Verwantschappen

Birth of change is een kunstwerk in het Amsterdamse Bos. Het kunstwerk staat in de gemeente Amstelveen, waartoe het park behoort, maar het beheer etc. worden verzorgd door de gemeente Amsterdam. Het kunstwerk is (mede) ontworpen door kunstenaar Serge Verheugen, die voor het bos meerdere objecten leverde, samen Family ties genaamd. Alle objecten zijn daarbij van hout gemaakt, gevonden dan wel gerooid in het genoemde park. Vervolgens werden in wokshops gehouden in het bezoekerscentrum de “beelden” in elkaar gezet, met steun van mensen die in het bos werken. Birth of change bestaat uit de hond Rex met daarop de mens Andy; terugkerende personages bij Verheugen voor zijn werken in het bos. Hij gebruikte daarbij hout van beuk, abeel en es. De objecten worden doelbewust kaal gehouden zodat ze opgaan in de omringende natuur en na verloop van tijd ook in die natuur zullen vergaan. In 2016 kreeg het tafereel een uitbreiding in tientallen door kinderen geschilderde "vlinders" met daarop namen van ouders, huisdieren of helden (Butterfly Release Project). De kunstenaar maakte ook een zeefdrukvariant van het kunstwerk; de opbrengsten van die zeefdruk werden aangewend voor nieuwe beelden in het Amsterdamse Bos. Tijdens de coronapandemie heeft de kunstenaar het beeld aangepast. In maart 2020 beschilderde hij het beeld met allerlei teksten, waarin hij mensen aanspoort de zaken eens anders aan te pakken en meer te luisteren naar de natuur: Zie, hoor, snuif (gebruik je zintuigen) Zand, zwerk, bos (kijk om je heen) Tast, voel, streel (onderneem actie) en Rijs, spring, los (wordt gelukkiger).

Brug 511 is een kunstwerk in het Amsterdamse Bos. Het Amsterdamse Bos is een deel van de gemeente Amstelveen, terwijl de gemeente Amsterdam het beheer voert. Een veelvoud van bruggen in dat bos is ontworpen door Piet Kramer, bruggenarchitect bij de Dienst der Publieke Werken en deze is zeer vermoedelijk ook door hem ontworpen. Er werden voor het Amsterdamse Bos allerlei bruggen ontworpen in serie (zoals de ballenbruggen van Kramer), maar ook unieke bruggen voor dit park. Daarbij kwamen er houten (waaronder brug 500), betonnen bruggen (zoals brug 501) en zelfs een enkele antiek uitziende ophaalbrug (zoals brug 504). Brug 511 past dan weer niet in de bovengenoemde categorieën. De brug leidt een sober bestaan. Ze ligt over een zijwater aan de zuidzijde van de Bosbaan loopt. Ze geeft toegang van het terrein waar de (wedstrijd-)roeiers hun boten vanuit het botenhuis (ook ontworpen door de genoemde Dienst) naar de Bosbaan brengen en een veldje waar soms boten liggen. De brug is gebouwd op een houten paalfundering met betonnen landhoofden. Daarop steunen eikenhouten balken, die het rijdek van houten planken dragen. Vanuit het rijdek komen ronde balusters naar binnen gericht omhoog die de houten leuning dragen, die op enkelhoogte is gemonteerd. Ze heeft hetzelfde uiterlijk als de bruggen 509 en 510 aan de noordzijde van de Bosbaan. De brug werd na de aanbesteding op 16 november 1936 in 1937 in een pakket van bruggen gebouwd. In dezelfde aanbesteding zaten brug 500, brug 502, brug 504, brug 507, brug 509, brug 510, brug 511 en brug 512.

