Zwanenburgwal

Het Spinozamonument (2008) is een kunstwerk in Amsterdam-Centrum. Het scheelde weinig of het Spinozamonument was er nooit gekomen. In de aanloopperiode wilde de gemeente Amsterdam een beeld van Baruch Spinoza als boegbeeld van de tolerantie van Amsterdam. Tegelijkertijd wilde Den Haag, waar al sinds 1880 het Standbeeld van Spinoza staat, een beeld van Thorbecke. Kunstenaar Hans van Houwelingen stelde daarop een ruil voor: het standbeeld van Johan Rudolph Thorbecke ruilen tegen dat van Spinoza. Den Haag wilde haar beeld niet kwijt; de Ethica is immers in Den Haag geschreven. Het beeld van Nicolas Dings kwam er dankzij de Stichting Spinoza Monument, die de (in hun ogen) culturele vernieuwer wilde eren. Dings kwam binnen zes maanden met een statig beeld. Spinoza draagt in het ensemble een rijk versierde mantel, staande voor de diversiteit in de stad. Op die mantel is een aantal symbolen verwerkt. Er zijn halsbandparkieten en mussen te zien (symbool voor allochtonen, respectievelijk autochtonen) en rozen (staande voor de zegelring die Spinoza droeg; Spinoza betekent in grond "doorn"). Naast het standbeeld ligt een granieten icosaëder, die verwijst naar het originele beroep van Spinoza, lenzenslijper, maar ook voor zijn geslepen geest. Het geheel kent een sokkel in de vorm van een ellips, staande voor de banen van planeten, verwijzend naar zijn poging het universum te begrijpen. Het beeld staat aan de Zwanenburgwal, nabij de plaats waar Spinoza geboren is op Vlooienburg. Op de terrazzo sokkel is een tekst leesbaar, vrij geïnterpreteerd naar teksten van Spinoza: Het doel van de staat is de vrijheid. Een plaquette in Nederlands en Engels moet het Spinozamonument duiden. Het werd door burgemeester Job Cohen onthuld op de 376e geboortedag van Spinoza, 24 november 2008. De gemeente had wel een verzoek bij de kunstenaar ingediend: het hoofd van Spinoza moest lijken op zijn portret op het briefje van 1000 gulden. Amsterdam had al een beeld van Spinoza: in de Peter van Anrooystraat in Zuid staat een Spinozabeeld, gemaakt door Hildo Krop voor het Spinoza Lyceum.

Het Gedenkraam Sociale Zaken, ook wel Bevrijdingsraam, is een gedenkteken in Amsterdam-Centrum. Het raam is in 1945/1946 ontworpen door Jan Grégoire voor de Gemeentelijke Dienst voor Sociale Zaken in Amsterdam. Het werd in juli 1946 geplaatst ter nagedachtenis aan ambtenaren van die dienst die het leven lieten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Geld voor het oorlogsmonument werd bijeengebracht door overlevenden van de dienst. Grégoire beeldde aartsengel Michaël af in strijd met de draak, die hij zal verslaan. Hij wilde daarmee weergeven de strijd van het licht tegen het duister te vertalen van een strijd van het kruis tegen het hakenkruis. Het hakenkruis wordt daarbij vernietigd door bliksemschichten en in vieren geslagen tegen een grijze achtergrond, staande voor de grauwheid van de bezettingstijd. Het geheel werd uitermate kleurrijk; volgens de kunstenaar een overwinningsfanfare. In het glas in lood bovenaan staat de tekst: Ter nagedachtenis aan hen die hun leven gaven voor onze vrijheid. In het glas in lood onderaan staat de tekst: Aan onze joodsche collega’s die door Duitsche terreur gevallen zijn. Die tekst wordt voorafgegaan door vier namen: A. Christiaanse, H.C.J. van Ginhoven, J.A. Mudden en Z.P.J. Zillesen. De namen omringen de kleine uitvoering van Wapen van Nederland (centraal geplaatst), een Davidsster (rechts) en het embleem Sociale Zaken (links). Het raam kende na de onthulling in 1946 een zwervend bestaan. Het werd geplaatst in het kantoor van de Sociale Dienst op Marnixstraat 317 en verhuisde in 1995 mee naar de Tweede Hugo de Grootstraat, alwaar het ook een tijdlang in een supermarkt hing. In 2008 verhuisde het opnieuw mee naar Weesperstraat 113 (Dienst Werk en Inkomen); in januari 2020 werd het opgehangen in de toegang tot de Stopera bij de Zwanenburgwal. Het werd aldaar voorzien van een toelichting.

