Tempelhof (metrostation)

Tempelhof is een station van de S-Bahn van Berlijn, gelegen aan de Tempelhofer Damm in het gelijknamige Berlijnse stadsdeel Tempelhof. Het S-Bahnstation opende op 1 januari 1872, zij het op een iets andere locatie dan tegenwoordig, en ligt aan de Ringbahn. Het gelijknamige metrostation Tempelhof, onderdeel van lijn U6, is in gebruik sinds 22 december 1929.

Tempelhof is een stadsdeel in het zuiden van de Duitse hoofdstad Berlijn. Sinds de gebiedshervorming van 1 januari 2001, waarbij het aantal districten (Verwaltungsbezirke) van 23 naar 12 werd teruggebracht, maakt Tempelhof deel uit van het district Tempelhof-Schöneberg. Daarvoor bestond er een zelfstandig district Tempelhof, dat ook de stadsdelen Mariendorf, Marienfelde en Lichtenrade omvatte.

Alt-Tempelhof is een station van de metro van Berlijn, gelegen onder de Tempelhofer Damm in de oude dorpskern van het Berlijnse stadsdeel Tempelhof. Het metrostation werd geopend op 28 februari 1966 en maakt deel uit van lijn U6. Reeds voor de Tweede Wereldoorlog bestonden er plannen voor een verlenging van lijn C (de huidige U6) door het centrum van Tempelhof naar Mariendorf. In de jaren 1930 maakte men een begin met deze verlenging en ontstond ten zuiden van de keersporen van station Tempelhof een tunnel die ongeveer tot de huidige locatie van station Alt-Tempelhof reikte. Iets zuidelijker, ter hoogte van het raadhuis van Tempelhof, bouwde men eveneens een tunnelfragment, bedoeld voor een toekomstig metrostation. De daadwerkelijke aanleg van het traject begon echter pas in 1961. De ruim twintig jaar eerder gebouwde tunnels konden hiervoor gebruikt worden, zij het met enige aanpassingen, omdat het station Alt-Tempelhof in de vernieuwde plannen niet ter hoogte van het raadhuis, maar noordelijker zou komen te liggen.Station Alt-Tempelhof kwam in ruwbouw gereed in 1962, terwijl de overige stations van de Mariendorfse lijn pas een jaar later gebouwd werden. Het station werd ontworpen door Bruno Grimmek, die vervolgens met pensioen ging. Zijn positie als metroarchitect werd overgenomen door Rainer Rümmler, die voor de andere stations op het zuidelijke deel van de U6 verantwoordelijk zou zijn. De wanden van station Alt-Tempelhof kregen een lichtgrijze betegeling, de zuilen op het eilandperron werden afgewerkt met bakstenen. Net als in station Ullsteinstraße is de vloer geplaveid met vierkante tegels, terwijl de overige metrostations op dit deel van de lijn zoals gebruikelijk een asfalten vloer kregen. Het station beschikt over uitgangen, via een tussenverdieping, aan beide uiteinden. De inbouw van een lift zou volgens de prioriteitenlijst van de Berlijnse Senaat pas na 2010 plaatsvinden. In 2018 bleek dit nog niet te zijn gerealiseerd.