De Duiventil is een bouwwerk in Amsterdam, gebouwd in 1949, oorspronkelijk opgebouwd op het Muntplein, in 1992 herplaatst op de Van Nijenrodeweg bij het Amsterdamse Bos. Duiventil is oorspronkelijk de bijnaam, later algemeen bekende aanduiding geworden, van een tweetal hooggelegen bouwwerken die vroeger in Amsterdam-Centrum stonden maar, naar verlies van hun oorspronkelijke functie, in Amsterdam-Zuid herplaatst zijn. De bijnaam Duiventil voor beide "huisjes" is ontstaan door de gelijkenis met een (traditionele) duiventil. Dit artikel gaat over de Duiventil van het Muntplein, herplaatst naar de Van Nijenrodeweg. Op het Muntplein verscheen eind 1949 een bouwsel ontworpen door Piet Kramer, werkzaam bij de Dienst der Publieke Werken. Het metalen "huisje" met een paddenstoelvormig dak hing aan een metalen poot met vanuit het huisje van boven goed zicht op de verkeerssituatie. Het huisje was vanaf het plein toegankelijk met een wenteltrap naar boven. Vanuit dit huisje werden door de verkeerspolitie de verkeerslichten op dit ingewikkelde kruispunt bediend. In de jaren zeventig werd het huisje overbodig omdat de verkeerslichten toen vanaf een centrale plaats konden worden geregeld. In de jaren tachtig werd het huisje daar dan ook verwijderd. In 1992 werd het als monumentaal bouwwerk herplaatst naar een plek naast de Museumtramlijn bij de hoofdingang van het Amsterdamse Bos. Het staat naast de Jacob Heinenbrug (brug 503, over de Hoornsloot), in de middenberm van de Van Nijenrodeweg.

De Jacob Heinenbrug (brug 503 en 513) is een vaste brug op de grens tussen de gemeenten Amsterdam en Amstelveen. De duikerbrug vormt de verbinding tussen de Amstelveenseweg en het Amsterdamse Bos, dat valt onder de gemeente Amstelveen. De brug voert over de Hoornsloot annex Koenenkade. Van de brug hebben drie versies bestaan.

Kaartplateaus Amsterdamse Bos bestaat uit een aantal plattegronden aangebracht in het Amsterdamse Bos. De kaarttafels bestaan uit tegeltableaus van De Porceleyne Fles, Delft geplaatst op ronde betonnen tafels staande bij de toegangen Brug 501 en Jacob Heinenbrug, beide gelegen op de grens tussen de gemeenten Amstelveen (het bos) en Amsterdam (toegangsweg), maar met een tussenpauze van 10 jaar gebouwd. De kaarttafel bij brug 501 werd slachtoffer van vandalisme en alleen de betonnen ondergrond is daar nog te zien. Bij de Jacob Heinenbrug zijn nog twee tafels in takt en zijn gesitueerd onder de betonnen parasols van Dick Slebos van de Dienst der Publieke Werken. In zijn bouwtekeningen zijn ook de ontwerpen uit januari 1963 van de kaartplateaus te vinden (straal 1,10 meter), maar dan als "kale" plateaus.

Brug 594 is een bouwkundig kunstwerk in het Amsterdamse Bos, gelegen op het grondgebied van gemeente Amstelveen, maar in beheer bij de gemeente Amsterdam. Bij de aanleg van het Amsterdamse Bos, eind jaren dertig van de 20e eeuw, werden talloze bruggen ontworpen door architect Piet Kramer van de Publieke Werken. De bruggen kregen steevast een nummering in de 500-serie. De nummering hield op bij brug 595. Een onbekende in de reeks is brug 594, die volgende gemeente sinds 1943 in een watersportgebied lag, maar op geen enkele kaart uit die tijd voorkomt. Het archief van de Publieke Werken kent de brug niet, noch de boeken die het werk van Piet Kramer (Baggelaar en van Schaik) beschrijven en ook het boekwerk Amsterdamse Bruggen 1910-1950 kent de brug niet. Het archief van PW kent wel brug 595, doch die is in de jaren zeventig gesloopt ten faveure van rijksweg 10. Het brugnummer wordt vanaf 2014 gebruikt voor een nieuw gebouwde brug in het Amsterdamse Bos. Aan de rand met Amstelveen is daar gesitueerd de manege Nieuw Amstelland gevestigd aan het Jan Tooroppplantsoen, dat toen geen goede verbinding had met het bos. Bij een herindeling van het gebied rondom die manege werd er over een sloot ten westen van de manege brug 594 neergelegd. Deze houten brug vertoont in de basisopzet overeenkomsten met de houten bruggen van Kramer, maar is duidelijk van moderner allooi. Op 9 juli 2014 werd de brug geopend door de wethouder Openbare Ruimte en Groen van Amsterdam, Abdeluheb Choho. Aanleg was onderdeel van het project Sportasroute. De brug is ontworpen door Blom & Moors BV uit 's-Hertogenbosch. Zij omschreven het als een markant punt in het landschap met een opvallend en kloek ontwerp in de traditie van Piet Kramer. De brug is uitgevoerd in zwart (balustrade, liggers) en wit (leuningen en koppers). De pylonen, ook terug te vinden in werken van Kramer, zie brug 528, bieden de ophanging van de toegangspoort. De ontwerpers gaven aan dat de scheidingen tussen de vele balusters (staanders onder de leuning) krap is gehouden. Deze wijze van monteren laat de brug vanaf de zijkant doorzichtig zien; terwijl op de brug het als gesloten overkomt, zodat ruiter en paard niet schrikken. De brug werd bij GrootLemmer gemaakt.

