug 321) aan de andere kant van de Galgenstraat over de Prinseneilandsgracht. In september kon gemeld worden dat de Sloterdijkbrug gereed was en dat het hout voor de Galgenbrug ter plaatse was gebracht. De brug zou het iets langer dan veertig jaar uithouden. Toen werd geconstateerd dat de brug begon te rotten en het verkeer niet meer aan kon. Omdat de scheepvaart hier ter plaatse toch ook al gering werd, werd gekozen voor een vaste ijzeren liggerbrug. Even later werd hetzelfde geconstateerd voor de Sloterdijkbrug, maar die werd gespaard (en werd later een gemeentelijk monument). De Galgenbrug, toen met onder andere de Magere Brug al een van de zeldzame wipbruggen in Amsterdam, werd vervangen door een liggerbrug met tonnen breedflenzige balken, normaal profielbalken, hoekijzer, U-ijzer en plaatijzer afkomstig uit Rotterdam. De brug en de straat danken haar naam aan het uitzicht dat je van hier had op het galgenveld in Volewijck aan de overkant van het IJ. Al in 1662 probeerde men de straatnaam te wijzigen in Prinsendwarsstraat, maar het is nooit doorgevoerd. Het uitzicht op het galgenveld verdween overigens al snel, toen het Bickerseiland werd volgebouwd. Ook Dordrecht heeft om dezelfde reden een Galgenbrug, maar die kreeg als officiële naam Damiatebrug.

De Bok was een in 1718 gebouwde windmolen die op het bolwerk Blauwhoofd in Amsterdam stond.

Het Barentszplein is een plein in Amsterdam-West, bij de Silodam op de hoek waar de Van Diemenstraat overgaat in de Westerdoksdijk. De Barentszstraat komt uit op het plein. Op het plein is de Zuiderspeeltuin gelegen. Het plein werd in 1878 vernoemd naar ontdekkingsreiziger Willem Barentsz. Op deze plek was tot ongeveer 1879 het bolwerk Het Blauwhoofd gelegen met daarop de korenmolen de Bok (afgebrand 4 januari 1878). Na het rooien van het bolwerk begon men op die plek met het bouwen van woningen. Bokkinghangen is een zijstraatje van het plein aan de zuidkant, en aan de zuidoostkant ligt de Westerdoksdijk. Toen de meelfabriek Holland nog aan de Zoutkeetsgracht gevestigd was en een zijingang had aan het plein, liepen spoorrails vanaf de Westerdoksdijk naar het terrein voor de fabriek. Bij de Van Diemenstraat waar ook rails waren aangelegd, was op de hoek met het plein een draaischijf met rails gesitueerd waarop de spoorwagons konden draaien en via een staaldraad naar de fabriek werden getrokken. Aan de noordkant van het plein, aan de Oude Houthaven bij de Silodam, is in 2010 het nieuwbouwcomplex IJside opgeleverd.