Les Grandes Formes

Orato (zichtbaar of uitzicht) is een gebouw aan de H.J.E. Wenckebachweg in Amsterdam-Oost.

De Weesperzijdebrug (brug 1270) is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Oost. De brug in de vorm van een viaduct dateert uit het eind van de jaren tachtig. Ze ligt in het dijklichaam van de Gooiseweg. Het viaduct overspant geen doorgaande verkeersroute; de onderliggende weg, een onderdeel van het Drie Brugpad, verbindt de Rozenburglaan met het gelijknamige afvalpunt Rozenburglaan. Die weg ligt in het verlengde van de Zaaiersweg. Het viaduct is ontworpen door Rijkswaterstaat; tijdens de bouw vormde de Gooiseweg nog een onderdeel van het rijkswegennet en werd toen aangesloten op de Rijksweg 10 (Ringweg-Oost). Het brugnummer kwam pas toen het viaduct in het beheer van Amsterdam kwam op het moment dat die status rijksweg verviel en de Gooiseweg een stadsweg werd. De naam kwam weer veel later, december 2017, toen Amsterdam haar bruggen in (voormalige) snelwegen een naam gaf om vermeld te worden in de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG). Ze werd in een grote bulk naamgevingen vernoemd naar het nabij gelegen voet- en fietspad Weesperzijde. Die naam is enigszins verwarrend, aangezien zowel de boven- als onderliggende weg niet naar die kade voert.

De Betondorpbrug is een bouwkundig kunstwerk in Amsterdam-Oost. De bouw van deze combinatie van bruggen en viaducten werd vanaf midden jaren tachtig ten uitvoer gebracht. Toen naderde de bouw van de Rijksweg 10 vanuit het westen de oversteek van de Weespertrekvaart. Voordat echter de rijksweg aangelegd kon worden, moesten uitgebreide werkzaamheden verricht worden in het onderliggende netwerk van wegen. De Gooiseweg die tot dan toe vanuit het noorden ter plekke voor de Weespertrekvaart afboog naar het oosten voor aansluiting op de Rijksweg 1 werd rechtgetrokken en zou voortaan via brug 1269 door Duivendrecht richting Amsterdam-Zuidoost verder gaan. De op die weg kruisende Rozenburglaan onderging hetzelfde lot en liep voortaan middels de Duivendrechtsebrug (brug 1267), maar eindigt in Duivendrecht. Toen deze twee wegen klaar waren moest een nieuw viaduct over deze twee wegen en vaart heen. Voorts moesten voor de kruising parallelviaducten gebouwd worden. Om contact tussen de Gooiseweg en Ringweg-Oost te krijgen waren over de Weespertrekvaart nog twee bruggen nodig, als ook een brug over de voormalige Rijksstraatweg in Duivendrecht (de oude rijksstraatweg tussen Amsterdam en Utrecht). Administratief werd de combinatie van viaducten en bruggen de scheidslijn tussen de Ringweg-Zuid en Ringweg-Oost. De brug van de burelen van Rijkswaterstaat ging vanaf oplevering naamloos door het leven. Op 8 december 2017 publiceerde de gemeente Amsterdam een lijst met vernoemingen van bouwwerken voor opname in de Basisregistraties Adressen en Gebouwen. Het ging toen om objecten in en over snelwegen in en om Amsterdam. De brug werd toen direct vernoemd naar Betondorp, de Amsterdamse woonwijk ten noordoosten van het verkeersknooppunt. Door de stapelconstructie van bouwwerken werd de kruising een woud van grijze betonnen palen die onvriendelijk en onveilig aanvoelde. Om het woud van beton wat op te fleuren kregen kunstenaressen Sandra Hueber (ontwerp) en Leone Schröder (uitvoering) het verzoek enkele pilaren te voorzien van schilderingen; ze liet vier (vreemde) vogels op de pilaren projecteren in het kader van kunstproject Natuur.