Paradestraße is een station van de metro van Berlijn, gelegen onder de Tempehofer Damm in het Berlijnse stadsdeel Tempelhof. Het metrostation werd op 10 september 1927 geopend onder de naam Flughafen en was op dat moment het zuidelijke eindpunt van lijn CII, een van de takken van de Nord-Süd-Bahn. Tegenwoordig is station Paradestraße, dat zijn naam dankt aan een zijstraat van de Tempelhofer Damm, onderdeel van lijn U6. Het Berlijnse stadsbestuur kampte bij de aanleg van de Nord-Süd-Bahn met een constant gebrek aan financiële middelen, waardoor de lijn na de opening in 1923 steeds in kleine etappes werd verlengd. Als eerste besloot men de oostelijke tak naar Neukölln (lijn CI, tegenwoordig deel van de U7) aan te leggen; de bouw van lijn CII, de westelijke tak van de Nord-Süd-Bahn, begon in 1924. In februari 1926 bereikte de lijn het station Kreuzberg (tegenwoordig Platz der Luftbrücke), anderhalf jaar later volgde de verlenging naar station Flughafen, dat over directe toegangen tot de luchthaven Tempelhof beschikte. Station Flughafen zou echter niet lang het eindpunt van lijn CII zijn; meteen na de opening begonnen de werkzaamheden aan de verlenging van de lijn naar het Ringbahnstation Tempelhof, die op 22 december 1929 in gebruik kwam. In de dertiger jaren werd luchthaven Tempelhof volledig herbouwd en kwam de terminal verder naar het noorden te liggen. In 1937 nam het voor de nieuwe hoofdingang van de luchthaven gelegen station Kreuzberg daarom de naam Flughafen over, het eerdere station Flughafen kreeg zijn huidige naam Paradestraße. De enorme verdeelhal op de tussenverdieping van station Paradestraße werd grotendeels afgesloten, de oostelijke, aanvankelijk naar de luchthaven leidende uitgangen vervielen. In 1992 onderging het station een renovatie en kreeg het een volledig nieuw uiterlijk. Sindsdien worden de wanden en pilaren gesierd door witte, verticaal geplaatste tegels, afgewisseld met kleurrijke motieven. Eenzelfde aankleding is te vinden in het station Spichernstraße op de U9. Tegelijkertijd werden de trappen aan de zuidzijde van het eilandperron afgesloten en vervangen door een lift, die rechtstreeks naar de oostzijde van de Tempelhofer Damm leidt. De verkleinde tussenverdieping, te bereiken via een trappenhuis in het midden van het perron, heeft twee uitgangen aan de westzijde van de Tempelhofer Damm, op de hoek van de Paradestraße.

Het Tempelhof Airport Street Circuit is een stratencircuit in Berlijn, Duitsland. Het circuit is ontworpen door Rodrigo Nunes, die eerder ook al het Beijing Olympic Green Circuit, de locatie voor de eerste Formule E-race, ontwierp. Het circuit loopt tegen de klok in over het voormalige vliegveld Flughafen Berlin-Tempelhof.

Kaiserin-Augusta-Straße is een station van de metro van Berlijn, gelegen onder de Tempelhofer Damm in het stadsdeel Tempelhof. Station Kaiserin-Augusta-Straße werd geopend op 28 februari 1966 en maakt deel uit van lijn U6. Het station dankt zijn naam aan een zijstraat van de Tempelhofer Damm die genoemd is naar Augusta van Saksen-Weimar-Eisenach, vrouw van de eerste Duitse keizer, Wilhelm I.De bouw van het zuidelijke deel van de U6 (Tempelhof - Alt-Mariendorf) begon in 1961. Vijf jaar later kwam het volledig onder de Tempelhofer en Mariendorfer Damm gelegen traject waarvan station Kaiserin-Augusta-Straße deel uitmaakt in gebruik. Senatsbaudirektor Rainer Rümmler was verantwoordelijk voor het ontwerp van de stations op dit deel van de lijn, die een standaarduiterlijk kregen. Station Kaiserin-Augusta-Straße was oorspronkelijk vrijwel identiek aan het naburige metrostation Alt-Tempelhof, maar in de loop der jaren lieten de betegeling van de wanden langs de sporen steeds meer los. Uiteindelijk besloot men de tegels geheel te verwijderen en het achterliggende beton donkergroen te verven. De vierkante zuilen op het perron behielden wel hun bekleding en zijn gehuld in het wit. Aan beide uiteinden van het eilandperron leiden trappen en roltrappen naar de Tempelhofer Damm, ter hoogte van de Albrechtstraße (noord) en de Kaiserin-Augusta-Straße (zuid). Uiteindelijk moeten alle Berlijnse metrostations volledig toegankelijk zijn voor mindervaliden; station Kaiserin-Augusta-Straße zal volgens de prioriteitenlijst van de Berlijnse Senaat echter pas na 2010 van een lift voorzien worden.