Brug 510 is een kunstwerk in het Amsterdamse Bos. Het Amsterdamse Bos is een deel van de gemeente Amstelveen, terwijl de gemeente Amsterdam het beheer voert. Een veelvoud van bruggen in dat bos is ontworpen door Piet Kramer, bruggenarchitect bij de Dienst der Publieke Werken en deze is zeer vermoedelijk ook door hem ontworpen. Er werden voor het Amsterdamse Bos allerlei bruggen ontworpen in serie (zoals de ballenbruggen van Kramer), maar ook unieke bruggen voor dit park. Daarbij kwamen er houten (waaronder brug 500), betonnen bruggen (zoals brug 501) en zelfs een enkele antiek uitziende ophaalbrug (zoals brug 504). Brug 510 past dan weer niet in de bovengenoemde categorieën. De brug leidt een sober bestaan. Ze ligt in een af te sluiten voetpad dat langs de Bosbaan loopt. Ze ligt over een zijwater en geeft samen met brug 509 toegang tot het terrein waar de (wedstrijd-)roeiers hun boten vanuit het botenhuis (ook ontworpen door de genoemde Dienst) naar de Bosbaan brengen en terug. Zij zijn naast trimmers dan ook bijna de enigen die van dit bruggetje gebruik maken. De brug is gebouwd op een houten paalfundering met betonnen landhoofden. Daarop steunen eikenhouten balken, die het rijdek van houten planken dragen. Vanuit het rijdek komen ronde balusters naar binnen gericht omhoog die de houten leuning dragen, die op enkelhoogte is gemonteerd. De brug werd na de aanbesteding op 16 november 1936 in 1937 in een pakket van bruggen gebouwd. In dezelfde aanbesteding zaten brug 500, brug 502, brug 504, brug 507, brug 509, brug 510, brug 511 en brug 512.

Brug 509 is een kunstwerk in het Amsterdamse Bos. Het Amsterdamse Bos is een deel van de gemeente Amstelveen, terwijl de gemeente Amsterdam het beheer voert. Een veelvoud van bruggen in dat bos is ontworpen door Piet Kramer, bruggenarchitect bij de Dienst der Publieke Werken en deze is zeer vermoedelijk ook door hem ontworpen. Er werden voor het Amsterdamse Bos allerlei bruggen ontworpen in serie (zoals de ballenbruggen van Kramer), maar ook unieke bruggen voor dit park. Daarbij kwamen er houten (waaronder brug 500), betonnen bruggen (zoals brug 501) en zelfs een enkele antiek uitziende ophaalbrug (zoals brug 504). Brug 509 past dan weer niet in de bovengenoemde categorieën. De brug leidt een sober bestaan. Ze ligt in een af te sluiten voetpad dat langs de Bosbaan loopt. Ze ligt over een zijwater van die Bosbaan en geeft samen met brug 510 toegang tot het terrein waar de (wedstrijd-)roeiers hun boten vanuit het botenhuis (ook ontworpen door de genoemde Dienst) naar de Bosbaan brengen en terug. Zij zijn naast trimmers dan ook bijna de enigen die van dit bruggetje gebruik maken. De brug is gebouwd op een houten paalfundering met betonnen landhoofden. Daarop steunen eikenhouten balken, die het rijdek van houten planken dragen. Vanuit het rijdek komen ronde balusters naar binnen gericht omhoog die de houten leuning dragen, die op enkelhoogte is gemonteerd. De brug werd na de aanbesteding op 16 november 1936 in 1937 in een pakket van bruggen gebouwd. In dezelfde aanbesteding zaten brug 500, brug 502, brug 504, brug 507, brug 509, brug 510, brug 511 en brug 512.

