Nieuwe Achtergracht

De Joodse Invalide (ook De Joodsche Invalide) was een Nederlandse instelling voor verpleging van Joodse bejaarden en gehandicapten in Amsterdam. De vereniging werd in 1911 opgericht en beschikte vanaf 1912 over een eigen pand. Nieuwbouw aan het Weesperplein werd in 1937 in gebruik genomen. Dit pand wordt sinds 1979 gebruikt door de gemeentelijke gezondheidsdienst GG&GD en heeft sinds 2002 status als rijksmonument.

De Weesperbuurt is een buurt in Amsterdam-Centrum en omvat het meest oostelijke deel van de Amsterdamse grachtengordel, tussen de Binnenamstel, de Nieuwe Herengracht, de Plantagebuurt en de Nieuwe Achtergracht. De buurt wordt doorsneden door de ten oosten van de Amstel doorgetrokken grachten: de Nieuwe Herengracht, Nieuwe Keizersgracht en Nieuwe Prinsengracht, en evenwijdig daaraan de Nieuwe Achtergracht (als voortzetting van de Achtergracht). Belangrijke straten in de buurt zijn de Weesperstraat, de Nieuwe Kerkstraat en het noordelijke deel van de Roetersstraat. De gebouwen van de Universiteit van Amsterdam rond de Roetersstraat en de Nieuwe Achtergracht staan tezamen bekend als het Roeterseiland. De Weesperbuurt was tot in de Tweede Wereldoorlog een onderdeel van de Jodenbuurt. Een groot deel van de bewoners werd gedeporteerd en vermoord. Na de oorlog werd een deel van de bebouwing gesloopt voor het sterk verbreden van de Weesperstraat.

Het Monument van Joodse Erkentelijkheid, ook bekend als het Monument van Joodse Dankbaarheid en het Wertheimmonument, is een monument op het Weesperplein in Amsterdam, opgericht in 1950 als dankbetuiging voor de Amsterdammers die de Joodse bevolking hebben geholpen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het monument is opgenomen in veel stadswandelingen die de oude Joodse buurt verkennen. Buiten deze activiteiten is het monument niet zo druk bezocht en bekend als andere Tweede Wereldoorlogmonumenten, zoals het Nationaal Monument op de Dam en het Auschwitzmonument in het Wertheimpark. Tijdens de dodenherdenking op 4 mei wordt bij dit monument geen herdenking gehouden. De reden tot oprichting van het monument, Joodse dankbaarheid, herinnert ook aan de actieve en passieve collaboratie waardoor verreweg de meeste Amsterdamse Joden de oorlog niet overleefd hebben.

Dr. Meijer de Hondbrug (brug 257) is een vaste brug in Amsterdam-Centrum. De verkeersbrug verbindt de Weesperstraat met het Weesperplein en overspant de Nieuwe Achtergracht. Op deze plaats ligt al minstens twee eeuwen een brug. In de Opregte Haarlemsche Courant van 15 september 1829 werd melding gemaakt van “De werken en leverantien, behoorende tot het vernieuwen van de brug no. 257, over de Achtergracht, voor de Weesperstraat". Vanaf dan wordt de brug regelmatig getroffen door de expansiedrift van Amsterdam. In 1901 moet de brug opnieuw vernieuwd worden, er volgde een aanbesteding in april 1901. In 1923 is opnieuw verbreding noodzakelijk. Daartoe werd ingeschakeld Piet Kramer van de Dienst der Publieke Werken. Hij kwam met een vaste brug in de vroege Amsterdamse Schoolstijl met de voor hem typerende mengeling baksteen/natuursteen, beeldhouwwerken van Hildo Krop, siersmeedijzeren balustrades en granieten pijlers. Die brug hield het tot 1964. Dan werd besloten dat de Weesperstraat een "hypermoderne radiaalweg" moet worden, de brug wordt dan 38,30 meter breed. Men gaat grof te werk, de balustrades en pijlers raken zoek en worden nooit meer teruggevonden. In januari 1966 kreeg de brug haar naam, een verwijzing naar Meijer de Hond (ook brug 251 over de Nieuwe Prinsengracht werd toen vernoemd, naar dr. J.H. Dünner), rebbe der vierde stand dan wel rebbe van het lompenproletariaat. Het was van korte duur, want de brug werd beginjaren zeventig uit roulatie genomen. Dit deel van de Weesperstraat ging op de schop voor de bouw van de Oostlijn. De houten funderingspalen van de brug zaten in de weg en moesten uit de grond getrokken worden. Na de werkzaamheden werd de brug teruggeplaatst waarbij opnieuw delen van Kramers brug verdwenen. Wel zijn gebleven de Havik en vissen van Krop en de walkanten die nog enigszins aan Kramer doen denken.