Kreuzberg is een stadsdeel gelegen in het district Friedrichshain-Kreuzberg, net ten zuiden van de wijk Mitte in Berlijn. Tot 2001 vormde de wijk een zelfstandig district binnen Berlijn. Kreuzberg had in 2023 152.760 inwoners. De wijk is bekend vanwege het uitgaansleven en de politiek links-georiënteerde bevolking. Bovendien is Kreuzberg bekend door het grote aantal immigranten en de hoge criminaliteitscijfers.

De Platz der Luftbrücke is een plein in de Duitse hoofdstad Berlijn. Het schelpvormige plein ligt op de grens van de stadsdelen Tempelhof en Kreuzberg en vormt de kruising van de noord-zuidas Mehringdamm-Tempelhofer Damm (deel van Bundesstraße 96) en de van oost naar west verlopende Columbiadamm en Dudenstraße. De Platz der Luftbrücke kreeg zijn naam in 1949 ter nagedachtenis van de Berlijnse Luchtbrug. Ook een monument op het plein herinnert aan deze bevoorradingslijn. Het meest markante gebouw aan het plein is de terminal van luchthaven Tempelhof, gebouwd in de jaren 30 van de twintigste eeuw. Onder de noordzijde van het plein ligt het gelijknamige metrostation Platz der Luftbrücke, onderdeel van lijn U6. De Platz der Luftbrücke is een beschermd monument.

