PHIL Haarlem

De Appelaar is een gebouwencomplex in het centrum van Haarlem. Het terrein van de drukkerij Johan Enschedé in het centrum van Haarlem werd in de jaren 80 gekocht met het doel het gebied opnieuw te ontwikkelen. Het terrein bleek ernstig vervuild te zijn na meer dan 250 jaar te zijn gebruikt door de drukkerij. De plannen zijn meermaals gewijzigd waarbij in 1996 geplande hoogbouw werd vervangen voor een bescheidener plan.

De Klokhuistoren is een bouwwerk in het centrum van de Noord-Hollandse stad Haarlem. De toren werd in 1918 in opdracht van de firma Joh. Enschedé gebouwd als een replica van een houten klokhuistoren ten behoeve van de Grote of St.-Bavokerk dat daar tot 1804 aan het Klokhuisplein heeft gestaan. Het bouwwerk is sinds 1999 een rijksmonument. Het gebouw huisvestte bij opening het kantoor van de Opregte Haarlemsche Courant.. In 1999 werd de toren ingepast in het gebouwencomplex De Appelaar met onder meer een rechtbank. De uitbreiding van Philharmonie Haarlem is tegen de toren aangebouwd en onder de toren loopt een steeg dat toegang biedt tot het gerechtsgebouw.

De Schuur, tot 1 september 2021 bekend als de Toneelschuur, is een theater en filmtheater in het centrum van Haarlem. De organisatie realiseert ook eigen voorstellingen onder de naam Toneelschuur Producties. Voor het filmgedeelte van de Toneelschuur werd vaak de naam Filmschuur gebruikt. Schuur neemt deel aan het samenwerkingsverband Cineville. De Toneelschuur bevindt zich sinds 2003 in de Lange Begijnestraat, naast PHIL Haarlem. In het gebouw bevinden zich twee theaterzalen, twee filmzalen, een foyer en een café. Het ontwerp van het pand is van Joost Swarte en Mecanoo. Het gebouw is onderdeel van het Appelaar-project op het voormalige Enschedé-terrein. De Toneelschuur begon eind jaren zestig als actiegroep Toneelschuur om avantgardistische theatervernieuwing in Haarlem te verwezenlijken. 2 maart 1970 werd een eigen vlakke zaal op de bovenverdieping van Smedestraat 23 geopend die plaats bood aan 80 bezoekers. In 1976 kregen ze de beschikking over de benedenverdieping met een zaal die plaats bood aan 162 bezoekers.

Het Johan Enschedé Hof is een Haarlems hofje opgeleverd in 2007, het hofje is te vinden aan de Korte Begijnestraat in het centrum van Haarlem. Het hofje is ontworpen door Joost Swarte en Henk Döll die al eerder samenwerkten bij de bouw van de nieuwe Toneelschuur. De binnentuin is naar ontwerp van Ipv Delft. Het hofje ligt naast het op een na oudste hofje van Haarlem, het Hofje van Bakenes. De regenten van het Hofje van Bakenes en Woonmaatschappij Haarlem zijn de initiatiefnemers voor de bouw van dit hofje en beheren het hofje ook. Het hofje bestaat uit 10 woningen, 8 voor vrouwen ouder dan 65 jaar en 2 voor bejaarde stellen. Het hofje maakt deel uit van het het complex De Appelaar en is vernoemd naar de drukkerij Joh. Enschedé die eerst op deze plaats gevestigd was. Aan de voorzijde van het hofje (zijde Korte Begijnestraat) is een glas-in-loodraam te vinden dat is ontworpen door Joost Swarte. Het hofje is toegankelijk voor publiek, overdag, maar niet in de weekends.

De synagoge van Haarlem was een synagoge van de Nederlands Israëlitische Gemeente in de Nederlandse stad Haarlem. De synagoge bevond zich in het centrum aan de Lange Begijnestraat. De synagoge werd in 1943 door de Holocaust buiten gebruik gesteld en werd gelijktijdig als papieropslag in gebruik genomen door drukkerij Joh. Enschedé. In 1953 is het gebouw bij een brand verloren gegaan. Op de plaats bevindt zich de Schuur.

De Damstraat is een straat in Haarlem, die loopt vanaf het Spaarne en de rivier de Spaarne tot aan de Lange Veerstraat, Klokhuisplein en de Oude Groenmarkt tegenover de Grote of Sint-Bavokerk. Er bevinden zich veel monumentale panden in de Damstraat. Waaronder het Teylers Fundatiehuis, dat onderdeel is van het nabij gevestigde Teylers Museum, en de 16e-eeuwse Waag op de hoek met het Spaarne. Ook het gebouw van de Rechtbank Haarlem prijkt aan de Damstraat, dat onderdeel is van het begin 21e eeuw gebouwde nieuwbouwcomplex de Appelaar. Dit complex is gebouwd de gronden waar eerder drukkerij Joh. Enschedé was gevestigd. Onder de Damstraat en het gebouw van de rechtbank is een grote parkeergarage aangelegd. Tot aan 1867 stroomde de Haarlemse Beek door de straat en die uitmondde in het Spaarne. Het gewelf van de monding van deze beek is anno 2024 nog zichtbaar in de kade. Ter hoogte van de Waag heeft lang een kraan gestaan om goederen te kunnen laden en lossen van schepen die aan de kade van het Spaarne lagen aangemeerd.

Pieter Teylers Huis, eerder Teylers Fundatiehuis genoemd, staat in de Damstraat 21 in de Nederlandse stad Haarlem. In dit huis woonden Pieter Teyler van der Hulst en zijn vrouw Helena Wijnand Verschaave. Daarvoor woonden zij in het huis De Hulst, dat ligt tussen het Klokhuisplein en de Damsteeg in. Pieter Teyler was een rijke Haarlemmer die zijn vermogen en huis naliet aan een stichting ter bevordering van kunst en wetenschap. Daaruit kwam Teylers Museum voort, dat in 1784 opende en hiermee het oudste museum van Nederland is. De Ovale Zaal van Teylers Museum (geopend in 1784) grenst aan het huis. Sinds 1878 is de ingang van het museum om de hoek op het Spaarne. Het huis staat nog steeds in verbinding met het museum. Door zijn erfenis is dat tot op de dag van vandaag in stand gebleven, alsook het Fundatiehuis waarvan bij testament is vastgelegd dat dit niet verkocht mag worden. In de Grote Zaal van het huis vinden traditioneel de vergaderingen plaats van zowel Teylers Stichting als van Eerste en Tweede Genootschap. Het Pieter Teylers Huis werd vanaf 2013 gerestaureerd en in maart 2021 opgeleverd voor herinrichting. Op 30 november 2021 opende Koningin Máxima het huis voor publiek.

ML is een restaurant in de Nederlandse stad Haarlem. De naam verwijst naar de eerste letters van de voornamen van de oorspronkelijke eigenaren (Mark Gratama en Liane Grootveld). Het restaurant is gevestigd op de locatie van het voormalige hotel-restaurant Stempels aan het Klokhuisplein, een pand dat oorspronkelijk gebouwd is voor de drukkerij en lettergieterij van Koninklijke Joh. Enschedé.

Het Hofje van Bakenes of Bakenesserkamer is een Haarlems hofje. Het hofje is te vinden aan de Bakenessergracht in het centrum van stad. Het hofje heeft twee ingangen: één aan de Bakenessergracht en één aan de Wijde Appelaarsteeg. De ingang aan de Wijde Appelaarsteeg is de hoofdingang. Het Hofje van Bakenes is het oudste nog bestaande hofje in Haarlem. Het hofje is gebouwd in 1395 volgens testamentaire bepalingen van koopman Dirck van Bakenes. Zijn weduwe en haar beide zoons lieten het hofje bouwen. De huidige hofjeswoningen zijn niet meer de hofjeswoningen uit de 14e eeuw maar dateren uit ’t midden van de 17de eeuw. In eerste instantie bestond het hofje uit 13 huizen voor 20 vrouwen, maar met de herbouw in 1663 werd een van de gebouwen verbouwd tot regentenkamer, hierna was er nog plaats voor 12 vrouwen. Het hofje grenst aan de Toneelschuur en de Phil.

Het Klokhuisplein, van oudsher de Coolmarkt, is een plein in de binnenstad van Haarlem. Het ligt achter de Grote of St.-Bavokerk, gezien vanaf de Grote Markt. Op het plein komen de Riviervismarkt, Lange Begijnestraat, Damstraat en Lange Veerstraat uit. Tevens grenst de Oude Groenmarkt aan het plein. Het plein is vernoemd naar de Klokhuistoren, een houten klokkentoren die in 1479 werd gebouwd. Deze toren, waarin de klokken van de voorganger van de Grote of St.-Bavokerk hingen, werd in 1804 door het stadsbestuur afgebroken wegens financiële omstandigheden. De huidige klokhuistoren is in 1918 gebouwd door Koninklijke Joh. Enschedé, dat zich in 1761 aan de toen nog zo geheten Coolmarkt vestigde. Deze drukkerij van onder meer bankbiljetten en postzegels heeft hier 229 jaar gezeten. In 1990 werden de laatste afdelingen verplaatst naar het bedrijventerrein Waarderpolder. Op de hoek met de Damstraat staat het opvallende Joh. Enschedécomplex van de drukkerij. In dit pand is het restaurant ML gevestigd. Op de hoek met de Lange Begijnestraat staat sinds 1873 het Concertgebouw, dat sinds 2001 de Philharmonie heet. Achter het Klokhuisplein ligt rondom het Simon de Vrieshof (vernoemd naar rabbijn Simon de Vries) de Rechtbank Noord-Holland die hier zijn hoofdvestiging heeft. De toegang tot dit hof geschiedt via de Wagenpoort of de Nauwe Appelaarsteeg. Het maakt deel uit van het gebouwencomplex De Appelaar dat in de jaren 1990 is gerealiseerd,