Sarphatistraat 66 is een gebouw aan de Sarphatistraat in Amsterdam-Centrum. Het pand ligt aan het gedeelte van de straat ten oosten van de Amstel. Dat gedeelte van de straat, gebouwd op de voormalige verdedigingsschans, werd in de jaren zeventig van de 19e eeuw volgebouwd met gebouw voor gebouw. Dat geldt ook voor dit gebouw dat werd ontworpen in 1873 door architect Johan Heinrich Schmitz. De bouw nam uiteindelijk vijf jaar in beslag, zonder dat daar een reden voor gevonden werd. De datumsteen in de gevel vermeldt "ANNO 1878"; dat jaartal werd ondersteund doordat de eerste ingeschrevenen in dit pand toen werden genoteerd. De opdrachtgevers waren diamantairs Beer & Raap uit de Huddestraat, maar zij hebben er voor zover bekend nooit gewoond. De eerste bekende familie die er woonde was de familie Jitta-Polak Daniëls, die hier vanuit Brussel neerstreek. Ook daarna was de diamantwereld niet ver weg met diamantbewerking (J.K. Smit & Zonen, dat in 1928 haar 50-jarig jubileum vierde) en instrumenten ter ondersteuning daarvan. De laatst bekende huurder uit de diamantwereld vertrok in de jaren zeventig naar het industriegebied in Westpoort (Portsmuiden). Er was vanaf dan enige jaren een bed & breakfast of hotel (Silton Hotel) gevestigd, tot circa 2022. Daarna werd er gerenoveerd; in 2024 stond het gebouw te koop voor bijna zeven miljoen euro. Het gebouw, dan al gemeentelijk monument, is opgetrokken met kenmerken van de neoclassicistische architectuur van eind 19e eeuw. Het gebouw van drie woonetages boven een souterrain is rijk bepleisterd en met allerlei beeldhouwwerk (mensen- en dierenkoppen, festoenen etc.) versierd. De bel-etage valt extra op vanwege het gebruik van grijs natuursteen. Ook het interieur is rijk geornamenteerd. Het gebouw heeft rond die verkoop in 2024 al de bijnaam gekregen van poppenhuis en spookhuis. Achter de ramen van de bel-etage staren poppen enigszins luguber naar buiten.

Peel Plaza is een artistiek kunstwerk in Amsterdam-Oost. Het uit 2022 stammend werk is een ontwerp van Gabriel Lester, die hier een terras inrichtte voor mensen uit de omgeving. Het terras is opgebouwd uit het weerbestendige cortenstaal en hout uit soorten Bilinga en Cumaru (deze zijn het geschiktst voor straatmeubilair aldus Grijsen). Het werd omschreven als een boeket van beweging. Gabriel Lester probeert met het werk tijd om te zetten in beeldvorming. Al eerder kwamen in dat thema Bos Peel in Amsterdamse Bos en Tussentijd in het Funenpark tot stand. Lester past daarbij iedere keer krulvorming toe, zo ook bij Peel Plaza. De uitleg van de kunstenaar is dat het werk weliswaar stilstaat langs het verkeersdrukke Weesperplein, maar constant verandert doordat mensen er langs- of omheenlopen of wel even gaan zitten en daarna weer opstaan om hun weg te vervolgen. Hij beschouwt de bezoekers als onderdeel van het stadspodium dan wel kunstwerk. Centraal tussen al die krullen staan zes tafels met bankjes om even te gaan zitten. ’s Avonds wordt de contouren van het werk door middel van LED verlicht. Het werk al enige tijd aangekondigd, maar de verbouwing van Diamantbeurs aan de Nieuwe Achtergracht tot Capital C, naar eigen zeggen een creatieve hub, liep uit en duurde uiteindelijk zes jaar. Het beeld werd niet onthuld, maar op 26 augustus 2022 in gebruik genomen. Het bedrijf is terug te vinden in het werk met een grote letter C. Voor de constructie werd samenwerking gezocht met de Firma Grijsen Park & Straatdesign te Winterswijk; zij hadden op het Weesperplein al een aantal terrasconstructies geplaatst.

Het Weesperplein is een plein in het centrum van Amsterdam, tussen de Singelgracht en de Nieuwe Achtergracht. Het verbindt de Weesperstraat via de Weesperpoortbrug met het Rhijnspoorplein in de richting van de Wibautstraat en is een deel van de Amsterdamse stadsroute s112, die de Gooiseweg verbindt met de IJtunnel. Het plein ontstond bij de bouw van de Weesperpoort als onderdeel van de vierde uitleg van de stad in de jaren 1662 - '64. Het is, net als bijvoorbeeld het Haarlemmerplein en het Leidseplein, aangelegd als 'wagenplein', waar bezoekers van buiten de stad hun karren konden parkeren voordat zij verder de stad in gingen.