De Stedenmaagd Amsterdamse Bos is een beeld in het Amsterdamse Bos. Het bos ligt grotendeels in de gemeente Amstelveen, maar is in eigendom en beheer bij de gemeente Amsterdam. Het beeld staat nog net in de gemeente Amsterdam, aan de grens met Amstelveen. Het beeld is gemaakt door de beeldhouwer Friedrich Schierholz (1840-1894) voor de ingang van het Vondelpark aan de Stadhouderskade. Het is 2,53 meter hoog. Het werd gemaakt in opdracht van het parkbestuur om het park meer aanzien te geven ten tijde van de Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling in 1883. Het werd geplaatst op een van de pijlers van het hekwerk uit dezelfde tijd van Alexander Linnemann. De Stede(n)maagd is een verpersoonlijking van de stad Amsterdam. Zij zit op een zetel, in haar linkerhand houdt zij een schild vast met het wapen van Amsterdam, en met haar rechterhand nodigde zij wandelaars uit het park te betreden. Op 6 oktober 1953 werd het Vondelpark overgedragen aan de Gemeente Amsterdam. De Vereniging tot aanleg van een rij- en wandelpark te Amsterdam schonk toen ook de Stede(n)maagd aan de gemeente. Op 12 november 2009 is het beeld van Luxemburgs zandsteen uit Larochette bij het Vondelpark verwijderd. Het was sterk aan verval onderhevig en was al vele malen gerepareerd. Bovendien liet het drukke verkeer over de Stadhouderskade haar sporen na op het beeld. Het beeld werd vervolgens opnieuw gerestaureerd. Op 18 juni 2014 werd het geplaatst aan de Koenenkade, bij de ingang van het Amsterdamse Bos bij brug 501. Het staat daar op een sokkel van cortenstaal tussen het spoor van de Electrische Museumtramlijn Amsterdam en de Sportasroute richting Amsterdam-Zuid. In de sokkel is de titel in het cortenstaal gefreesd. Het kreeg toen waarschijnlijk ook haar tussen-n.

Brug 501 is een vaste brug op de grens tussen de gemeenten Amsterdam en Amstelveen. De duikerbrug vormt de verbinding tussen de Amstelveenseweg in Amsterdam en het Amsterdamse Bos, dat valt onder de gemeente Amstelveen. Ze voert over de Hoornsloot annex Koenenkade. Die Hoornsloot werd in 1954/1955 noordwaarts verlegd om een nieuwe ingang van het bos te creëren. Amsterdam besteedde de brug op 3 januari 1955 aan, ze zou alleen toegankelijk worden voor voetgangers en fietsers. Voor autoverkeer zou de Jacob Heinenbrug (brug 503) worden aangelegd. Op 7 april 1955 ging de eerste van 72 betonnen heipalen de grond in voor deze 42,70 meter brede en 36 meter lange brug. De doorvaart is echter maar zes meter breed. Het ontwerp is afkomstig van de Dienst der Publieke Werken met esthetisch architect Dick Slebos. Slebos was de opvolger van Piet Kramer, die een veelvoud aan bruggen voor het Amsterdamse Bos ontwierp. De brug werd met die 42 meter breedte extreem breed aangelegd. De op de brug aangelegde voetpaden zijn elk 15 meter breed en zijn bedekt met bosverharding (grasland) met daartussen een fietspad van 10 meter breed. Slebos ontwierp tegelijkertijd ook het spoorbruggetje over de Hoornsloot ten behoeve van de Spoorlijn Aalsmeer - Amsterdam Willemspark, waar later de Electrische Museumtramlijn Amsterdam van gebruik zou maken. In 1963/1964 werd aan de zuidoostkant van de brug een vleugelmuur geplaatst. Deze muur zorgde voor afscheiding van de bebouwing langs de Amstelveenseweg. In die vleugelmuur werd ruimte gemaakt voor bergruimte (bedoeld voor een sabbatketting), de muur droeg tevens zitbanken, een sokkel voor een vlaggenmast en een van twee of drie tegelkaarten. Er zouden ook twee terrasjes gemaakt worden, waarop plantenbakken zouden komen; het bleef bij terrasjes alleen. Ten noordwesten van de brug werd in 2014 de Stedenmaagd Amsterdamse Bos geplaatst.