Platz der Luftbrücke is een station van de metro van Berlijn, gelegen onder de Mehringdamm op de grens van de Berlijnse stadsdelen Kreuzberg en Tempelhof. Het metrostation werd op 14 februari 1926 geopend onder de naam Kreuzberg en was op dat moment het zuidelijke eindpunt van lijn CII, een van de takken van de Nord-Süd-Bahn. Tegenwoordig is station Platz der Luftbrücke, genoemd naar het nabijgelegen gelijknamige plein, onderdeel van lijn U6. Het Berlijnse stadsbestuur kampte bij de aanleg van de Nord-Süd-Bahn met een constant gebrek aan financiële middelen, waardoor de lijn na de opening in 1923 steeds in kleine etappes werd verlengd. Als eerste besloot men de oostelijke tak naar Neukölln (lijn CI, tegenwoordig deel van de U7) aan te leggen; de bouw van lijn CII, de westelijke tak van de Nord-Süd-Bahn, begon in 1924. Twee jaar later kwam het eerste deel van deze lijn gereed, met Kreuzberg als enige station. Verdere verlenging zou echter snel volgen: in september 1927 naar station Flughafen (nu Paradestraße) en in december 1929 naar het Ringbahnstation Tempelhof. Op lijn CII gingen zowel pendeltreinen tot aan Belle-Alliance-Straße (nu Mehringdamm geheten), het station waar de hoofdlijn zich splitste, als doorgaande treinen naar het centrum van de stad rijden. De naam van station Kreuzberg verwees niet naar het stadsdeel, aan de rand waarvan het gelegen is, maar naar de heuvel Kreuzberg, die zich ten westen van het metrostation bevindt. Het bij de vorming van Groot-Berlijn in 1920 ontstane stadsdeel heette aanvankelijk Hallesches Tor en zou pas later naar de Kreuzberg genoemd worden. Door een stijging in het landschap in de omgeving van de Kreuzberg kwam de tunnel dieper dan gebruikelijk te liggen. In station Kreuzberg bood deze omstandigheid de mogelijkheid een zeer ruime, hoge hal te creëren. Voor het ontwerp van het station tekende Alfred Grenander, indertijd huisarchitect van de Berlijnse metro. Het dak werd uitgevoerd als tongewelf, hetgeen de in Berlijnse metrostations gebruikelijke pilaren overbodig maakte. Berlijn kent slechts een ander metrostation met deze eigenschap: Märkisches Museum. Decoratief ingesneden betoncassettes, waarin de verlichting is aangebracht, geven het dak de aanblik van een gestuct plafond. De wanden werden bekleed met grijze tegels. Net als in de andere Nord-Süd-Bahnstations uit deze periode koos men voor koudglazuurtegels, die goedkoper zijn dan de gebrande variant. In de oudere stations van de Nord-Süd-Bahn (geopend in 1923) had men nog meer moeten bezuinigen en werden de wanden helemaal niet betegeld. In plaats daarvan is daar een eenvoudige bekleding van pleister te vinden. In de jaren dertig werd de nabijgelegen luchthaven Tempelhof volledig herbouwd; op loopafstand van station Kreuzberg verrees de nieuwe terminal. In 1937 werd het station daarom hernoemd tot Flughafen. Het metrostation dat eerder deze naam droeg en voor de oude hoofdingang van de luchthaven ligt, heet sindsdien Paradestraße. De Tweede Wereldoorlog zorgde voor grote verwoestingen in het Berlijnse metronet, maar het buiten het stadscentrum gelegen station Flughafen bleef ongeschonden. Desondanks moest het station eind april 1945 zijn deuren sluiten, aangezien het metroverkeer in de gehele stad vanwege de vele verwoestingen en gebrekkige stroomvoorziening gestaakt werd. De situatie verergerde nog in mei 1945, toen de Noord-zuidtunnel van de S-Bahn ter hoogte van het Landwehrkanaal werd opgeblazen en onder water kwam te staan. Via een voetgangerstunnel in station Friedrichstraße bereikte het water ook het metronetwerk. Ook lijn C overstroomde, maar het water bereikte het in een heuvel (en dus hoger) gelegen station Flughafen net niet. De dienst kon op dit deel van de lijn dan ook al snel hervat worden, op 11 juni reden de eerste pendeltreinen tussen Tempelhof en Belle-Alliance-Straße. Drie maanden later werd de dienst op lijn CII vanwege een tekort aan materieel echter weer gestaakt. In februari 1946 nam men de dienst weer op en werd station Flughafen definitief heropend. In 1975 onderging het station zijn tweede naamswijziging en ging het Platz der Luftbrücke heten. Het zwaartepunt van het vliegverkeer was inmiddels verschoven naar luchthaven Tegel, waardoor de naam Flughafen niet meer voldeed. Het voorplein van luchthaven Tempelhof was al in 1949 hernoemd tot Platz der Luftbrücke, ter herinnering aan de luchtbrug tijdens de Blokkade van Berlijn (1948-1949).In de jaren negentig werd het metrostation, dat de monumentenstatus geniet, gerestaureerd. Hierbij doken de oorspronkelijke stationsborden met de naam Kreuzberg weer op. Twee van deze borden werden behouden achter een glasplaat met een korte uitleg. Aan beide uiteinden van het eilandperron van het metrostation bevindt zich een tussenverdieping met diverse uitgangen naar de Mehringdamm, de Platz der Luftbrücke en de Tempelhofer Damm. Het station is momenteel alleen te bereiken via trappen en roltrappen. Het stadsbestuur en het vervoerbedrijf BVG bouwen volgens een meerjarenplan liften in alle Berlijnse metrostations. De verbouwing waarbij station Platz der Luftbrücke van twee liften voorzien wordt, is naar verwachting in 2016 voltooid.

Het Tempelhofer Feld was een militair terrein in Berlin-Tempelhof. Met uitzondering van het Tempelhofer-Park op de terreinen van de voormalige luchthaven Berlin-Tempelhof is het terrein na 1911 bebouwd (de wijk Neu-Tempelhof). Na de sluiting van de luchthaven wordt de naam Tempelhofer Feld opnieuw vaker gebruikt. Plannen voor bebouwing daarvan stuitten op verzet van de bevolking.