Bianca Castafioreplein is de officieuze benaming voor een pleintje tussen de Verversstraat en de kade van de Zwanenburgwal in Amsterdam-Centrum. De naam is niet officieel, alhoewel er wel een straatnaambordje is geplaatst. Dat bordje is echter rood, terwijl de officiële kleur blauw is. Naamgever van het plein is de stripfiguur Bianca Castafiore uit de reeks De avonturen van Kuifje; die figuur is fictief, zo ook de naam van het pleintje. De open ruimte ontstond toen door stadsvernieuwing niet aaneensluitende nieuwbouw werd geplaatst tussen de genoemde straten. Het is als het ware loze ruimte. De westzijde van het Castafioreplein sluit aan op de Verversstraat, dat geheel voetgangersgebied is; ze is daarvan gescheiden door een kniehoog muurtje. Vanaf de Zwanenburgwal is het plein alleen voor voetgangers te bereiken via een poort in de bebouwing rond huisnummer 152. Omdat de naam officieus is, kent het plein geen huisnummers. Blikvanger op het plein is een knalgele glijbaan (gegevens 2020) in de vorm van een vriendelijke draak, op wiens kop een vogel zit.

Brug 231 met bijnaam Rotterdammerbrug was een ophaalbrug in Amsterdam-Centrum. De brug was gelegen in de oostelijke kade van de Zwanenburgwal en vormde zo de verbinding tussen de Jodenbreestraat en het eiland Vlooienburg. Ze lag schuin tegenover brug 230, de Theo Boschbrug in de westelijke kade van de Zwanenburgwal over de Raamgracht. De brug werd aangelegd om verbinding te leggen tussen nieuw land dat was aangelegd buiten de Zwanenburgwal, toen nog Verwersgraft, de kade heette toen nog simpelweg Vloonburch. De brug, dan al ophaalbrug, is dan ook te zien op de stadsplattegrond uit 1625 opgesteld door Balthasar Florisz. van Berckenrode. Op de stadsplattegronden van Joan Blaeu (1649) en Daniël Stalpaert (1662) is dat niet anders. Op de kaart van Gerrit de Broen van rond 1782 wordt de naam van de onderliggende gracht vermeld: Houtgracht. Rond 1882 werd de Houtgracht (en Leprozengracht) gedempt en de brug verdween. Het brugnummer werd in 1919/1920 gebruikt voor een veel grotere brug: Brug 231 over de Postjeswetering. De naam Rotterdammerbrug werd vrijwel direct hergebruikt voor een brug over de Singelgracht, de verklaring was direct duidelijk. De brug was overgevaren uit Rotterdam.

De Verversstraat is een straat in de binnenstad van Amsterdam. Het smalle straatje, weinig meer dan een steeg, loopt tussen de grachten Groenburgwal en Zwanenburgwal, in noordoostelijke richting van de Staalstraat naar de Raamgracht. Karakteristiek voor de Verversstraat is de luchtbrug die de gevelwanden aan noordelijke kant met elkaar verbindt. Halverwege de Verversstraat is een postzegelpleintje, het Bianca Castafioreplein, met een onderdoorgang naar de Zwanenburgwal. Het pleintje is circa 1990-1991 vernoemd naar de fictieve operazangeres Bianca Castafiore uit de Kuifje-stripboeken. De naam van de straat herinnert aan de textielindustrie die deze omgeving domineerde in de middeleeuwen, toen het nog buiten de stad lag. Hier lagen lakenweverijen, waar de wollen stof na het wassen, kaarden, spinnen, weven en verven, op houten raamwerken werd gespannen om op te rekken. Ook onder andere de Raamgracht herinnert nog aan deze textielindustrie. In de 17e eeuw verhuisden de lakenververs naar de Bloemgracht in de Jordaan. Rond het begin van de 17e eeuw werd de Amstel tussen Kloveniersburgwal en Groenburgwal aangeplempt; hiermee ontstond het gebied rond de Staalstraat en de Verversstraat. Op de hoek Staalstraat/Verversstraat werden opnames gemaakt voor de film The Diary of Anne Frank uit 1959. In de jaren 1970 werd een groot aantal gebouwen in en rond de Verversstraat gekraakt. In de jaren 1980 sloopte het Gemeentelijk Woningbedrijf Amsterdam enkele panden in de straat, die werden vervangen door nieuwbouw. Het merendeel van de woningen in de straat bestaat anno 2011 uit sociale woningbouw die wordt verhuurd door woningcorporatie Ymere.

De Theo Boschbrug (brug 230) is een vaste brug in Amsterdam-Centrum. Hij is genoemd naar de Amsterdamse architect Theo Bosch (1940-1994). De brug is gelegen in de westelijke kade van de Zwanenburgwal en voert over de Raamgracht. Alhoewel de brug in het oude centrum van de stad ligt zijn er nauwelijks gemeentelijke of rijksmonumenten rondom de brug te vinden; Als gevolg van de sloop van alle bebouwing ten behoeve van de aanleg van de metrobuis van de Oostlijn van de Amsterdamse metro heeft hier op grote schaal nieuwbouw plaatsgevonden aan het einde van de 20e eeuw met als meest opvallende gebouw de Stopera uit 1986 aan de overzijde van de Zwanenburgwal en het door Theo Bosch ontworpen Pentagon uit 1983 aan de noordzijde van de brug. De brug geeft wel een inkijk in de markt van het Waterlooplein, eveneens aan de overkant van de Zwanenburgwal; een rechtstreekse verbinding is er niet. Er ligt hier al eeuwen een brug. Pieter Bast tekende hier een brug in op zijn plattegrond van 1599 (er waren hier toen nog lege plekken in de bebouwing) en in 1625 deed ook Balthasar Florisz. van Berckenrode dat. Volgens de kaart lag de brug toen in de kade van de Verwers Graft (de Verweryen, thans Zwanenburgwal) over de Verwers Graft (thans Raamgracht), die hier een haakse bocht maakte nabij de Moddermeule Steech. De moderne geschiedenis van de brug begint toen de tekenaar, graveur Elias Spanier (1821-1863) hier de situatie vastlegde. Er lag toen al een liggerbrug. Sindsdien is er weinig veranderd voor wat betreft de brug. Rond 1960 is zij nog vernieuwd voor het destijds relatief schamele bedrag van 24.000 gulden. De vernieuwing maakte deel uit van een pakket aan 43 brugvernieuwingen voor een totaalbedrag van 18 miljoen gulden. De brug is gezien de hoeveelheid zoutschade in de jaren tachtig vermoedelijk opnieuw aangepakt, nadat het Pentagon was opgeleverd. De brug had als officieuze benaming de Moddermolenbrug, naar de nabij gelegen Moddermolensteeg, die recht voor de brug lag. In april 2016 schrapte de gemeente Amsterdam alle officieuze benamingen van bruggen. Een voorstel uit begin 2017 deze brug te vernoemen naar architect Theo Bosch (1940-1994) werd in december 2017 goedgekeurd en deze naam wordt opgenomen in de Basisadministratie Basisregistraties Adressen en Gebouwen.

De Ir. B. Bijvoetbrug (brug 229) is een vaste brug in Amsterdam-Centrum. De brug overspant de Zwanenburgwal.

De Raamgracht in het centrum van Amsterdam loopt van de Kloveniersburgwal naar de Zwanenburgwal. De Groenburgwal, Verversstraat en Zanddwarsstraat komen uit op de Raamgracht. Over de gracht liggen brug 225 bij de Kloveniersburgwal en de Theo Boschbrug (brug 230) nabij de Zwanenburgwal.

Brug 226 is een vaste brug in Amsterdam-Centrum. De brug ligt in de zuidelijke kade van de Raamgracht en voert over de Groenburgwal. Het vormt met brug 225 en brug 230 de drie bruggen in en over de Raamgracht. Er liggen maar twee bruggen over de Groenburgwal; deze in het noorden en Staalmeestersbrug (brug 2270 van de Staalstraat in het zuiden. De brug wordt omringd door gemeentelijke en rijksmonumenten. Men heeft vanaf de brug een goed uitzicht op (de toren van) de Zuiderkerk, een van de kunstenaars die hier midden 19e eeuw kwam tekenen dacht dat hij de Westerkerk in zijn vizier had. Er ligt hier al eeuwen een brug. Op de kaarten van Cornelis Anthonisz. uit 1538 en 1544 staat wel al het gebied "Die Raemen" (lakenramen) aangegeven, maar een brug ontbreekt. Die brug is wel te zien op de kaart van Pieter Bast uit 1599. De kaart van Balthasar Florisz. van Berckenrode uit 1625 laat een houten brug zien in de kade van de Verwers Graft over de Groene Burchwal. De moderne geschiedenis van de brug begint in het midden van de 19e eeuw. Een aantal kunstenaars legde hier toen een stenen welfburg vast, toen steevast een sluis genoemd; een daadwerkelijke sluis heeft hier nooit gelegen. Op de tekeningen en schilderijen is ook al te zien dat de boogconstructie afwijkt van de welfbruggen elders in de stad; ze lijkt te zijn afgeplat. Een veelvuldige klacht in de 19 eeuw over de Amsterdamse bruggen was dat de hellingen te steil waren voor met name paard en wagen of handkarren. Niet zelden hielden ze de vracht niet in toom en belandde de kar in een hoekpand. In 1893 schreef de gemeente een aanbesteding uit voor het vernieuwen van de brug. Toch raakte in 1937 een paard en wagencombinatie van Van Gend & Loos van de brug in de kelder van het hoekpand. In 1929 kwam er nog een nieuw rijdek. Die vreemde boog heeft de brug anno 2017 nog steeds. Zoutschade aan de vleugelmuren verraadt echter dat (een gedeelte van) de brug in de jaren zestig of zeventig nog is vernieuwd.