De Heilige-Familiekerk is een kerkgebouw in Amsterdam-Oost. Ze staat aan de noordrand van tuindorp Betondorp in Watergraafsmeer Deze Rooms-katholieke kerk verrees vanaf 22 mei 1951 aan het eind van de Zaaiersweg, daar waar zij via een slinger aansluit op de Rozenburglaan. Ze werd in gebruik genomen op 15 juli 1952 en op 28 augustus 1952 ingewijd door monseigneur Johannes Petrus Huibers van Bisdom Haarlem-Amsterdam. De kerk is ontworpen door Hugo Anthonius van Oerle en J.J. Schrama. Bijzonder is dat Betondorp veel woninkjes kent die een buitenschild hebben van wit beton, terwijl een minderheid van de gebouwen een uiterlijk hebben van rood baksteen. Deze kerk kreeg in eerste instantie het witte uiterlijk van de buurt mee; ze dankte daaraan haar bijnaam "Het Witte Kerkje". In 1962 werd die witte laag verwijderd waardoor ze sindsdien in de categorie baksteen gebouw valt. Het gebouw heeft een asymmetrisch geplaatste klokkentoren; deze blijkt echter wel in de as te staan van de Veeteeltstraat. Boven de ingang is het reliëf Heilige Familie te zien van Cephas Stauthamer. Het kreeg in maart 2014 de status van gemeentelijk monument.

Rijksmonument 335325 omvat een blok woningen in de nabijheid van Brink en zijstraten daarvan in Betondorp, Amsterdam-Oost. Ze heeft betrekking tot de adressen en aanbouwsels aan de Veeteeltstraat 127-145. Het blok werd op 20 oktober 1988 te rijksmonument verklaard, deel uitmakend van het grotere monumentencomplex Brink (rijksmonument 335305). Dit blok wordt ook wel omschreven als de "Westelijke reeks woningen", wijzend op de plaatsing ten opzichte van Brink. Naar ontwerp van architect Dick Greiner werd hier in de periode 1924-1926 een blok woningen neergezet. Het blok staat los van het woon/winkelblok aan de Brink; er loopt een nauw voetpad tussen. Het bouwblok kent twee bouwlagen met aan het westelijk uiteinde een iets hogere en naar voren geplaatst hoekdeel met een overkraging; deze zijde is tevens voorzien van een geïntegreerde bloembak. Het geheel wordt gekenmerkt door twee lange ramenrijen, op de begane grond onderbroken door toegangsdeuren. De beide uiteinden worden bediend door twee deuren aan de kopse kant van het blok; één van die deuren in rechthoekig, de ander juist getoogd (ronde vorm). Opvallend aan die westzijde zijn ook de raampjes voor de trap naar de bovenverdieping. Het complexje is uitermate hoekig uitgevoerd.

De Duivendrechtsebrug (brug nr. 1267) is een tafelbrug liggend in de gemeenten Amsterdam en Ouder-Amstel. De brug is gelegen in de Amsterdamse Rozenburglaan, die sinds de opening van de brug vanuit Amsterdam-Oost doorloopt tot de Randweg aan de oostzijde van Duivendrecht. Deze oeverbinding is de zoveelste in een rij sinds 1686. Sinds de drooglegging van de Watergraafsmeer in 1629 liep de hoofdverbinding van Amsterdam naar Utrecht via Duivendrecht, dan nog een soort buurtschap omringd door polderlandschap. De eerste brug was een valbrug en werd Kuipertjesbrug genoemd, naar een vatenmakerij in de buurt. Deze brug lag ten westen van de huidige brug uit 1988. De wegen naar/vanaf de brug werden steeds zo ingepland dat ze aansloten op die brug die haar landhoofden had in de dijken van twee polders (Diemermeerpolder en Grote Duivendrechtse Polder). Tot 1871 volgen vernieuwingen in de vorm van houten bruggen elkaar op. In 1871 kwam er een draaibrug van ijzer en hout. In 1925 werd de brug door een aanvaring ontzet en onbruikbaar. Er kwam een tijdelijk veerbootje voor in de plaats maar de brug werd 22 november 1925 na een provisorische reparatie weer opengesteld voor verkeer. De brug stond in die tijd al op de kaart om vervangen te worden. Het tijdelijke veerbootje kon toen weer worden opgeheven. In december 1925 werd een aanbesteding uitgeschreven voor een nieuwe onderbouw; de bovenbouw volgde niet veel later. In 1927 werd de ijzeren ophaalbrug geopend en die lag vijf meter ten oosten van de oude draaibrug in het verlengde van de Rijksstraatweg naar de Weesperzijde. Tot de opening van de rijksweg A2 in 1954 moest al het verkeer tussen Amsterdam en Utrecht over deze brug, niet alleen privévervoer, maar ook openbaar vervoer. De weg kreeg in de jaren steeds meer ondersteuning van de Middenweg (richting Amersfoort) en Gooiseweg, die (vanuit Amsterdam bezien) voor de brug lag en een knik naar het oosten maakte richting Diemen. Er kwam een aansluiting op de uit Amsterdam-Oost komende Rozenburglaan die via een kruising met de Gooiseweg middels een S-bocht en brug aansloot op de Rijksstraatweg Duivendrecht. Die kruising werd steeds drukker en was in 1975 dé black spot (verkeersongelukken) van Amsterdam. Tot de komst van de metro in 1977 werd de brug in het spitsuur zeer intensief bereden. Zo reden er per spitsuur ongeveer 200 stads- en streekbussen over de brug, waaronder de zeer zware buslijn 55. Er was in het spitsuur dan ook vrijwel altijd sprake van filevorming en vertraging, ook op de aansluitende slecht bestrate serpentine-achtige Gooisehulpweg en op de Rozenburglaan. De brug uit 1927 bleef in gebruik tot 1987. In verband met de nadering van de Rijksweg 10 tot Duivendrecht moest er gebouwd worden aan de aansluiting Gooise weg en die Rijksweg. Voor het eerst in eeuwen werd het idee losgelaten om de wegen aan te sluiten op de brug. De nieuwe brug/bruggen wordt/worden zo neergelegd dat ze aansluit op de rechtgetrokken wegen. Daartoe moest in Duivendrecht een terrein onteigend worden om de verlengde Rozenburglaan te kunnen aanleggen. Rijkswaterstaat liet er een nieuwe dubbele tafelbrug bouwen. Door het rechttrekken van de Rozenburglaan moest de nieuwe betonnen brug een stuk oostelijker liggen dan de oude brug. Ook de Gooiseweg werd hier recht getrokken; in plaats van richting Diemen te gaan, gaat ze naast de Rozenburglaan over de Weespertrekvaart Duivendrecht, in richting Amsterdam-Zuidoost. Het complex aan bruggen komt vervolgens onder de Gooise knoop te liggen; de afslag Duivendrecht aan de Rijksweg 10. In 2017 vond er groot onderhoud plaats aan de brug. De bediening van de brug is centraal geregeld; het brugwachtershuisje is vanaf 2012 (deels) in gebruik als overnachtingsverblijf. Bus 41 van het GVB rijdt over de brug.