Ullsteinstraße is een station van de metro van Berlijn, gelegen op de grens van de stadsdelen Tempelhof en Mariendorf. Het metrostation bevindt zich in de constructie van een brug over het Teltowkanaal, onder het wegdek van de Tempelhofer Damm. Station Ullsteinstraße werd geopend op 28 februari 1966 en maakt deel uit van lijn U6. Het station dankt zijn naam aan de gelijknamige straat, genoemd naar de Duitse uitgever Leopold Ullstein. Nabij het metrostation bevindt zich het Ullsteinhaus, ooit het hoofdkantoor van uitgeverij Ullstein. Reeds voor de Tweede Wereldoorlog bestonden er plannen voor een verlenging van lijn C (de huidige U6) door het centrum van Tempelhof naar Mariendorf. In de jaren 1930 maakte men een begin met deze verlenging en ontstonden tussen het toenmalige eindpunt Tempelhof en het huidige station Ullsteinstraße enkele tunnelfragmenten. De eigenlijke bouw van het traject Tempelhof - Alt-Mariendorf begon echter pas aan het begin van de jaren 1960. De kruising van het Teltowkanaal was het technisch meest ingewikkelde onderdeel van het project. Het meest voordelig bleek het te zijn de metrolijn bovengronds over het kanaal te leiden, waartoe een nieuwe brug gebouwd moest worden. De oude Stubenrauchbrücke werd afgebroken, hetgeen tevens het einde betekende voor twee tramlijnen naar Marienfelde en Lichtenrade. Vervolgens verrees op dezelfde locatie een nieuwe brug, die vanwege de toegenomen verkeersdrukte aanzienlijk breder en om ruimte voor de metro te maken enkele meters hoger dan de oude werd aangelegd. De metrotunnel stijgt aan weerszijden van het kanaal tot vlak onder het wegdek, om vervolgens via een doos onder de brug, waarin zich het station Ullsteinstraße bevindt, de overkant te bereiken.Voor het ontwerp van station Ullsteinstraße tekende Senatsbaudirektor Rainer Rümmler, die tot in de negentiger jaren van de twintigste eeuw voor vrijwel alle Berlijnse metrostations verantwoordelijk zou zijn. De wanden langs de sporen werden bekleed met verticaal geplaatste okergele tegels, de zuilen kregen een zwarte betegeling. Vanwege de bijzondere ligging van het station is er in aanvulling op de ook elders gebruikelijke zuilen een steunwand aanwezig, die het perron in tweeën deelt. Net als in station Alt-Tempelhof is de vloer geplaveid met vierkante tegels, terwijl de overige metrostations op dit deel van de lijn zoals gebruikelijk een asfalten vloer kregen. In verband met de ligging van het station vlak onder de straat zijn er geen tussenverdiepingen aanwezig. Aan beide uiteinden van het eilandperron leidt een uitgang rechtstreeks naar het straat-/brugniveau. Om de westzijde van de Tempelhofer Damm te bereiken moet men de sporen onderlangs kruisen in een voetgangerstunnel. Het station beschikt over trappen en roltrappen, maar niet over een lift. Volgens de prioriteitenlijst van de Berlijnse Senaat zal station Ullsteinstraße pas na 2010 van liften voorzien worden. Uiteindelijk moeten alle Berlijnse metrostations volledig toegankelijk zijn voor mindervaliden.

Het Pruisisch Nationaal Monument voor de Bevrijdingsoorlogen (Duits: Nationaldenkmal für die Befreiungskriege) is een monument als aandenken aan de soldaten uit het Pruisische leger die ten tijde van de Duitse bevrijdingsoorlogen van 1813 tot 1815 sneuvelden. Koning Frederik Willem III van Pruisen liet vanaf 1818 tot 1821 het 18,83 meter hoge Nationaldenkmal bouwen op de Kreuzberg in Berlijn. Het neogotische bouwwerk dient ter herinnering aan de beduidende veldslagen; overwinningen maar ook aan nederlagen zoals de Slag bij Lützen.