Brug 505 is een verkeersbrug in het noordelijk gedeelte van het Amsterdamse Bos, dat ter plaatste onder de gemeente Amsterdam valt. Vijftig meter zuidwaarts ligt grens met de gemeente Amstelveen. Ze is rond 1955 gebouwd nabij de toegang tot het Amsterdamse Bos via ingang Koenenkade. Het Amsterdamse Bos is op bruggengebied voornamelijk bekend vanwege de monumentale bruggetjes en bruggen van Piet Kramer werkend voor de Dienst der Publieke Werken. Deze dateren grotendeels alle uit de periode voor de Tweede Wereldoorlog. In 1954/1955 werd de Hoornsloot annex Koenenkade verlegd om een nieuwe entree tot het bos te maken. Er werd door Kramers opvolger Dick Slebos een aantal nieuwe bruggen ontworpen om die ingang mogelijk te maken. Brug 505 kwam over die Hoornsloot te liggen in noordelijke richting, waar weer later Sportpark Amstelpark kwam te liggen. Van de opvolgers van Kramer is bekend dat zij leentjebuur speelden bij Kramer, zoals hier te zien in de metalen afscheiding op de borstwering. De afwerking van de balustrade is dan weer typische van Slebos, zie ook brug 501. De brug is inclusief landhoofden circa dertig meter lang over een water dat slechts zeventien meter breed is. De brug is circa dertien meter breed, verdeeld in een rijdek met aan weerszijden voetpaden. In de omgeving van de brug staan overigens lantaarnpalen ontworpen door de zoon van Kramer: Friso Kramer. De brug is voor het Amsterdamse Bos zeer krachtig, ze kan 30 ton dragen, aldus verkeersborden rondom de brug. In 1999 werden alle bruggen door MTD-Landschapsarchitecten in opdracht van de gemeente Amstelveen onderzocht op hun culturele belang. Daar waar de bruggen van Kramer als bijzonder werden beschouwd kwam deze brug er karig van af. Ze omschreven het als een brug van gewapend beton met een mooie toog, voorzien van sober vormgegeven ijzeren leuningen. Alhoewel ze weinig expressie heeft is ze verkeerstechnisch juist van belang.

Brug 590 is een kunstwerk in Amsterdam-Zuid. Het brugnummer verwijst naar een brug in het Amsterdamse Bos, maar deze brug geeft alleen (indirect) toegang tot dat bos. De brug ligt over de Hoornsloot en vormt de verbinding tussen de Amsterdamse Kalfjeslaan en de Amstelveense Nieuwe Kalfjeslaan. Het is een betonnen plaatbrug uit 1962/1963. De brug strekte ter vervanging van een veel kleinere brug die even ten zuiden van de huidige brug lag en toegang gaf tot Halte Kalfjeslaan aan het Spoorlijn Aalsmeer - Amsterdam Willemspark, dat direct ten zuidwesten van die brug lag. Het "stationsgebouw" herinnert er nog aan. De Nieuwe Kalfjeslaan sloot toen nog niet recht aan op de Kalfjeslaan. Door de nieuwe brug iets noordelijker aan te leggen kon een dergelijke verbinding wel gemaakt worden; er ontstond een bijna rechte kruising tussen de beide lanen en de Amstelveenseweg aan Amsterdamse kant en Amsterdamseweg aan Amstelveense kant. De brug is ontworpen door Dick Slebos van de Dienst der Publieke Werken, die ook al in de Jacob Heinenbrug (brug 503) een toegangsbrug tot het bos ontwierp. Beide bruggen werden uitgevoerd als duikerbrug. De bruggen delen ook het ontwerp van de brugleuningen. Het geheel wordt gedragen door een houten paalfundering. Keerwanden, borstweringen en balustraden zijn uitgevoerd in grof basaltsteen. In 1999 werden alle bruggen in en om het Amsterdamse Bos door MTD landschapsarchitecten in opdracht van de gemeente Amstelveen onderzocht op cultureel belang. Zij constateerden voor brug 590 dat het voor het bos en omstreken een waardevolle brug is. Zij voerden aan: het een plateaubrug in een bosentree behoort samen met brug 501 en brug 503 tot een serie betonnen plateaubruggen. De gemeente Amstelveen gebruikte het rapport om een aantal bruggen in het bos tot gemeentelijk monument te benoemen. Dat kon niet gelden voor deze brug, aangezien die in de gemeente Amsterdam ligt. De gemeente Amstelveen begint aan het zuideinde van de keerwand van de brug. Ten westen van de brug liggen direct de rails van de Electrische Museumtramlijn Amsterdam; ten zuidwesten van de brug ligt een wisselplaats voor de trams.