Hollandse Tuin (Artis)

De tuinornamenten vormen een groep van zeven monumentale beeldhouwwerken binnen de Amsterdamse dierentuin Artis, waaronder tuinvazen en een grafmonument. De zeven zijn gezamenlijk aangewezen als rijksmonument. Andere kunstwerken in de dierentuin, waaronder het Westerman Monument in de Hollandse Tuin en zes dierenbeelden van Jaap Kaas, behoren niet tot deze groep.

Artis is de dierentuin van Amsterdam en de oudste dierentuin van Nederland. Artis ligt in de Plantagebuurt met de ingang aan de Plantage Kerklaan. Artis is als tuin van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra ("de natuur is de leermeesteres van de kunst") in 1838 opgericht dat zich ten doel gesteld heeft om liefde en zorg voor de natuur te stimuleren. Het park heeft 27 monumentale gebouwen die grotendeels uit de negentiende eeuw dateren.

De Artis Bibliotheek is een negentiende-eeuwse galerijbibliotheek gelegen aan de Plantage Middenlaan 45 in Amsterdam. De naam wordt gebruikt voor zowel het gebouw als voor de bibliotheekcollectie die hierin geplaatst is. De Artis Bibliotheek is sinds 2005 onderdeel van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, dat sinds 2019 onderdeel is van het Allard Pierson Museum.

Het Entrepotdok is een gracht met een complex pakhuizen met dezelfde naam in Amsterdam, tussen het Kadijksplein en de Sarphatistraat, evenwijdig aan de Hoogte en Laagte Kadijk en de Plantagekade en dierentuin Artis. Het is het grootste bewoonde pakhuizencomplex van Amsterdam. Halverwege wordt het Entrepotdok doorsneden door de Entrepotdoksluis. Iets verder naar het oosten ligt de "Geschutswerf". De Nijlpaardenbrug (brug nr. 1907; ophaalbrug voor fiets- en voetverkeer uit 1987) verbindt het Entrepotdok in zuidelijke richting met de Plantage Kerklaan en de Plantage Doklaan. Vanuit het westen is het voor fietsers en voetgangers toegankelijk via de poort in het voormalige hoofdgebouw op het Kadijkseiland.Vanuit noordelijke richting vanaf de Wittenburgergracht bereikbaar met de Pelikaanbrug. In 2018/2019 werd op een dukdalf in het water het beeldje Het duikstertje van Street Art Frankey gezet.

Het Panoramagebouw aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam werd in december 1880 geopend en was een panorama waar panoramaschilderijen te bezichtigen waren. De laatste panoramaschildering was te bezichtigen tot 1 oktober 1928. Hierna stond het pand leeg tot het uiteindelijk op 15 oktober 1935 werd gesloopt.

De Volharding is een museumgebouw geopend in 1888 in de dierentuin Artis in Amsterdam ontworpen door architect Dolf van Gendt voor de huisvesting van het ethnographisch museum. Het etthnographisch museum was ondergebracht in 'Sociëteit Amicitiae': het 'Kleine Museum'. Vanwege de uitbreiding van de collectie werd besloten tot het oprichten van een speciaal museumgebouw. Op de plaats van een rijstpakhuis met de naam de 'De Volharding' werd een nieuw gebouw neergezet met op de begane grond dierenverblijven en op de eerste verdieping grote zalen met galerijen rondom. Het gebouw De Volharding is na de verplaatsing in 1921 van de etnografische collectie voor de Universiteit van Amsterdam verbouwd door Bert Johan Ouëndag en in 1923 in gebruik genomen als het Zoölogisch Laboratorium dat sinds 1882 gevestigd was in het Aquariumgebouw. In 1958 werd ook het Dierfysiologisch Laboratorium hier gevestigd. In 1975 werden de laboratoria van de universiteit verplaatst naar de Watergraafsmeer, het latere Amsterdam Science Park. Sinds 1986 zijn op de bovenverdiepingen de kantoren van Artis gevestigd In 2023 werd gestart met de verduurzaming (renovatie buitengevel, dak en installaties) van De Volharding.

Het Ethnographisch Museum Artis (ook Museum voor Land- en Volkenkunde) was een volkenkundig museum in Amsterdam dat tot 1921 onderdeel uitmaakte van de dierentuin Artis. Dat een 19e-eeuwse dierentuin er een etnografische collectie op na hield was niet ongewoon en vloeide voort uit de wens de schepping te doorgronden, zoals Linnaeus dat ook had geprobeerd. De Schepping bestond volgens Linnaeus uit een ladder van laag naar hoog waaraan de mens bovenaan stond. Daarom kon men in Artis dieren houden, maar ook objecten van de mens verzamelen. Het Amsterdamse museum was naast het 's Rijks Ethnographisch Museum in Leiden en het Museum voor Land- en Volkenkunde in Rotterdam het derde volkenkundige museum in Nederland, en hoewel kleiner dan voornoemde twee beslist niet onbelangrijk.

