Duizend zonnen

De Haarlemmerdijk is een Amsterdamse winkelstraat in het verlengde van de Haarlemmerstraat, evenwijdig tussen de Haarlemmer Houttuinen en de Brouwersgracht, tussen de Korte Prinsengracht en de Singelgracht. De dijk is een bij de stadsuitbreiding van 1612 aangelegde waterkering. De dijk verving het meest oostelijke deel van de Spaarndammerdijk, dat iets zuidelijker lag. De Haarlemmerdijk is de kern van de Haarlemmerbuurt. De ten noorden hiervan gelegen Haarlemmer Houttuinen, waren vroeger houtopslagplaatsen. Ten westen van de Haarlemmerdijk, voorbij het Haarlemmerplein, wordt via de Haarlemmerweg de route naar Haarlem voortgezet. Bioscoop The Movies is gevestigd aan de Haarlemmerdijk, bij het Haarlemmerplein. De Haarlemmerdijk is een drukke winkelstraat. In 2012 werd de combinatie Haarlemmerstraat / Haarlemmerdijk verkozen tot 'leukste winkelstraat van Nederland'. Tussen 1902 en 1955 reed door deze straat een tram van het Centraal Station naar het Haarlemmerplein en verder naar de Spaarndammerbuurt. Tot 1944 was dit lijn 5, vanaf 1945 lijn 12. In 1955 werd de lijn omgezet in een buslijn die in 1974 werd verlegd naar de nieuw aangelegde straat door de Haarlemmer Houttuinen. Sinds 1975 is deze lijn onderdeel van buslijn 22. Er staan minstens vier gebouwen ontworpen door François Marie Joseph Caron aan de dijk: Haarlemmerdijk 37, Haarlemmerdijk 39, Haarlemmerdijk 43 en Haarlemmerdijk 99-101. Dat laatste gebouw werd in 1916/1917 gereed gemaakt voor het onderbrengen van een post- en telegraafkantoor. Curieus is het gebouw Haarlemmerdijk 140 in de stijl van de art nouveau maar komend uit circa 2010; art-nouveau-achtig is Haarlemmerdijk 128 uit 1913.

Evergreen is een grafisch artistiek kunstwerk in Amsterdam-Centrum. Het is een tweedelig kunstwerk in onderdoorgangen tussen de Haarlemmerdijk en de Nieuwe Houttuinen. Op die plek vond in de jaren tachtig een grote sanering plaats waarbij reeksen van gebouwen tegen de vlakte gingen om vervangen te worden door nieuwbouw of zoals bij nummer 80-86 en 164-168 onderdoorgangen naar de achterliggende woningen. In de daaropvolgende jaren werden deze onderdoorgangen plaatsen voor kleine criminaliteit, zoals wildplassen en dumping zwerfafval. Kortom voor de bewoners allerlei onprettigheden. Studio Vollaerszwart kwam voor beide onderdoorgangen met een oplossing die wat vriendelijkheid moest uitstralen. Het is 1996 als de dragende betonnen paalconstructies worden voorzien van plakfolie; een eenvoudige en werkende oplossing. Het plakfolie werd voorzien van een groen-zwart moirépatroon waar ogen maar moeilijk aan kunnen wennen. Bij het passeren lijken de pilaren ineens te golven. Daartegenover staan zwart-witte blokjes die op de vloer (80-86) of aan de muur (164-168) zijn bevestigd; zij hebben dat effect niet. Madje Vollaers en Pascal Zwart noemen deze vorm van kunst citydressing. Bij de onderdoorgang bij nummer 80-86 werd het kunstwerk op de aansluitende terreinafscheiding aangevuld met gekleurde vlakken in de stijl van Piet Mondriaan. Hun kunstwerken werden door het hele land ingezet om straatbeelden te veranderen of aangelegenheden te beïnvloeden. Ook in 2021 was het duo actief in het kader van het Eurovisiesongfestival 2021, waarbij de vlaggen van alle deelnemende landen werden omgezet tot een lang lint met daarop de teksten van winnende liedjes. In Amsterdam is voorts nog een deel van hun kunstwerk Full color (Amsterdam-Zuidoost) te vinden.

Haarlemmerdijk 128 te Amsterdam is een gebouw aan de Haarlemmerdijk in Amsterdam-Centrum. Aan de Haarlemmerdijk staan allerlei gebouwen uit alle tijden en in allerlei bouwstijlen. Max Put constateerde voor zijn boek Art nouveau in Amsterdam (2022) dat er relatief veel gebouwen in die stijl zijn te vinden. Aan die voorwaarde voldoet ook Haarlemmerdijk 128 uit 1913, toen het hoogtepunt van die stijlperiode (1895-1910) al weer achter de rug was. Een deel van de kenmerkende versierselen ontbreekt dan ook, aan dit gebouw zijn bijvoorbeeld geen tegeltableaus te vinden. Wel te vinden zijn uitbundig houtsnijwerk op de winkeletage met toegangspartij, vooral de snijramen zijn met hun gebogen lijnen kenmerkend. Op de begane grond zijn dan nog twee sculpturen te zien in de penanten. Verder naar de eerste etage zijn er twee versierde natuurstenen sluitstenen, is er een ijzeren steunbalk met daarboven een lijst van groen geglazuurde stenen. Het verdere gebouw is opgetrokken uit geelbruine baksteen met hier en daar natuursteen met name in de boven- en onderlijsten (dorpels) van ramen. De genoemde stijl is dan weer te vinden in de asymmetrische plaatsing van raampartijen en balkons. De balustraden van de balkons hebben motieven terug te voeren op de zweepslag binnen de art nouveau. Sluitstuk van het geheel is het asymmetrische dak. Voor de kap bevinden zich links een daklijst met dakkapel en rechts een torentje met hijsbalk. Dat dak zorgt er mede voor dat het gebouw opvalt. Het gebouw steekt namelijk minstens 1,5 etage boven de omliggende gebouwen uit. Het is inclusief torentje en zolder vijf verdiepingen hoog. Het gebouw werd tot gemeentelijk monument verklaard. Aan de architect heeft dat niet gelegen; deze W.R. Dammers (Willem Richard Dammers) was van huis uit timmerman, aannemer en bouwkundige ineen, een samensmelting van functies die destijds gewoon was. Het gebouw betreft een (vermoedelijke) verbouwing van een bestaand pand, dat leek op het gebouw Haarlemmerdijk 130 (winkel, twee woonetage, puntdak). Er moest voordat begonnen kon worden een nieuwe paalfundering geslagen worden. Het bouwjaar is terug te lezen in de gevel (Anno 1913); de tekeningen dateren echter al uit 1911, maar de vergunning werd pas eind 1912 verstrekt. De verbouw begon op 25 november 1912; in september 1913 was het werk klaar. Ten tijde van oplevering konden er vier gezinnen wonen, aldus de keurend ambtenaar.

De Oranjebrug (brug 146) is een ophaalbrug in Amsterdam-Centrum. De straat ligt in het verlengde van de Buiten en Binnen Oranjestraat, voert vervolgens over de Brouwersgracht en sluit dan net niet goed aan op de Willemsstraat. Dat laatste heeft te maken met dat die straat bij de aanleg van de brug en vernieuwingen een gracht was (Goudsbloemgracht). Balthasar Florisz. van Berckenrode tekende daarom in zijn kaart van 1625 twee bruggen in: een klein bruggetje over de Goutbloems Graft (die uiteraard na de demping daarvan verdween) en een lange brug over de Brouwers Graft. De brug leidde toen naar het noorden nog nergens naartoe; het gebied tussen Brouwersgracht en de huidige Haarlemmerstraat was nog onbebouwd op een enkel kavel na. Beeldbank Amsterdam is in het bezit van een bouwtekening van een brug van rond 1711, toen hier een brug met drie doorvaarten onder gewelven werd gezet. De moderne geschiedenis van de brug begint in 1810. Een "nieuwe brug" werd ter bouw aangeboden met het "maken van twee nieuwe balans-gebinten, wippen, klappen of vallen". Die brug lag er niet lang. In februari 1832 werd er door de gemeente Amsterdam opnieuw aanbesteed: "Al de leverancien en arbeidsloonen, behoorende tot het vernieuwen van de Brug no.146". Men kon bieden na inzage van de papieren in het Noord-Hollandsch Koffiehuis, Het Vosje of bij de Stads Publieke Werken. De aannemer van die brug moest de opdracht uitvoeren onder leiding van stadsarchitect Jan de Greef, maar Jan Galman was de ontwerper, ook voor de verderop gelegen brug 148. Hij tekende een houten ophaalbrug, die het lang volhield, alhoewel zij in 1881 grondig gerepareerd moest worden, voertuigen mochten er een dag niet overheen. In 1898 was de brug opnieuw aan vervangen toe; houten ophaalbruggen waren toen uit de mode; er moest een ijzeren ophaalbrug komen. Tijdens de werkzaamheden kon de brug voor scheepvaartverkeer nog gebruikt worden; in januari 1899 raakte een schipper nog met zijn lijf bekneld tussen schip en brug. In maart 1899 hield ook dat verkeer op; de val werd geplaatst. Op 13 april 1899 was de brug in zoverre klaar dat koningin Wilhelmina der Nederlanden met haar stoet over de brug kon trekken tijdens een uur durende rondrit in de stad. Het ontwerp voor deze brug is waarschijnlijk van de hand van Wichert Arend de Graaf, die een hele reeks ophaalbruggen kon plaatsen. De brug bestond/bestaat uit twee ijzeren aanbruggen en een beweegbaar middengedeelte. De brug ligt daarbij op twee opgemetselde pijlers die afgedekte zijn met natuursteen; hetzelfde geldt voor de landhoofden. De brug is voorzien van typisch 19e-eeuwse balustrades en leuningen. Opvallend daarin zijn de natuurstenen balusters op de pijler die alleen het brugdek draagt. Men vermoedt dat het enkel een versiering betreft, het nut heeft men er in een eeuw tijd niet bij gevonden. Het idee dat het een richtpunt voor schippers zou kunnen zijn, werd terzijde gelegd. Rond 1997 werd de brug met haar buurvrouw en zusje brug 148 gerenoveerd, nadat ze in 1995 tot gemeentelijk monument waren verklaard. Toenmalige wethouder Guusje ter Horst mocht de nieuwe brug openen. Het ijzer van ijzergieterij Penn & Bauduin uit Dordrecht bleef er onverschillig bij.

Haarlemmerdijk 63 in Amsterdam is een gebouw aan de Haarlemmerdijk te Amsterdam-Centrum. Het gebouw loopt uit in de Binnen Oranjestraat. De Haarlemmerdijk is al eeuwenoud. Veel van de oorspronkelijke bebouwing is dan ook vervangen en soms ook opnieuw vervangen. Op de genoemde hoek vond de grootste verandering plaats rond 1937. Omstreeks april 1937 vroeg de "NV P. De Gruyter en Zoon" toestemming aan de Gemeente Amsterdam de bestaande percelen te slopen en op het vrijgekomen terrein nieuwbouw te plegen. Het ging daarbij om de “oprichting” van een winkel (in kruideniers- en grutterswaren) en twee afzonderlijke woonverdiepingen. De Gruyter leverde daarbij een ontwerp aan van hun vaste architect Teunis Wilschut, die ook de bouwkundige gemachtigde was. Volgens de stukken was in een van de oude panden een slagerij gevestigd. Toen het gebouw opgeleverd was verhuisde De Gruyter van Haarlemmerdijk 137 naar hier toen. Wilschut kwam met een gebouw in de traditionele architectuur. De constructie van de ingang verwijst naar veel hoekwinkelgebouwen, waarbij de ingang op de hoek is gesitueerd, waarbij die hoek een opvallende aparte vorm meekreeg. Veelal is dat een houten constructie, hier een betonnen maar betegeld met blauw geglazuurde tegels; destijds de “handtekening” binnen De Gruyter-filialen en afkomstig uit de Porceleyne Fles in Delft. Opvallend aan het gebouw is verder een nogal stijl puntdak aan de zijde van de Haarlemmerdijk en het doorlopen van de blauwe tegels in de plint in het deel dat toegang verschaft aan de woningen. Wat meegewogen heeft in de benoeming tot gemeentelijk monument (2007) zijn twee tegeltableaus in het winkelgedeelte, ze verwijzen naar thee en cacao; zij zijn gemaakt bij de Plateelbakkerij Zuid-Holland in Gouda.

Haarlemmerdijk 140, Amsterdam is een gebouw aan de Haarlemmerdijk te Amsterdam-Centrum.

De Brouwersgracht is een Amsterdamse gracht die het Singel met de Singelgracht verbindt. De gracht markeert de noordwestelijke grens van de grachtengordel. Tussen de Prinsengracht en de Singelgracht vormt de Brouwersgracht de noordelijke grens van de Jordaan. De (huis)nummering van de Lijnbaansgracht, de Prinsengracht, de Keizersgracht, de Herengracht en het Singel begint te tellen vanaf de Brouwersgracht. Tussen de Brouwersgracht nr. 62 en nr. 68, bij het West-Indisch Huis, ligt de Herenmarkt. In 2007 werd de Brouwersgracht door lezers van Het Parool uit 150 nominaties verkozen tot de mooiste straat van Amsterdam.

Brug 148 is een ophaalbrug in Amsterdam-Centrum.

Tussen de Bogen is een straat in Amsterdam-Centrum. De straat is gelegen tussen de beide spoorwegviaducten van de spoorlijn tussen het Centraal station en station Sloterdijk. De straat bevindt zich tussen de Grote Bickersstraat en het Haarlemmerplein en loopt evenwijdig aan de Haarlemmer Houttuinen en de Eilandsgracht. Naast de Grote Bickersstraat loopt ook de Nieuwe Teertuinen onder het spoorwegviaduct.

Haarlemmerdijk 43, Amsterdam is een gebouw aan de Haarlemmerdijk in Amsterdam-Centrum. In november 2004 werd het gebouw tot gemeentelijk monument verklaard. De Haarlemmerdijk, in het verlengde van de Haarlemmerstraat, is een eeuwenoude straat net ten noorden van de grachtengordel. De originele gebouwen zijn in de loop der eeuwen grotendeels vervangen door nieuwbouw, dan wel nieuwbouw op nieuwbouw.

Haarlemmerdijk 39, Amsterdam is een gebouw aan de Haarlemmerdijk in Amsterdam-Centrum. Het gebouw werd in november 2004 tot gemeentelijk monument verklaard. De Haarlemmerdijk, in het verlengde van de Haarlemmerstraat is een eeuwenoude straat net ten noorden van de grachtengordel. De originele gebouwen zijn in de loop der eeuwen grotendeels vervangen door nieuwbouw, dan wel nieuwbouw op nieuwbouw.

Jonas en de walvis is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Centrum. Beeldhouwer Nic Jonk maakte dit bronzen beeld op betonnen sokkel in 1968; het is gesigneerd en gedateerd. In 1976 werd het opgenomen in een beeldenroute van Stichting Beeldende Kunst lopend van Dam over het Damrak. Het stond destijds op het Beursplein. Het is een min of meer abstracte weergave van het Bijbelverhaal Jonas en de Walvis. In 1978 werd de gemeente Amsterdam eigenaar van het beeld. Het beeld werd bij een herprofilering verwijderd, maar dook ineens in 2011 weer op en kreeg zijn oorspronkelijke plaats, maar moest standhouden tegen oprukkende gestalde fietsen. De gemeente vond die plaats in 2015 niet meer passend. In het kader van de aanleg van de Rode Loper en de bouw van een ondergrondse fietsenstalling vond ze dat er te veel kunstuitingen waren op het Beursplein. Ook Charging Bull van Arturo di Modica zou verplaatst moeten worden (maar bleef staan). In 2016 werd Jonas en de walvis daarom opnieuw herplaatst, nu op een openbare binnenplaats in de Haarlemmer Houttuinen (Nieuwe Houttuinen). Het vormt daar met haar ronde en vloeiende lijnen een contrast met de strakke lijnen van de nieuwbouw. Ook Eindhoven (Tramstraat, ook diverse keren verhuisd), Tilburg, Heerlen, Bergen aan Zee (versie uit 1971, Van der Wijckplein), Steenwijk, Vlaardingen en Amsterdam-Osdorp (Koos Vorrinkweg) kregen een Jonas en de walvis.