Station Weesperplein is een station van de Amsterdamse metro in het stadsdeel Centrum. Het station is gelegen onder het gelijknamige plein, het Weesperplein. Het station werd tussen 1972 en 1977 bovengronds gebouwd waarbij het caisson langzaam werd afgezonken. Het Weesperplein was hierdoor vijf jaar gestremd waarbij het verkeer om het bouwterrein werd heen geleid. Een van de toegangen kwam op de Weesperpoortbrug te liggen. De metrolijnen 51, 53 en 54 hebben een halte in dit station. Het is het enige ondergrondse metrostation van de Oostlijn met zijperrons. Het station werd in oktober 1977 geopend als tijdelijk begin- en eindpunt van de twee metrolijnen naar Amsterdam-Zuidoost. In oktober 1980 kwam de verlenging van de metrolijn naar het Centraal Station in gebruik. Ten noordwesten van het station ligt een keerspoor in de hier driesporige tunnel.

De Handwerkers Vriendenkring was een op 4 april 1869 in Amsterdam opgerichte vereniging, met als doel de verbetering van de levensomstandigheden van joodse Amsterdammers. De vereniging was actief op alle terreinen waarop de leden hulp konden gebruiken zoals: (vak)onderwijs, ziekenzorg, gezondheid, hygiëne, de opvang van probleemjongeren en de jeugdstraathandel. Men verleende financiële ondersteuning en organiseerde lezingen en cursussen. De vereniging hielp ook mensen in acute nood; zoals de slachtoffers van de hongersnood in Rusland en straatarme veenarbeiders in Groningen en Drenthe. Aanvankelijk kwam men bijeen in het gebouw Adamas aan de Nieuwe Herengracht 95, maar met het groeien van het ledental (in 1899 telde men 1300 leden) betrok men een door Chr. Posthumus Meyjes sr. ontworpen gebouw aan de Nieuwe Achtergracht 140-144 in de Plantage; een welvarend deel van de oude Amsterdamse Joodse buurt. Hier, en na 1924 in de aan de achterzijde grenzende uitbreiding met een entree aan de Roetersstraat 34-36, beschikte men over kantoren, een bibliotheek en feest- en vergaderruimten. De kring is opgeheven toen de Duitse bezetter in 1942 alle Joodse organisaties verbood. De gerenoveerde gevel aan de Nieuwe Achtergracht 140 draagt, boven de oude entree, nog de tegeltableaux met de naam van de vereniging.

Brug 465 was een viaduct in Amsterdam-Centrum. Het kunstwerk op een betonnen paalfundering werd in 1976/1977 aangelegd in het verlengde van de Spinozastraat, die hier de noordelijke oever van de Singelgracht vormt. Het zou een voet- en fietstunnel worden onder de Weesperstraat en weggewerkt worden in het landhoofd van de Weesperpoort. De paden kregen een aansluiting op de Huddestraat/kade. De gemeente Amsterdam wilde destijds een striktere scheiding tussen gemotoriseerd verkeer en langzaam verkeer. De tunnel werd echter het domein van daklozen en drugsverslaafden, reden waarom de tunnel in de jaren nul afgesloten werd. Men wist niet goed wat men met de ruimte aanmoest; het werd opgebouwd tot winkelruimte. De toevoerweg vanuit het oosten is nog in het landschap te zien.

De Weesperpoort was een Amsterdamse stadspoort die ruwweg op de plek stond van het huidige Weesperplein. De poort, die werd gebouwd tussen 1661 en 1662, maakte deel uit van de vestingwerken van Amsterdam en was identiek aan de Utrechtsepoort en de Muiderpoort. Daardoor kon een vijand er niet uit afleiden op welke plek in Amsterdam hij zich bevond. In 1811 werd het torentje op de poort afgebroken om plaats te maken voor de optische telegraaf, die hier vanuit Parijs de "derde hoofdstad des Rijks" binnenkwam. De stadspoort werd in 1855 gesloopt en vervangen door de Weesperbarrière in 1857. In 1843 werd iets ten zuiden van de Weesperpoort het Station Amsterdam Weesperpoort gebouwd. Behalve de treinen naar Utrecht - Arnhem vertrok daar vanaf 1881 ook de Gooische Stoomtram.

Filmtheater Kriterion, officieel Vereniging Onderlinge Studentensteun Kriterion (V.O.S.S. Kriterion), is een door studenten geëxploiteerde bioscoop en studentenvereniging aan de Roetersstraat 170 in Amsterdam. Het is voortgekomen uit het studentenverzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.