Rijksmonument 335310 omvat een blok woningen en winkels rondom de Brink en zijstraten in Betondorp, Amsterdam-Oost. Ze heeft betrekking op Brink 24-32 en aanbouwsels in zowel de Veeteelt- (huisnummers 123-125) en Landbouwstraat (80-82). Het blok werd op 20 oktober 1988 tot rijksmonument verklaard, deel uitmakend van het grotere monumentencomplex Brink (rijksmonument 335305). Dit complex staat aan de zuidwestelijke rand van het plein. Naar ontwerp van Dick Greiner werd hier in de periode van 1924 tot 1926 een blok winkels met bovenwoningen neergezet. Het centrale deel bestaat uit een viertal winkels met bovenwoningen. Boven de winkeldeuren zijn twee (2x huisnummer 26 en huisnummers 30-32) om twee luifels geplaatst met daarboven lichtstroken. De etalageruiten en deuren zijn daarbij ook twee om twee gespiegeld. De deuren hebben daarbij een vlakverdeling die doet denken aan de werken van Piet Mondriaan (rechthoekig en vierkant met klein vlak in het midden, alleen kleuren blauw en wit). De vier etalageruiten bestaan uit een rechthoekig groot deel, vervolgens een kalf. Boven de kalf twee kleine ruiten geflankeerd door zeven ruitjes in trapmodel. Boven de winkels is enigszins teruggetrokken een galerij annex balkon geplaatst met toegangsdeuren en ruiten. Boven de bouwstrook met ramen en deuren vindt middels een uitkraging aansluiting met het platte dak plaats. Aansluitend op deze vier eenheden is aan beide zijden onder stompe hoek een afwijkend woon- en winkelhuis (huisnummers 24 en 32) geplaatst Hier is geen balkon/galerij aan de voorzijde gebouwd, boven de winkels loopt de gevel direct naar het dak. Beide hoeken zijn spiegelbeelden van elkaar. De toegangspartijen van deze twee gebouwen zijn naar voren geplaatst, waarbij die naar voren geplaatste delen juist wel weer een balkon bevatten. De deuren zijn van dezelfde constructie als die van de vier eerdergenoemde winkels, maar worden geflankeerd door eerdergenoemde raampjes in trapmodel. Achter deze hoekgebouwen loopt de bebouwing de Landbouw- en Veeteeltstraat in. Het bovengenoemde ensemble gaat hier over in een gebouw met drie bouwlagen, dat rechttoe rechtaan is gebouwd. Opvallend zijn daarbij de teruggetrokken vensters op de tweede verdieping en een knalgele deur opnieuw in Mondriaanmotief. Er wordt afgesloten met blokje van slechts twee bouwlagen met raamstroken. In de vooral hoekige constructie van het geheel bevinden zich hier portieken met rondbogen.