De Waag in Haarlem ligt op een markante plek in de stad, op de hoek van het Spaarne met de Damstraat. Het gebouw werd tussen 1594 en 1598 naar ontwerp en onder leiding van de toenmalige Haarlemse stadsarchitect Lieven de Key in renaissancestijl gebouwd. Bouwtypologisch gezien gaat het hierbij om het oudste monofunctionele waaggebouw in Holland. De ligging aan het Spaarne was gunstig in verband met aan- en afvoer van de te wegen goederen. Het gebouw staat weliswaar op een relatief klein, onregelmatig grondstuk, maar maakt desalniettemin een harmonieuze indruk, doordat beide gevels aan de straatkant identiek zijn vormgegeven en uit het destijds kostbare en duurzame natuursteen, arduin, afkomstig uit Namen, waren opgetrokken. Bovendien waren beide façaden plastisch versierd en telde het bouwwerk drie bouwlagen, waardoor het met zijn steile schilddak toentertijd ten opzichte van de omringende bebouwing duidelijk in het oog sprong. Binnen de typologie van het waaggebouw hoort de Haarlemse waag tot het type 'toren' en kan als zodanig als prototype hiervan gelden. Tegelijkertijd is deze als oudste exemplaar van het monofunctionele bouwtype 'waag' in Holland op te vatten. Aangezien het bij dit torentype onmiskenbaar in eerste instantie erom ging een baken in het stadsbeeld te vormen, waarbij de functie als waag op de achtergrond werd gedrongen, kreeg deze bouwvorm geen verdere navolging, behalve in het geval van de Waag in Makkum. Tegenover de waag stond direct aan de kademuur een kraan en een wiphout om de goederen, die over het Spaarne werden vervoerd, in en uit te laden. In beide poortopeningen van de waag zelf bevond zich een balkweegschaal om deze te wegen. De tekening van Romeyn de Hooghe (1690) en het schilderij van Gerrit Adriaenszoon Berckheyde (1638–1698) geven hiervan een goed beeld. Het laatstgenoemde stadsgezicht geldt tevens als een van de fraaiste van Holland. De waag speelt ook architectuurhistorisch gezien een interessante rol. Wetenschappelijke experts waren het namelijk gedurende honderd jaar oneens of het ontwerp wel van de toenmalige stadbouwmeester Lieven de Key stamde, destijds verantwoordelijk voor de architectonische planning in Haarlem, of dat het ontwerp van twee schilders afkomstig was, die ooit voor de vervaardiging van een aantal ontwerptekeningen werden betaald. Onderzoek van Karl Kiem met betrekking tot de Haarlemse waag leverde in 1996 echter het eenduidige bewijs, dat de uitgevoerde façade baseerde op een verandering van het oorspronkelijke ontwerp. Daarmee werd aangetoond, dat het werk van de beide schilders zich duidelijk tot het kopiëren van architectuurtekeningen had beperkt en dat Lieven de Key zonder enige twijfel als architect van de Waag van Haarlem mag gelden. Sinds de reconstructie 1988 van de balustrade, die begin 19de eeuw verwijderd werd, heeft de waag grotendeels weer haar oorspronkelijke verschijningsvorm aangenomen. De Haarlemse waag vervulde haar oorspronkelijke functie tot 1915. Vervolgens werden er gemeentelijke brandspuiten opgeslagen. Sinds 1821 was op de bovenverdieping de kunstenaarsvereniging KZOD 'Kunst zij ons doel' gevestigd. In de jaren zestig vormde het gebouw het onderkomen voor de troubadours en de folkclub van Cobi Schreijer. Grootheden als Pete Seeger, Joan Baez en Simon en Garfunkel traden er op, alsook Boudewijn de Groot en Elly en Rikkert. Tegenwoordig is er in het pand een bar/café gevestigd.

Teylers Museum is een museum voor wetenschap en kunst in de Nederlandse stad Haarlem. Het werd in 1784 gesticht als boek en konstzael – een openbare gelegenheid voor kunst en wetenschap. Zowel het gebouw als het museuminterieur hebben de status van rijksmonument. Het museum heeft de oudste Nederlandse museumzaal waarvan het interieur nagenoeg in originele staat behouden is.