Arena is een alternatieve benaming van Andre Volten zelf voor wat uiteindelijk een kunstwerk zonder titel zou worden. Het kunstwerk is te vinden op de kade tussen de Stopera en de Amstel in Amsterdam-Centrum. Er werd een commissie ingesteld ter begeleiding van de inrichting van het toen nieuwe stadhuis van Amsterdam. Ze kreeg daartoe een budget van 1,7 miljoen gulden voor de aanschaf van kunst in en om de gebouwen. De commissie plaatste een advertentie, waarop kunstenaars konden reageren met hun voorstellen. Volten reageerde met meer dan 200 anderen, waaronder Wim T. Schippers (maakte een draaischijf voor aanstaande echtparen), Pieter Engels, Woody van Amen, Peter Struycken (de lichtkunstenaar kwam met een zwerm vogels in het theater) en Jeroen Henneman (richtte een trouwzaal in). De meesten kwam met ontwerpen voor binnen het gebouw, Volten met een voor buiten. Binnen het gebouwencomplex is hier een uitsparing gemaakt tussen de hoogbouw van de theaterzaal enerzijds en kantoren anderzijds. Volten ontwierp voor die plek een grote ring van 48 blokken roze graniet uit Portugal, die door de rooilijn heenbreekt. Die ring is (verticaal) scheef in het straatbeeld gelegd. Aan de kant van de Amstel komt ze een halve beter boven de grond, aan de kant van het gebouw zinkt ze een halve meter de grond in. Zo ontstaan vanzelf aan beide einden zitgelegenheden. Volten wilde hiermee een arena scheppen voor debat of destijds nog een veilige plek voor verkeer. Volten legde de ring neer, zodat het plein een open karakter houdt. Destijds kwam hier nog verkeer bestaande uit bijvoorbeeld trouwauto’s en touringcars voor het theater. Hij zag ook een veilige mogelijkheid voor gesprekken tussen burgers en bestuurders, er konden naar zijn visie voldoende mensen binnen de ring staan. Het werk mocht volgens de kunstenaar geen blokkade opwerpen: "Er overheen klimmen is niet nodig, je kunt er in afdalen", aldus de kunstenaar in Het Parool van 9 september 1986.

Het Pentagon is een woningbouwcomplex in de Nieuwmarktbuurt van Amsterdam. Het is het enige gebouw aan het gelijknamige plein. Het gebouw is ontworpen door architect Theo Bosch met hulp van Aldo van Eyck en geldt als voorbeeldproject binnen de Nederlandse stadsvernieuwing. Pentagon en Complex Hagenbeek schermen het pleintje Zuiderkerkhof af van de drukke omgeving.

Pentagon is een plein in Amsterdam-Centrum, Zuiderkerkbuurt. Het is een binnenplein centraal gelegen in het gebouw Pentagon. Het plein kreeg haar naam per raadsbesluit 23 maart 1983. Het werd toen gedefinieerd als het binnenplein van het vijfhoekig gebouw; het enige gebouw aan het plein. Huisnummers lopen op van 1 tot en met 87, al ontbreekt er hier en daar een nummer. Het is gesitueerd tussen de Sint Anthoniebreestraat, Zwanenburgwal, Raamgrachtplein en Moddermolenstraat. Er zijn diverse uitingen van kunst in de openbare ruimte. Gevels van het gebouw zijn beschilderd met cirkelsegmenten en pilaren aan de Sint Anthoniebreestraat zijn opgesierd met schilderingen. In een van de toegangen zijn twee gevelstenen aangebracht. Een met de spreuk: Beneyt Niemans Profitt Laat Elleckop Hoopen BouweWant Of Gy Het Schoon BenytHet Fortuyn Sal Syn Loop Houwe Het andere geeft een ambachtelijk tafereel: De Glasemakers Winkel. Deze gevelstenen zijn restanten van de gebouwen aan de Moddermolensteeg, een bij de bouw van het Pentagon verdwenen straatje.