Op de begraafplaats De Nieuwe Ooster staat een titelloos artistiek kunstwerk van Femmy Otten. Otten was nog in opleiding aan de Rijksakademie van beeldende kunsten toen zijn een sculptuur mocht leveren voor de expositie Afterlife, georganiseerd door Tot Zover dat op de terreinen van de begraafplaats is gevestigd. Veertien kunstenaar waaronder Leonid Tsvetkov en Valeska Soares, leverden in 2011 en 2012 werk voor deze tijdelijke tentoonstelling annex beeldentuin. Daar waar andere kunstwerken weer verdwenen bleef het beeld van Otten staan. Haar beeld werd gebruikt om de plaats te markeren waar beenderen worden bewaard uit graven die om welke redenen dan ook geruimd zijn. Zij worden centraal bewaard. Otten kwam met een beeld uit carraramarmer in de vorm van een sereen kijkend edoch glimlachend vrouwenhoofd, dat vanuit de grond rijst. De vrouw draagt daarbij een medaillon. Het medaillon kan door eenieder denkbeeldig ingevuld worden met de naam van de persoon die ze willen herdenken. Vanaf de onthulling op 28 juni 2012 bleken nabestaanden het verzamelgraf en het beeld terug te kunnen vinden om er bloemen of andere tekenen van herdenking neer te leggen. Een jaar later won Femmy Otten de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs.

Rijksmonument 335369 is een blokje woningen met hoekwinkel aan de Veeteeltstraat, Betondorp, Amsterdam-Oost. Ze heeft betrekking op Veeteeltstraat 118-120. Het blokje werd op 20 oktober 1988 opgenomen in het monumentenregister. De Veeteeltstraat is een straat die de Brink van oost naar west doorkruist. Veeteeltstraat 118-120 ligt aan de westzijde van het plein en is via een poortconstructie verbonden met Brink 4 tot en met 22 (Rijksmonument 335357). Het blokje is opgetrokken naar ontwerp van architect Dick Greiner en uitgevoerd in korrelbeton, naamgever van de wijk. Het geheel is net als de andere bebouwing kubistisch van opzet, rechte bouwlijnen uit het Nieuwe Bouwen met hier en daar nog invloeden van de Amsterdamse School. Het gebouw kent een soort terrasachtige opbouw. Er zijn drie bouwlagen. Het winkelgedeelte heeft in principe maar één bouwlaag, maar daarop zijn het balkon en uitbouw van de eerste verdieping geplaatst. De uitbouw van de eerste verdieping dient dan weer tot balkon van de tweede verdieping. Het enige rondingen aan het gebouw zijn de later aangebracht hemelwaterafvoeren. De aansluitende bebouwing aan de Veeteeltstraat (122-130) kent een teruggetrokken rooilijn. Rijksmonument 335363 met Landbouwstraat 72-78 vormt de weerspiegeling aan de andere zijde van het plein.

Rijksmonument 335379 omvat een bouwblokje in de Landbouwstraat, Betondorp, Amsterdam-Oost. Het blokje betreft van oorsprong meerdere ongenummerde particuliere garages (ofwel karrenbergplaatsen) dat op 20 oktober 1988 opgenomen werd in het monumentenregister. Het blok sluit aan op rijksmonument 335336, de voormalige bibliotheek en leeszaal van de buurt. Ze zijn ontworpen door architect Dick Greiner en opgetrokken uit beton/korrelbeton, die het hun grijze kleur geeft. De toegangen bestonden uit dubbele houten deuren tussen pilaren. In de jaren tachtig bevond het complex inclusief bibliotheek en leeszaal zich in een deplorabele toestand; er werd gestut. Er werd in diezelfde jaren een uitgebreide renovatie/restauratie op touw gezet, waarbij alles dat op garages wees werd vervangen. Het complexje werd omgebouwd tot zaal voor het buurthuis, dat de gehele ruimte in beslag ging nemen. De dubbele deuren werden voorzien van een plint met ramen, die passen bij bibliotheek en leeszaal. De verbouwing werd onder meer begeleid door Onno Greiner, zoon van de oorspronkelijke architect. Sindsdien vormen de gebouwen als het ware één geheel (Brink 43-45, Landbouwstraat 61-63).

Oneindigheid is een artistiek kunstwerk op begraafplaats De Nieuwe Ooster in Amsterdam-Oost. Begraafplaats De Nieuwe Ooster werd rond 1894 ingericht als opvolger en vervanger van de volle Oosterbegraafplaats. Nieuwe graven werden sowieso naar De Nieuwe Ooster gebracht, maar ook een hele reeks graven van de Oosterbegraafplaats werd naar de nieuwe plek gebracht. Na een ruiming kwam het Oosterpark over de Oosterbegraafplaats te liggen. In 1955 werd nog een oproep geplaatst naar degenen die hun dierbaren wilden laten overbrengen. Men ging nog een keer ruimen. In de jaren tien van de 21 eeuw werd er groot onderhoud verricht in het Oosterpark en daarbij kwamen opnieuw beenderen tevoorschijn; de ruiming was niet zorgvuldig genoeg gedaan. Die beenderen werden ten slotte begraven in een verzamelgraf aan de zuidkant van De Nieuwe Ooster. Dat verzamelgraf werd aangewezen tot het onderbrengen van alle lichamelijke resten, die op welke locatie dan ook bij archeologisch onderzoek in Amsterdam tevoorschijn komen. Tot dan toe werd vaak gekozen voor herbegraven. Het abstracte beeld is gemaakt door kunstenaar Mies Wubs, die het zelf Poort van de ziel noemde. Het beeld is uitgevoerd in diabas en meet 85 bij 45 bij 45 centimeter. Het beeld werd op 3 maart 2022 onthuld.

Rijksmonument 335336 omvat een bouwblok aan de rand van Brink, Betondorp, Amsterdam-Oost. Het gebouw staat deels op Brink (huisnummers 43-45) en deels in de Landbouwstraat (huisnummer 61). Het gebouw werd in de jaren 1926-1928 neergezet als bibliotheek annex leeszaal in de wijk Betondorp. Al eerder verschenen hier woningen en winkels. Het gehele complex rondom Brink is ontworpen door architect Dick Greiner, die alles ontwierp als een soort totaalontwerp. Hij hanteerde daarbij een combinatie van Amsterdamse School en Nieuwe Bouwen. Het gebouw is de tegenhanger van het verenigingsgebouw, rijksmonument 335330 en is daarmee mee verbonden via een galerij, rijksmonument 335342. Het gebouw op Brink 43-45, Landbouwstraat 61, is op eerste blik het spiegelbeeld van dat verenigingsgebouw, maar een blik op de achterzijde levert verschillen op. De bibliotheek mist een erker en ook de ruitverdeling binnen de raampartijen verschillen. Het geheel is opgetrokken uit beton, het hier alom aanwezige korrelbeton, dat alles hier een grijze kleur geeft. Opvallend zijn daardoor de toegangsdeuren Brink 43 en 45 die uitgevoerd zijn in diepgroen en knalrood. Op de knalrode deur zijn twee stroken aangebracht met de letters Leeszaal in de typografie van de Amsterdamse School. Ook is de plint ter plaatste van de toegangsdeuren voorzien van tegeltableaus in zwart-wit. In 1972 moest er actie ondernomen worden. Het gebouw bevond zich in een deplorabele staat en kwam eigenlijk in aanmerking voor sloop. Dit werd uiteindelijk verhinderd door het tot een (vermoedelijk gemeentelijk) monument te verklaren. Dat laatste zou er toe leiden dat sloopplannen binnen geheel Betondorp van tafel verdwenen; de woningbouwvereniging zag geen rendabele verbouwing en toekomst van de woninkjes; ze zouden allemaal blijven staan. Het gebouw werd na die dreigende ineenstorting van het hoge deel in de jaren tachtig gerenoveerd. Het kreeg daarbij een nieuwe buitenwand bestaande uit polystyreen voorzien van een laag spuitpleister, waarbij ze haar oorspronkelijk uiterlijk behield. Bij GGH Architecten werkte toen de zoon van de architect, Onno Greiner. Het gebouw is sinds april 1988 een rijksmonument. In 1991 volgde nog een plaquette ter ere van Arie Keppler. Een ander verschil is terug te vinden in de aanbouw richting het zuidwesten, dit waren oorspronkelijk allemaal garages (met een dubbele deur), maar de oostelijke (Landbouwstraat 63) daarvan werden in 1981-1984 omgebouwd tot buurthuis. Daarbij werd ook aandacht besteed aan het oorspronkelijke glas-in-lood.