Het Aquariumgebouw is een gebouw voor aquaria in dierentuin Artis in Amsterdam. Het rijksmonument aan de Plantage Middenlaan 53 werd in 1881 gebouwd door architect G.B. Salm. Salm had voor Artis in de jaren daarvoor al veel andere gebouwen en verblijven getekend. Hij deed dit samen met zijn zoon Abraham Salm. De gevel is gebouwd in Neoclassicistische stijl. Het gebouw valt op door de enorme trappartij, de zuilen en de koepel. De koepel aan de oostzijde van het Aquariumgebouw diende als collegezaal, later bood het plaats aan het Heimansdiorama over het landschap op Texel. Het gebouw is in de lengte doormidden gedeeld. Aan de straatkant bevonden zich hoogleraarkamers, een collegezaal en een museumruimte. De aquaria bevinden zich aan de tuinzijde. Om het gewicht van de vele aquaria en de glasruiten van de aquaria te kunnen dragen werden 1740 houten heipalen geslagen. De kelders bevatten reusachtige reservoirs met grind en grof zand voor het zuiveren van het aquariumwater. In 1882 werden de zoet- en zoutwater bassins gevuld met vissen uit de Noordzee en zoetwatervissen uit eigen land. Pas na de Eerste Wereldoorlog werd een grote kolenkachel geplaatst om de aquaria en het gebouw te verwarmen. In 1977 werd het pand gerenoveerd en werd het Zoölogisch Museum Amsterdam van de Universiteit van Amsterdam er in ondergebracht. De collectie bestond uit ongeveer vijftien miljoen objecten voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs.

De Kadijken, ook wel Kadijkseiland of Kadijkenbuurt genoemd, is een buurt in het centrum van Amsterdam, ten noorden van dierentuin Artis. De benaming "Kadijken" is een verwijzing naar de twee hoofdstraten van deze buurt, de Hoogte Kadijk en Laagte Kadijk.

Het Groote Museum is een museum aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam dat de samenhang tussen mens, dier, plant, microbe en de aarde onderzoekt. Het is gevestigd op de eerste verdieping van het voormalig hoofdgebouw van Artis en wordt beheerd door Artis, maar is onafhankelijk van de dierentuin te bezoeken.

Het Monument voor het kunstenaarsverzet 1940-1945 is een artistiek kunstwerk en monument in Amsterdam-centrum. Als gevolg van de afbraak van het Panoramagebouw aan de Plantage Middenlaan 50 ontstond een relatief brede groenstrook, die in 1963 de naam Plantage Westermanlaan kreeg. Het werd een plantsoen, zonder officieel die naam te krijgen. Al sinds 10 juni 1944 waren er binnen kunstenaarskringen maar ook bij de Dienst der Publieke Werken bij monde van Allard Remco Hulshoff plannen een gedenkteken op de richten voor Gerrit van der Veen, die op die datum werd gefusilleerd. Uitstel leek tot afstel te leiden. In 1969 spraken de Stichting Gerrit van der Veen Monument (opgericht in 1967), het Prins Bernard Fonds, de gemeente Amsterdam en het Rijk weer over het oprichten van een gedenkteken voor kunstenaar en verzetsman Gerrit van der Veen in het bijzonder en het kunstenaarsverzet tijdens de Tweede Wereldoorlog in het algemeen. Toen was ongeveer de helft van het benodigde bedrag van 115.000 gulden voorhanden. De Plantage Middenlaan werd gekozen als locatie omdat Gerrit van der Veen in de buurt een “vernielingsactie” in het bevolkingsregister (27 maart 1943) had gehouden. Aan kunstenaar Carel Kneulman werd de opdracht verstrekt; hij had een beeld van acht meter hoog voor ogen. Het ontbrekende geld werd langzaam bijeengeschraapt, in mei 1972 was er nog steeds sprake van “zal in Amsterdam komen te staan”. Meer instanties gaven een bijdrage, zoals de Federatie van Beroepsverenigingen van Kunstenaars en de Stichting Levi Lassen. Op 4 mei 1973 was het dan zover. De weduwe van Gerrit van der Veen, Louise Adriana van der Chijs, kwam naar de Plantage Middenlaan. Het beeld was toen al gekanteld: 5,6 meter breed en slechts 1,8 meter hoog. Leo Braat, voorzitter van de stichting, overhandigde het beeld aan burgemeester Ivo Samkalden. Kneulman omschreef het bronzen beeld in 1973 volgens Braat als een liggende barricade, een ontplofte granaat, een gevallen engel of Icarus, een uitgeklapte paraplu na een storm, een vertrapt insect, een golf die op het strand te pletter slaat, een laatste heftige ademtocht van een moedig leven etc. Aan de rechterkant is een gebalde vuist te herkennen. Op de achterzijde van het beeld en in de sokkel zijn teksten van Van der Veen te lezen ("Wat doe jij nu je land wordt vertrapt en geknecht"). Vrijwel direct na de onthulling kwam de voormalige verzetskrant Het Parool met de mening dat het weliswaar een mooi beeld was, maar dan voor een expositie; als monument was het minder geschikt. In 1979 zag De Waarheid het meer als een symbolisch beeld. In 1985 was er weer een andere mening: een mooie combinatie tussen abstract en figuratief, aldus Het Vrije Volk. Mook heeft ook een Monument voor het kunstenaarsverzet, maar dan voor de regio.

Het hoofdgebouw aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam is een neoclassicistisch gebouw, ontworpen door Johannes van Maurik en gebouwd tussen 1850 en 1855. Het diende oorspronkelijk als museum en sociëteit voor het Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra.